Portal:Schwiiz

Portal Schwiiz
Willkomme uf em Portal:Schwiiz Di schwiizerischi Eidgenossenschaft D Schwiiz (dütsch Schweiz, französisch Suisse, italienisch Svizzera, rätoromanisch Svizra) isch es Land z Europa. D Schwiiz isch vo Länder umgäh, wo zu de Europäische Union ghöre, isch aber - wii au s öschtliche Nachbarland Liechteschtei - keis EU-Mitgliid. D Schwiizer verschtönd sich als Willensnation, des heisst es git kei gmeinsami Schproch und dodermit verbundeni gmeinsami Kultur, wo d Schwiiz zu ere Nation macht. D Schwiizer sind zäme in eme Land, will si des so wei. D Schwiiz isch in drei grossi Naturrüüm glideret, in d Alpe, s Mittelland und de Jura. Di 26 Kantön hei e grossi Selbschtändigkeit, wo sich in de Stüürpolitik, in de Schuel und in vilne andre Beriich duet uswirke, mengisch so fescht, dass me di Wahrig vo de unterschidliche Interesse vo de Kantön au abfällig Kantönligeischt nennt.
Bearbeite Gschicht Schloss Lenzburg Für d Entschtehig vo de Schwiiz sind verschidnigi Date vo Bedütig und werdet als Gründigsdate aagäh. S erschti Datum isch de Rütlischwur, wo noch de Legänd am Aafang vom Ougschte vom Johr 1291 schtattgfunde het. S zweiti isch s Johr 1499 wo d Eidgnosseschaft mit em Änd vom Schwobechrieg di faktischi und im Johr 1648 mit em Weschtfälisch Fride di juristischi Unabhängigkeit vom Riich übercho het. D Entschtehig vo de moderne Eidgnosseschaft, wo de Übergang vom Schtaatebund zum Bundesschtaat duet markiire, fallt ins Johr 1848, wo d Bundesverfassig in Chraft träte-n-isch. Allgemein: Gschicht vo de Schwiz Adelsgschlechter: Habsburger • Kyburger • Maggenberger Burge und Schlösser: Habsburg • Schloss Länzbrg • Schloss Uschter Konflikt: Schwoobechrieg, 1499 • Schlacht bi Marignano, 1515 • 1. Kappelerchrieg, 1529 • 2. Kappelerchrieg, 1532 • Schwiizer Buurechrieg, 1653 • Villmärgerchrieg, 1656 und 1712 • Iifall vo de Franzoose in die Alti Äidgenosseschaft, 1798-1799 • Sonderbundschrieg, 1848		Bearbeiten Artikel vom Monat Wenn ann nöd cha luege, chunt er öppenemol de Spruch z losen öber: "Wa stoot am Schwoobetor z Schaffuuse?" Under Oschtschwizer-Dialekt verstoot me d Dialekt vo de Kantöö Schaffuuse, Tuurgi, Sanggalle und Appizell, sowie im Zürcher Wyland, em nordöstlich Tail vom Kantoo Zöri, und em Churer Rintl. I de Forschig schribt me oft vo "Nordostschweizer Dialekte", aber d Lüt uf de Strooss redet nume vo "Ostschwizer Dialekt" und scherzhaft au "Ostschwätzer", inere Aspilig druf, as i dene Dialekt d Vokääl irgedwie ali vertuuscht und anders Vertailt sind, as ide andere Dialekt. Die Dialektgruppe ghört zum Hochalemanische.läse... Bearbeite Bsunders glungeni Artikel Bsunders glungeni Artikel: D Fahne vo de Schwiiz Alti Schwiizer Mäss sind Mäss, wo i de Schwiz bruucht wore sind, bivor 1877 die metrische Ainhaite Meter, Liter und Kilogramm igfüert wore sind. D Dieth-Schryybig isch e Laidfaade, wù mer di alemannische Dialägd chaa mid verschrifde. Dr Georg Thürer isch e alemannische Dichter, Hochschuellehrer un Gschichtsschriiber gsii. Die Helvetischi Republik isch e zentral regierte Eiheitsstaat gsi, wo uf em Bode vo dr Alte Eidgenossenschaft errichdet worden isch. Lieschtel isch d Hauptstadt vom Kanton Basel-Landschaft. As Mediation oder Mediationsziit wird dr Abschnitt in dr Gschicht vo dr Schwiiz zwüsche 1803 und 1813 bezeichnet, wo d Schwiiz faktisch e französische Vasallestaat gsi isch. Under Oschtschwizer-Dialekt verstoot me d Dialekt vo de Kantöö Schaffuuse, Tuurgi, Sanggalle und Appizell, sowie im Zürcher Wyland, em nordöstlich Tail vom Kantoo Zöri, und em Churer Rintl. D Regeneration (vo latiinisch regeneratio = Erneuerig) isch e Phase in dr Schwiizergschicht. D «Regenerationsziit» isch d Ziit zwische 1830 und 1848. D Schwiizer Restauration isch en Epoche in dr schwiizerische Gschicht und Deil vo dr europäische Restauration gsi, wo vom e politische Konservatismus und vo der Reaktion prägt gsi isch. Si het vo 1814 bis 1830 duurt. D Schlacht bi Chappel isch d Entscheidigsschlacht im Zweite Chappelerchrieg gsi und isch am 11. Oktober 1531 i de Nöchi vo Kappel am Albis gschlage worde. Dr Vierwaldschtättersee isch e fjordartige See i dr Zentralschwiiz, wo vo hoche Bärge umgee isch. Wettige isch e Gmeind vom Kanton Aargau.
Bearbeite Kultur S Chloschter vo Eisidle D Schwiiz het ufgrund vo de Gschicht, de viir Schproochregione und andere Gründ es riichs kulturells Läbe gha und het es au noch. Wichtige Schriftsteller wi de Max Frisch und de Friedrich Dürrenmatt sind us de Schwiiz und anderi, wi de Thomas Mann oder de Hermann Hesse, hei in de Schwiiz gläbt. Au Künschtler wi de Paul Klee, de Jean Tinguely und de Mani Matter sind schwiizwit oder wältwiit bekannt worde. Aaläss: Basler Fasnacht • Street Parade • Locarno Film Festival Kulinarischs: Rösti • Birchermüesli • Badener Stei • Appezäller Chääs • Tilsiter • Cervelat Literatur: Conrad Ferdinand Meyer • Johanna Spyri • Jeremias Gotthelf • Max Frisch • Friedrich Dürrenmatt • Zoë Jenny • Gottfried Keller Musee: Königsfelden • Schloss Lenzburg • Antikemuseum Basel • Mammutmuseum Niderwenige • Zentrum Paul Klee • Kunstmuseum Basel Musik: Hazy Osterwald • Gölä • Andrew Bond • Polo Hofer • Paul Burkhard • Gustav • DJ BoBo • Oesch’s die Dritten • Heinz de Specht Religion: Kloster Wettingen • Reformierte Landeskirche Aargau • Evangelisch-reformierte Kirche des Kantons Freiburg • Kloster Einsiedeln • Chloster Rhiinau • Chloschter Muri Kunst: Hans Bock der Ältere • Ferdinand Hodler • Paul Klee • Jean Tinguely
Bearbeite Kantön D Kantön vo de Schwiiz D Schwiiz het 26 Kantön, wo alli wiitreichendi Kompetenze hei. Im Ständerot, de eine Kammer vom Schwiizer Parlament hei 20 Kantön jewils 2 Sitz, 6 hei numme ein Sitz. Dene het mer früehner Halbkantön gsait, sit de Verfassigsreform vo 1999 gits den Begriff offiziell nümm. Für d Kantön gits en offizielli Reihefolg und in dere sind si hiir ufgführt (jewils mit em Hauptort in Klammere): Züri (Züri) • Bärn/Berne (Bärn) • Lozärn (Lozärn) • Üri (Alteref) • Schwyz (Schwyz) • Obwaldä (Sarnä) • Nidwaude (Stans) • Glaris (Glaris) • Zug (Zug) • Fryburg (Fryburg) • Soledurn (Soledurn) • Baaselstadt (Basel) • Basellandschaft (Baaselbiet) (Lieschtel) • Schaafuuse (Schaafuuse) • Appezell Osserode (Herisou/Troge) • Appezöll Innerode (Appezöll) • Sanggale (Sanggale) • Graubünda (Bündnerland) (Khur) • Aargau (Aarou) • Tuurgau (Frauefeld) • Tessin (Belänz) • Waadtland (Lausanne) • Wallis (Sittu) • Nöieburg (Nöieburg) • Gämf (Gämf) • Jura (Dälschbrg) Bearbeite Geographii S Matterhorn D Schwiiz isch bekannt wäge de höche Bärg aber au wäge de Flüss, wo in de Alpe ihre Aafang nämet und in alli Richtige Europa düent entwässere. D Schwiiz wird us dem Grund mängisch au s Wasserschloss vo Europa gnennt. Flüss: Rhy • Aare • Inn • Limmet • Rüüs • Tessin • Rottu • Tööss See: Gämfersee • Bodesee • Noieburgersee • Langesee Bärg: Matterhorn • Mönch • Eiger • Jungfrau • Dufourspitz		Bearbeite Wirtschaft de Schwiizer Franke D Wirtschaft vo de Schwiiz isch vo de Banke und em Export bschtimmt. D Credit Suisse und d UBS ghöre zu de gröschte Banke wältwiit. D Schwiizer Uhreinduschtrie und au de Elektrotechnikkonzern ABB gnüsset wältwit en guete Ruf. Uf em Energiesektor isch d Schwiiz eis vo de wänige Länder, wo fascht keis CO2 für d Schtromproduktion duet in d Atmosphäre usschtosse, öppe 56 % vom Strom wird mit Wasserchraftwerch und 39 % mit Kernchraftwerch produziirt. Stausee: Wohläsee Banke: Credit Suisse • UBS Industriebetriib: Swatch Group • Asea Brown Boveri Bearbeite Verchehr Uf em St. Gotthard De Vercher in de Schwiiz isch zum eine bschtimmt durch d Transitwäg über d Alpe, zum andere durch de Vercher zwüsche de Zentre vom Land. De öffentlich Vercher isch guet usbauet und bisher fahret Poschtauto no bis uf Päss und in entlägeni Dörfer. S Projekt vo de NEAT, wo zur Ziit realisiiert wird, versuecht de Transitvercher vo de Schtrasse uf d Schiine z verlagere. Passschtrosse: Gotthardpass • Simplonpass Iisebahnstecke und -tunnel: Lötschbergbahn • Misoxerbahn • Vereinatunnel Schtrosse und -tunnel: Nordtangente (Basel) Bearbeite Sport Tour de Suisse In de Schwiiz sind bsunders Iishockey, Ski fahre und Tschute beliebti Sportarte. Sportler vo Wältrang het d Eidgnosseschaft in de Person vom Roger Federer im Tennis und em Fabian Cancellara im Velofahre. S git au typisch schwiizerischi Sportarte wie s Schwinge und s Hornusse. Aaläss und Sportarte: Schwingen • Tour de Suisse • Tour de Romandie • Eidgenössisches Schwing- und Älplerfest • Züri-Metzgete • Engadin Skimarathon • Grooser Priis vom Kanton Aargau • Sportverei: Fribourg-Gottéron • EV Zug • SCL Tigers • FC Basel • FCZ • Grasshopper Club Zürich • BSC Young Boys • FC Wettinge • FC Sion • Sportler und Trainer: Josef Benz • Roger Federer • Fabian Cancellara • Pirmin Zurbriggen • Didier Défago • Simon Ammann • Jörg Abderhalden • Kilian Wenger • Ottmar Hitzfeld • Murat Yakin • Lara Gut-Behrami
Bearbeite Politik S Bundeshuus z Bärn D Schwiiz het es bsunders politischs Syschtem. D Staatsbürger vo de einzelne Kantöön chöi au uf dr Ebeni vom Bund über vili Beriich in Volksabstimmige sälber entscheide wos düre geit. Si wähle s nazionale Parlamänt, wo zwei Chammere het, de Nationalrot und de Ständerot. S Parlamänt wählt denn d Regiirig; die isch e Kollegialbehörde, wo «in corpore» gliichzitig s Staatsoberhaupt bildet. Vier vo de grosse Parteie sind in de Regiirig verträte. Politik: Bundesrot • Nationalrot • Ständerot Bundesröt: Viola Amherd • Beat Jans • Ignazio Cassis • Karin Keller-Sutter • Albert Rösti • Guy Parmelin • Elisabeth Baume-Schneider Parteie: SVP • SP • FDP • CVP • Grüeni • BDP • Grüenliberali • EVP
Bearbeiten Neui Artikel PetScan:		Bearbeiten Artikel, wo fääle Università della Svizzera italiana • Istituto ticinese di alti studi • Michael Grätzel (Chemiker) • Prix Walo • Aktiengesellschaft • Haslital • Böögg • Aargauer Kulturpreis • Ägelsee (Aargau) • Breitsee (Aargau) • Flösserweg (Aargau) • Freiämterweg (Mittelland) • Nicoletta della Valle • Johann Ludwig Aberli • Georges Addor • Josef Ignaz Amiet • Gottfried Aegler • Karl von Aegeri • August Abegg • Susanne Abbuehl • Edita Abdieski • Arnold Winkelried • Adel Abdel-Latif • Anna Maria Barbara Abesch • Petermann von Gundoldingen • Peter Mieg • Johann Rudolf Mieg • Stadion Wankdorf (2005) (Bärn) • Letzigrund (Züri) • Stadion Förrlibuck (Züri) • Stade Olympique de la Pontaise (Lausanne) • Stade de la Tuilière (Lausanne) • Kybunpark (Sanggalle) • Stade de Genève • Swissporarena • Männliturm (Lozärn) • Museggmauer (Lozärn) • Dreilindenpark (Lozärn) • Hotel Schweizerhof Luzern • Palace Luzern • Grand Hotel National (Luzern) • mehr
		Bearbeite  Commons: Schwiiz – Sammlig vo Multimediadateie
Bearbeite Mee Portal uf de alemannische Wikipedia:  Regionali Artikel    Alemannisch    Alemanne   Bade    Bade-Württebärg   Basel   Elsass   Liachtaschtaa   Schwiiz   Schwoba   Chunscht   Geografi   Gschicht   Gsellschaft   Literatur   Musig   Natur   Politik   Religion   Sport   Sprooch   Tächnik   Wüsseschaft