Kanton Wallis

Sälle Artikel oder Abschnitt brucht e Iberarbeitig un sott dorum durgluegt werre. Des cha de sprochliche Stil, s Format vum Artikel, oder de Inhalt beträffe. Nächers isch in dr Regel uf dr Diskussionssite agee. Hilf bitte mit, die kritisierte Passasche z verbessere un nimm druffabe die Markierig use.

Staat Wallis État du Valais
Wappe vum Staat Wallis État du Valais
Basisdate
Staat:	Schwiz
Abchürzig:	VS
Amtssproche:	Franzesisch (60 %), Tiitsch (30 %)
Hauptort:	Sitte (frz. Sion)
Flächi:	5224 km² (Rang 3)
Iwohner:	317'022 (31. Dezämber 2011) (Rang 9)
Bevölkerigsdichti:	61 Iw./km² (Rang 23)
Bitritt zuem Bund:	1815
Kantonshyme:	Walliserhymne
Websyte:	www.VS.ch
Lag
Lag vum Staat Wallis État du Valais in dr Schwyz
Charte
Charte vum Staat Wallis État du Valais
Gmeinde
Gmeinde im Staat Wallis État du Valais

Dialäkt: Wallisertitsch

Dr Kanton Wallis isch en Kantoon im Südweschtu vaner Schwiz.

Titsch: Wallis; Französisch: Valais; Italienisch: Vallese; Rätoromanisch: Vallais.

Geografii

Ds Wallis bschteit (mit Üsnaam vam Gibiät jensiits vam Simplonpass) üsum Taal vam Rottu vaner Quällu (dum Rhonegletscher) bis zum Gänfersee und du Situtellinu, bis zur Wassärscheidu. Ufer Nordsiitu sind Bärner und Waadtländer Alpe, im Südu d Walliser Alpe mit du heegschtu Bäärgu vaner Schwiz (Mischabel- und Monte-Rosa-Massiv). D heegschtu Bäärga vanu Walliser Alpu sind di Dufourspitza mit 4'634 m ü. M., dr Dom 4'545 m ü. M., dr Liskamm 4'527 m ü. M., ds Wiishooru 4'505 m ü. M., ds Täschhooru 4'490 m ü. M. und dr bikanntischto Bäärg vaner Wäält, ds Matterhooru 4'478 m ü. M.

Mit dum Aletschgletscher, dum Gornergletscher und dum Fieschergletscher sind di drii greegschtu Gletschra vanu Alpu im Wallis.

Dur du Schutz vanu Bäärgu zring isch ds Höipttaal vam Oberwallis, v. a. aber ds unner Vischpertelli ganz trochus und waarums (Steppuklima).

Ds Matterhooru uberum Riffelsee

Wichtigi Siitutääler

Nördlich vam Rottu:	Südlich vam Rottu:
Fieschertaal	Binntelli
Leetschutaal	Saastaal
Dalataal (Leiggerbad)	Nikolaitaal/Mattertaal
	Turtmatelli
	Val d’Anniviers (Eifischtaal)
	Val d’Hérens (Eringertaal)
	Val de Bagnes
	Val d’Entremont
	Val-d’Illiez

Klima

Ds Wallis het es bsunners trochus Klima mit nummu grad zirka 500 bis 600 mm Niderschlag pro Jaar. D Wintra sind chaalti, d Summra sind heissi und trochuni und äs git generell groossi Temperatüürunnerschida. Der Grund derfir isch di Topografii vam Wallis mit du beidu Gibirgsmassiiv vanu Walliser Alpe im Süüdu und vanu Bäärner Alpe im Noordu, wa beidi teilwiis uber 4'000 m ü. M. hoochi sind und dadurch vil Niderschlag chännunt abfaa, wa äntwäder vam Noordu oder vam Mittelmeer har Richtig Alpe ströömunt. Ds Unnerwallis gcheert sogaar zu de trochundschtu Tellini va ganz Europa.

Mit Süöne het mu scho im Mittelaalter d Wasserversoorgig sichergstellt. Hitzutagsch fierunt de Süöne entlang biliebti Wanderwäga.

Bivelkrig

Spraach

Im Oberwallis (im Oschtu va Siders, französisch Sierre) redut mu Wallisertiitsch, en heegschtalemannische Dialäkt, im Unnerwallis (im Weschtu vam Pfyywaald) redut mu Französisch oder wie mu öi seit «Wälsch».

Teilwiis gcheert mu inu Situtellini va Val Eifisch und Ering nu ds Pattua, en frankoprovenzaalischi Mundart. D natiirli Spraachgränza isch der chlei Bach nördlich vam Rottu, d Raspille, zwischu Siders und Salgesch. Südli vam Rottu isch dr Pfyywaald d Spraachgränza.

• Französisch (Wälsch): 62 %
• Titsch: 28 %
• Italienisch: 3 %
• annri Spraache: 7 %

Kantonaali Amtsspraache sind ds Französischa und ds Standardtitscha, kommunaali Amtsspraache äntwäder Französisch oder Titsch, d Stadt Siders und d Stadt Sittu sind zweispraachigi.

Religioo

D folgundu Zaale gmäss Volchszellig va 2000:

• Katholisch: 81,2 %
• Protestantisch: 6,3 %
• annri oder keini: 12,5 %

D römisch-katholisch und d evangelisch-reformiert Chircha sind beidi öffentlich-rächtlich anerchannti.

Verfassig und Politik

D hitig Kantonsverfassig datiert va 1907 (mit ehüüfu Ändrige).

Legislativa

Di gsetzgäbund Hermandat isch dr Grooss Raat (französisch: Grand Conseil) mit 130 vam Volch fer vier Jaar gwäälte Abgordnutu und iru 130 Stellverträtru (Suppleantu).

Di partiipolitisch Zämmusetzig gseet eso üs:

CVP (d Schwaarzu): 61

CSP (di Gälbu): 14

FDP (di Blaawu): 32

SP (d Rotu): 18

PLV: 3

SVP: 1

Partiilos: 1

Vam Groossu Raat erlaani Gsetz miessunt vor d Volchsabstimmig.

Ds Volch het ds Rächt, mitera Volchsinitiativu sälber Verfassigs- und Gsetzesändrige vorzschlaa; neetig sind darfär 8'000 Unnerschrifte.

Regioone und Bizirka mit dum Höiptoort

Ds Wallis bsteit üs 13 Bizirka. Di Bizirka sind üs du 13 Zäändu entstannu, ufum Kantoonswappu sintsch dur 13 Stäärna dargschtellti.

Di Bizirka Weschtlich Araro und Eschtlich Araro sind üs einum zämmuhaftigu Zäändu entstannu.

di Bizirka vam Kanton Wallis

Regioo	Bizirk	Iwoner	Höiptoort	Iwoner
Oberwallis	Bizirk Goms (frz. Conches)	04401	Minschter	0441
	Bizirk Eschtlich Araro (frz. Rarogne oriental) Bizirk Weschtlich Araro (frz.Rarogne occidental)	11'178	Meril	0724
			Araro	01939
	Bizirk Brig (frz. Brigue)	27'822	Brig-Glis	13'435
	Bizirk Vischp (frz. Viège)	28'706	Vischp	08183
	Bizirk Leigg (frz. Loèche)	12'657	Leigg	04054
Mittelwallis	Bizirk Siders (frz. District de Sierre)	50'019	Siders (Sierre)	17'115
	Bizirk Sittu (frz. District de Sion)	49'023	Sittu (Sion)	35'259
	Bizirk Gundis (frz. District de Conthey)	29'856	Conthey (Gundis)	08955
	Bizirk Ering (frz. District d'Hérens)	11'123	Vex (Vesch)	01854
Unterwallis	Bizirk Entremont (frz. District d’Entremont)	15'837	Sembrancher	01058
	Bizirk Martinach (fr. District de Martigny)	49'674	Martinach (Martigny)	20'505
	Bizirk Saint-Maurice (fr. District de Saint-Maurice)	14'277	Saint-Maurice (Sankt Moritz)	04538
	Bizirk Monthey	48'636	Monthey	18'096
Totaal (13)		353'2090

Lit

• Maurice Gabbud, Unnerwalliser Schurnalischt und Mundartforscher

Lüeg öü

• Vallis Poeninae
• Gmeinde vam Wallis
• Bizirka vaner Schwiz
• Mediathek Wallis

Literatur

• Bernard Truffer und annri: Wallis. In: Historisches Lexikon vo dr Schwiiz.

Weblink

 Commons: Kanton Wallis – Sammlig vo Multimediadateie

• d Website vam Kantoon