Stimmhafte dentale Frikativ

Us der alemannische Wikipedia, der freie Dialäkt-Enzyklopedy
Stimmhafte dentale Frikativ
IPA-Nummere 131
IPA-Zeiche ð
IPA-Bildli
Teuthonista đ
X-SAMPA D
Kirshenbaum D
Hörbiispiil/?

De stimmhafti dentali Frikativ isch en Konsonant vo dr mänschliche Sprooch, wo relativ sälte isch. S Zeiche im IPA defür isch [ð]. Des Zeiche cha au für en dentale Approximant stoo, wyl uss keinere Sprooch e Ùnterscheidig zwüsche eme dentale Frikativ ùn dentale Approximant bekannt isch. Wänn des aber gnau zeigt werde muess, no cha de Approximant als [ð̞] transkribiert werde.

Ùnter de kontinentaleuropäische Sproche chùnt de Luut hüt sälte vor, als Phonem z. B. im Albanische ùn Griechische. Im Dütsche sin di dentale Frikativ durch di hochdütschi Luutverschiebig scho im Althochdütsche verschwùnde. In einzelne dütsche Dialäkt sin aber wiider neui dentali Frikativ entstande, z. B. im Pfälzisch, wo dr stimmhaft dental Frikativ in einzelne Ortschafte im Biet vùm r-Rhotazismus (Bruura - [bruːrɐ] für ‚Brueder‘), bzw. l-Lambdazismus (Bruula - [bruːlɐ]) vorchùnt: [bruːðɐ][1]. S git au ei alemannische Dialäkt, wo e stimmhafte dentale Frikativ als Phonem vorchùnt: im Dialäkt vom badische Loffenau. Au do erschynt dr dental Frikativ für ahd. d < urgerm. þ: [boðə] ‚Bode‘[2].

Artikulation[ändere | Quälltäxt bearbeite]

Verbreitig[ändere | Quälltäxt bearbeite]

Sprooch Wort IPA-Transkription Bedütig Bemerkig
Alemannisch ältre Dialäkt vo Loffenau leiđe [ˈlɛi̯ðə] ‚lyyde‘
Albanisch idhull [iðuɫ] ‚Idol‘
Aleutisch Atkan Dialäkt dax̂ [ðɑχ] ‚Aug‘
Älvdalisch baiða [ˈbaɪða] ‚warte‘
Änglisch this En-us-this.ogg [ðɪs] ‚des‘
Arabisch Standard[3] ذهب Ar-ذهب.ogg [ˈðahab] ‚Gold‘
Assyrisch-neuaramäisch wada [waːð̞a] ‚mache‘ Hüüfig in de Dialäkt vo Tyari, Barwari ùn de chaldäisch-neuaramäische Dialäkt. Entspricht eme [d] in andre Dialäkt.
Baschkirisch ҡаҙ Ba-ҡаҙ.ogg [qɑð] ‚Gans‘
Baskisch[4] adar [að̞ar] ‚Horn‘ Allophon vo /d/
Berta [fɛ̀ːðɑ̀nɑ́] ‚fäge‘
Fidschi ciwa [ðiwa] ‚nüün‘
Gwich’in niidhàn [niːðân] ‚du wottsch‘
Hän ë̀dhä̀ [ə̂ðɑ̂] ‚verstegge‘
Harsusi [ðebeːr] ‚Imbe‘
Hebräisch אדוני Athonai.ogg [ʔaðoˈnaj] ‚myn Herr‘ Viilmool [d].
Kabylisch uḇ [ðuβ] ‚erschöpft sy‘
Kagayanen[5] kalag [kað̞aɡ] ‚Geischt‘
Katalanisch[6] fada [ˈfað̞ə] ‚Fee‘ Allophon vo /d/.
Ladino קריאדֿור /kriador [kɾiaˈðor] Schöpfer Allophon vo /d/ zwüsche Vokal in viile Dialäkt.
Lakota zapta [ˈðaptã] ‚fümf‘ Mangmool au [z]
Mari öschtliche Dialäkt шодо [ʃoðo] ‚Lùnge‘
Neugriechisch δάφνη/dáfni [ˈðafni] ‚Lorbeer‘
Neuwestaramäisch ܐܚܕ [aħːeð] ‚nee‘
Normännisch Jèrriais baithe Jer-Baithe.ogg [bɛːð] ‚drinke‘
Nordsamisch dieđa [d̥ieðɑ] ‚Wüsseschaft‘
Okzitanisch Gaskognisch que divi [ke ˈð̞iwi] ‚was sölli mache‘ Allophon vo /d/.
Portugiesisch Europäischs Portugiesisch[7] nada [ˈn̪äðɐ] ‚nüüt‘ Allophon vo /d/, vorallem nooch orale Vokal..[8]
Sardisch nidu Sr-nidu.wav [ˈnið̞u] ‚Nescht‘ Allophon vo /d/
Spanisch di meischte Dialäkt[9] dedo [ˈd̪e̞ð̞o̞] ‚Finger‘ Allophon vo /d/.
europäischs Spanisch[10] jazmín [xäðˈmĩn] ‚Jasmin‘ Allophon vo /θ/ vor stimmhafte Konsonante, viilmool au in freier Variation mit [θ]
Swahili dhambi [ðɑmbi] ‚Sünd‘ Chùnt vorallem in arabische Lehnwörter vor.
Tamil ஒன்பது Ta-ஒன்பது.ogg [wʌnbʌðɯ] ‚nüün‘
Tanacross dhet [ðet] ‚Läber‘
Turkmenisch gaz [ɡäːð] ‚Gans‘
Tutchone nördlich edhó [eðǒ] ‚verstegge‘
südlich adhǜ [aðɨ̂]
Venezianisch mezorno [meˈðorno] ‚Mittag‘
Walisisch heddlu Cy-heddlu.ogg [ˈhɛðli] ‚Polizei‘

Fueßnote[ändere | Quälltäxt bearbeite]

  1. Rudolf Post: Pfälzisch. Einführung in eine Sprachlandschaft. Landau/Pfalz 1990
  2. Renate Schrambke: Lenisierungen im südwestdeutschen Raum. In: Texttyp, Sprechergruppe, Kommunikationsbereich. Studien zur deutschen Sprache in Geschichte und Gegenwart. Hrsg. von Heinrich Löffler, Karlheinz Jakob und Bernhard Kelle. de Gruyter, Berlin/ New York 1994.
  3. Thelwall & Sa'Adeddin (1990:37)
  4. Hualde (1991:99–100)
  5. Olson et al. (2010:206–207)
  6. Carbonell & Llisterri (1992:55)
  7. Cruz-Ferreira (1995:92)
  8. Mateus & d'Andrade (2000:11)
  9. Martínez-Celdrán, Fernández-Planas & Carrera-Sabaté (2003:255)
  10. Cotton & Sharp (1988:19)
  Konsonante Lueg au: IPA, Vokale  
Bilabial Labiodental Dental Alveolar Postalv. Retroflex Alveolopalatal Palatal Velar Uvular Pharyngal Epiglottal Glottal
Nasal m ɱ n ɳ ɲ ŋ ɴ
Plosive p b t d ʈ ɖ c ɟ k ɡ q ɢ ʡ ʔ  Schnalzluut  ʘ ǀ ǃ ǂ ǁ ǃ˞
Affrikat p̪f b̪v ts dz ʈʂ ɖʐ ɟʝ kx ɡɣ ɢʁ  Implo­siv  ɓ ɗ ʄ ɠ ʛ
Frikativ ɸ β f v θ ð s z ʃ ʒ ʂ ʐ ɕ ʑ ç ʝ x ɣ χ ʁ ħ ʕ ʜ ʢ h ɦ  Ejektiv  ʈʼ ʂʼ q͡χʼ
   Approximante    ʋ ɹ ɻ j ɰ θʼ ɬ’ ʃʼ ɕʼ χ’
Vibrante ʙ r ɽr ʀ t͡θʼ t͡sʼ t͡ɬʼ t͡ʃʼ ʈ͡ʂʼ c͡ʎ̝̥ʼ k͡xʼ k͡ʟ̝̊ʼ
Flap/Tap ѵ ɾ ɽ co-artikulierti Frikativ  ʍ w ɥ ɫ
lat. Frikativ ɬ ɮ co-artikulierti Plosiv  k͡p ɡ͡b ŋ͡m
lat. Approximante l ɭ ʎ ʟ
Bi de Spalte wo grau sin, goot mer devo uss, dass si nit artikuliert werde chönne; wysi Spalte, ùn Zeiche, wo nit verlinkt sin, hen kei offiziels IPA-Zeiche un/oder sin uss keinere Sprooch bekannt.