Zum Inhalt springen

Stimmlose glottale Frikativ

Us der alemannische Wikipedia, der freie Dialäkt-Enzyklopedy
(Witergleitet vun IPA h)
Stimmlose glottale Frikativ
IPA-Nummere 146
IPA-Zeiche h
IPA-Bildli
Teuthonista h
X-SAMPA h
Kirshenbaum h
Hörbiispiilⓘ/?

De stimmlosi glottali Frikativ isch en Konsonant vo dr mänschliche Sprooch. S Zeiche im Internationale Phonetische Alphabet defür isch [h], wie au de Buechstab im latyynische Alphabet. Im Alemannische wird de Luut au mit <h> gschriibe, wie im Wort „Huus“.

Trotz dass de Luut als „glottale Frikativ“ bezeichnet wird, isch de Luut weder en richtige Frikativ, noch isch glottal als Artikulationsort e bsùnders träffendi Bschryybig. Träffender isch viilmool e Definition als stimmlose Vokal.

In viile Sprooche git es de Luut nit, wie zum Byspil in fascht allene Dialäkt vùm Französische, wo de Buechstab <h> nie ussgsproche wird.

Artikulation

[ändere | Quälltäxt bearbeite]
  • Es wird traditionel als en Frikativ bschriibe. Tatsächli wird in de meischte Sprooche aber niene im Muul e Engi bildet. Wäge däm meint mer hüt inzwüsche, dass de Luut bloss ei artikulatorischs Merchmool het: dass er stimmlos isch.
  • De Artikulationsort wird viilmool als glottal definiert. Tatsächli aber chönne d Artikulatore alli möglichi Positione yynee, ohni dass d Luutqualität sich duet verändre.
  • D Phonation isch stimmlos; derwyylscht er produziert wird, vibriere d Stimmbänder nit.
  • Es isch en orale Konsonant; d Lùft goot dur s Muul usse.
  • Es isch en egressive Konsonant; er wird allei dur s Usstoosse vo Lùft mit de Lunge ùn em Zwerchfell erzüügt, wie die meischte mänschliche Sproochluut.

Verbreitig

[ändere | Quälltäxt bearbeite]
Sprooch Wort IPA-Transkription Bedütig Bemerkig
Alemannisch Joutütsch heùke Gsw-jounertütsch-female-heùke.ogg [ˈhœʊ̯kχ͡ə](info) ‚hänsle‘
Liachtaschtänerisch (Schaan) Hòrn Schaan 12 - Hòrn.ogg [hɔrn](info) ‚Horn‘
Markgräflerisch Huus Gsw-markgräflerisch-Huus.ogg [hʉːz̥](info) ‚Huus‘
Oberelsässisch Hüss Gsw-oberelsässisch (Milhüsa)-Hüss 3.ogg [hys](info) ‚Huus‘
Oberschwäbisch dr Hoõd Swg-oberschwäbisch-dr Hoõd.ogg [d̥ə ˈhoːʊ̃t](info) ‚dr Hùnd‘
Oschtschwyzerisch hasse Gsw-ostschwiizerisch-hasse.ogg [ˈhɑsə](info) ‚hasse‘
Solothurnisch Hùnd Gsw-solothurnisch-wasseramt-Hùnd.ogg [hʊnt](info) ‚Hùnd‘
Ùnterelsässisch e Humpe Gsw-unterelsässisch (Sulz unterm Wàld)-e Humpe.ogg [ɐ ˈhʊmpə](info) ‚e Hùmpe [Bier]‘
Züritüütsch Hitzgi Gsw-züritüütsch-Hizgi.ogg [ˈhitsg̊i](info) ‚Glùggser‘
Dütsch Hut De-Hut.ogg [huːt](info) ‚Huet‘
Rätoromanisch Surselvisch haluncs Roh-sursilvan-haluncs.ogg [hɐˈlʊnks](info) ‚Halùnke‘ chùnt in allene romanische Idiom nùmme in dütsche oder änglische Lehnwörter vor.
Putèr halt Roh-putèr-halt.ogg [halt](info) ‚halt, ebe‘
Vallader hobi Roh-vallader-hobi.ogg [ˈhobi](info) ‚Hobby‘
Frankoprovenzalisch Greyerzerisch ha dzà Frp-greverin-ha dzà.ogg [haˈdzɑ](info) ‚de Wald‘ chùnt vorallem in bstimmte Pronome vor. Mangi Lüt spreche aber s Phonem /θ/ eso uss.
Albanisch hudhër [ˈhuðəɾ] ‚Chnoblech‘
Änglisch high En-uk-high.ogg [ˈhaɪ](info) ‚hooch‘ imene Deil Dialäkt stùmm, bsùnders im Norde vo Ängland.
Arabisch Standard[1] هاتِف [ˈhaːt̪if] ‚Delifon‘
Armenisch հայերեն hɑjɛɾɛn.ogg [hɑjɛɾɛn](info)} ‚Armenisch‘
Assyrisch-neuaramäisch haymanoota [haymaːnuːtʰa] ‚Glaube‘
Asturisch guaḥe [ˈɣwahe̞] ‚Chind‘ Vorallem in de öschtliche Dialäkt
Awarisch гьа [ha] ‚Eid‘
Baskisch hirur [hiɾur] ‚des‘ in viilene Dialäkt stùmm
Bengalisch হাওয়া [hawa] ‚Wind‘
Chinesisch Kantonesisch 河 ho4 [hɔː] ‚Flùss‘
Mandarin 河 hé Zh-hé.ogg [hɤ˧˥](info) ‚Flùss‘ Cha für mangi Sprecher au [x] sy.
Dänisch[2] hus [ˈhuːˀs] ‚Huus‘ Viilmool [ɦ] zwüsche Vokal.
Esperanto hejmo [hejmo] ‚Heim‘
Färöisch Hon [hoːn] ‚si‘
Finnisch hammas [hɑmːɑs] ‚Zaan‘
Französisch belgischs Französisch hotte [ˈhɔt] ‚Chorb‘ In de Gegend vo Liège.
Georgisch[3] ჰავა [hɑvɑ] ‚Klima‘
Hawaiianisch[4] haka [haka] ‚Regal‘
Hebräisch הר [haʁ] ‚Bärg‘
Hindi Standard हम [ˈhəm] ‚mir‘
Hmong hawm [haɨ̰] ‚ehre‘
Italienisch Toskanisch[5] i capitani [iˌhäɸiˈθäːni] ‚d Kapitän‘ Allophon vo /k/ zwüsche Vokal.[5]
Japanisch すはだ/suhada [sɯhada] ‚näggigi Huut‘
Kabardinisch тхылъхэ [tχɪɬhɑ] ‚Biecher‘
Koreanisch 호랑이/horang-i [hoɾaŋi] ‚Tiiger‘
Lakota ho [ho] ‚Stimm‘
Laotisch ຫ້າ [haː˧˩] ‚fümf‘
Leonesisch guaje [ˈwahe̞] ‚Bueb‘
Lesgisch гьек [hek] ‚Chläbber‘
Limburgisch mangi Dialäkt[6][7] hòs [hɔːs] ‚Händsche‘ In andre Dialäkt [ɦ].
Lombardisch Valcamonica-Dialäkt Bresa [brɛhɔ] ‚Brescia‘ Entspricht in andre Dialäkt eme /s.
Luxemburgisch[8] hei Lb-hei.ogg [hɑ̝i̯](info) ‚do‘
Malaiisch hari [hari] ‚Daag‘
Neugriechisch Zypriotisch[9] μαχαζί [mahaˈzi] ‚Gschäft‘ Allophon vo /x/ vor /a/.
Niiderländisch nördlichi Niiderlande[10] rood [hoːt] ‚root‘ E sehr sältnigi Ussprooch vùm /r/.
Friisland haat Nl-haat.ogg [haːt](info) ‚hasse‘ Allophon vo /ɦ/ am Wortaafang.
Holland In mange Dialäkt. Entspricht em [ɦ] in de Standardsprooch.
Limburg
Norwegisch hatt [hɑtː] ‚Huet‘
Ohlone hučekniš [hut͡ʃɛkniʃ] ‚Hùnd‘
Paschtunisch هو [ho] ‚jo‘
Persisch هفت [hæft] ‚siibe‘
Pirahã hi [hì] ‚er‘
Portugiesisch Viili Dialäkt vùm brasilianische Portugiesisch[11] marreta [maˈhetɐ] ‚Vorschlaghammer‘ Allophon vo /ʁ/.
Di meischte Dialäkt Honda [ˈhõ̞dɐ] ‚Honda‘
Ùmgangssproochligs Brasilianisch[12][13] chuvisco [ɕuˈvihku] ‚dröpfele‘ Entspricht in andre Dialäkt entweder [s] oder [ʃ].
Rumänisch hăţ [həts] ‚Zaumzüüg‘
Serbokroatisch Kroatisch[14] хмељ hmelj [hmê̞ʎ̟] ‚Hopfe‘ Allophon vo /x/ am Aafang vùmene Konsonantehuufe[14]
Schwedisch hatt Sv-hatt.ogg [ˈhatː](info) ‚Huet‘
Spanisch Amerikanischs Spanisch hijo [iho] ‚Sohn‘ in andre Dialäkt /x/.
Thailändisch ห้า [haː˥˩] ‚fümf‘
Tschetschenisch kyrillisch: хIара/latiinisch: hara [hara] ‚des‘
Türkisch halı [häˈɫɯ] ‚Deppich‘
Ubychisch [dwaha] ‚Gebet‘
Ungarisch helyes Hu-helyes.ogg [hɛjɛʃ](info) ‚richtig‘
Urdu Standard[15] ہم [ˈhəm] ‚mir‘
Vietnamesisch hư [hɯ] ‚dekadänt‘
Walisisch haul Cy-haul.ogg [ˈhaɨl](info) ‚Sùn‘
Weschtfriisisch hoeke [ˈhukə] ‚Winkel‘
Yi ꉐ hxa [ha˧] ‚hùndert‘

Fuessnote

[ändere | Quälltäxt bearbeite]
  1. ↑ Thelwall, Robin (1990), "Illustrations of the IPA: Arabic", Journal of the International Phonetic Association 20 (2): 37–41
  2. ↑ Nina Grønnum: Fonetik og fonologi, Almen og Dansk, 3rd, Akademisk Forlag 2005, ISBN 87-500-3865-6
  3. ↑ Shosted, Ryan K.; Vakhtang, Chikovani (2006), "Standard Georgian", Journal of the International Phonetic Association 36 (2): 255–264
  4. ↑ Ladefoged, Peter (2005). Vowels and Consonants (Second ed.). Blackwell.
  5. ↑ 5,0 5,1 Hall (1944:75)
  6. ↑ Heijmans & Gussenhoven (1998:107)
  7. ↑ Peters (2006:117)
  8. ↑ Gilles & Trouvain (2013:67–68)
  9. ↑ Arvaniti (1999:175)
  10. ↑ Verstraten & van de Velde (2001:50–51)
  11. ↑ Barbosa & Albano (2004:5–6)
  12. ↑ Pará Federal University – The pronunciation of /s/ and its variations across Bragança municipality's Portuguese
  13. ↑ Rio de Janeiro Federal University – The variation of post-vocallic /S/ in the speech of Petrópolis, Itaperuna and Paraty. Archiviert vom Original am 15. Dezember 2017; abgruefen am 22. Juli 2017.
  14. ↑ 14,0 14,1 Landau et al. (1999:68)
  15. ↑ Vorlage:Cite jounral


  Konsonante Lueg au: IPA, Vokale  
Bilabial Labiodental Dental Alveolar Postalv. Retroflex Alveolopalatal Palatal Velar Uvular Pharyngal Epiglottal Glottal
Nasal m ɱ n̪ n ɳ ɲ ŋ ɴ
Plosive p b t̪ d̪ t d ʈ ɖ c ɟ k ɡ q ɢ ʡ ʔ  Schnalzluut  ʘ ǀ ǃ ǂ ǁ ǃ˞
Affrikat pɸ bβ p̪f b̪v tθ dð ts dz tʃ dʒ ʈʂ ɖʐ tɕ dʑ cç ɟʝ kx ɡɣ qχ ɢʁ  Implo­siv  ɓ ɗ ᶑ ʄ ɠ ʛ
Frikativ ɸ β f v θ ð s z ʃ ʒ ʂ ʐ ɕ ʑ ç ʝ x ɣ χ ʁ ħ ʕ ʜ ʢ h ɦ  Ejektiv  pʼ tʼ ʈʼ cʼ kʼ qʼ ʂʼ q͡χʼ
   Approximante    ʋ ɹ ɻ j ɰ fʼ θʼ sʼ ɬ’ ʃʼ ɕʼ xʼ χ’
Vibrante ʙ r ɽr ʀ t͡θʼ t͡sʼ t͡ɬʼ t͡ʃʼ ʈ͡ʂʼ c͡ʎ̝̥ʼ k͡xʼ k͡ʟ̝̊ʼ
Flap/Tap ѵ ɾ ɽ co-artikulierti Frikativ  ʍ w ɥ ɫ
lat. Frikativ ɬ ɮ co-artikulierti Plosiv  k͡p ɡ͡b ŋ͡m
lat. Approximante l ɭ ʎ ʟ
Bi de Spalte wo grau sin, goot mer devo uss, dass si nit artikuliert werde chönne; wysi Spalte, ùn Zeiche, wo nit verlinkt sin, hen kei offiziels IPA-Zeiche un/oder sin uss keinere Sprooch bekannt.
Vun "https://als.wikipedia.org/w/index.php?title=Stimmloser_glottaler_Frikativ&oldid=986281"