Stimmlose palatale Frikativ
| Stimmlose palatale Frikativ | ||
|---|---|---|
| IPA-Nummere | 138 | |
| IPA-Zeiche | ç | |
| IPA-Bildli | 
| |
| Teuthonista | X | |
| X-SAMPA | C | |
| Kirshenbaum | C | |
De stimmlosi palatali Frikativ (au „ich-Luut“) isch e Konsonant vo de mänschliche Sprooch. Er isch als Phonem relativ sälte, ùn chùnt nùmme in öbe 5% vo allene Sprooche vor[1]. Als Allophon vo [x] oder [j] isch er wyter verbreitet. S Zeiche im IPA defür isch [ç], ùn in dr Teuthonista es grosses X. In ere strängi Usslegig vo dr Dieth-Schryybig schryybt mer defür ĉh.
Artikulation
[ändere | Quälltäxt bearbeite]- Es isch en Frikativ; es wird e Engi im Muul bildet, wo de Lùftstrom duredrùggt wird.
- De Artikulationsort isch palatal; d Zùng bildet mitem harte Gaume e Engi.
- D Phonation isch stimmlos; derwyylscht er produziert wird, vibriere d Stimmbänder nit.
- Es isch en orale Konsonant; d Lùft goot dur s Muul usse.
- Es isch en egressive Konsonant; er wird allei dur s Usstoosse vo Lùft mit de Lunge ùn em Zwerchfell erzüügt, wie die meischte mänschliche Sproochluut.
Verbreitig
[ändere | Quälltäxt bearbeite]| Sprooch | Wort | IPA-Transkription | Bedütig | Bemerkig | |
|---|---|---|---|---|---|
| Alemannisch | Oberelsässisch | d' Milch |  [tmɪlç](info) |
‚d Milch‘ | |
| Liachtaschtänerisch (Trisabärg) | Èicha | [ˈaɪ̯çɐ](info) |
‚Eiche‘ | ||
| Deil vùm Oberrhyynalemannisch[2] | ich | [ɪç] | ‚ich‘ | ||
| Oberschwäbisch | Kicha | [ˈkʰɪçɐ](info) |
‚Chùchi‘ | ||
| Ùnterelsässisch | s Bächel | [spæçl̩](info) |
‚s Bächli‘ | ||
| Walliserdütsch | chennu | ? | ‚kenne‘ | ||
| Hochdütsch | dicht | [dɪçt](info) |
‚dicht‘ | ||
| Frankoprovenzalisch | Greyerzerisch | la hyà | [laçɑ](info) |
‚dr Raam‘ | |
| Änglisch | huge | [çuːdʒ](info) |
‚riisig‘ | Allophon vo /h/; in mangi Dialäkt im Oschte vo de USA au abgfalle. | |
| Assamesisch | সীমা/xima | [çima] | ‚Gränz‘ | ||
| Aserbaidschanisch[3] | mangi Dialäkt | çörək | [tʃœˈɾæç] | ‚Broot‘ | Allophon vo /c/. |
| Dänisch | Standard | pjaske | [ˈpçæsɡ̊ə] | ‚spritze‘ | Cha au [ɕ] sy.Basbøll (2005:65–66) |
| Finnisch | vihko | [ˈʋiçko̞] | ‚Heftli‘ | Allophon vo /h/. | |
| Haida | xíl | [çɪ́l] | ‚Blatt‘ | ||
| Isländisch | hérna | [çɛrtna] | ‚do‘ | ||
| Irisch-Gälisch | a Sheáin | [ə çaːnʲ] | ‚Johann (vokativ)‘ | ||
| Japanisch[4] | Kanji:人/hito | [çito] | ‚Person‘ | Allophon vo /h/ vor /i/. | |
| Kabylisch | ḵil | [çil] | ‚abmässe‘ | ||
| Koreanisch | Hangul:힘/him | [çim] | ‚Sterchi‘ | Allophon vo /h/. | |
| Neugriechisch | χιόνι} | [ˈço̞ni] | ‚Schnee‘ | ||
| Niiderländisch | Standard Northern | wiegje | [ˈʋiçjə] | ‚Wiege‘ | Allophon vo /x/ vor [j] für mangi Sprecher.[5] |
| Norwegisch | städtischs Oscht-Norwegisch | kjekk | [çe̞kː] | ‚hübsch‘ | Cha au [ɕ] sy; bi jüngre Sprecher viilmool mit [ʂ] verschmùlze.[6] |
| Paschtunisch | Ghilzai ùn Wardak Dialäkt[7] | پښه | [pça] | ‚Fuess‘ | |
| Rumänisch | Walachischi Dialäkt(Muntenisch) | fir | [çir] | ‚Faade‘ | Allophon vo /f/ vor [i].[8] [f] im Standardrumänische. |
| Russisch | Standard[9] | твёрдый/tvjordyj | [ˈt̪ʋʲɵrd̪ɨ̞ç](info) |
‚hard‘ | Ei mööglichi Ussprooch vo /j/. |
| Schottisch-Gälisch[10] | eich | [eç] | 'Rösser' | ||
| Spanisch | Chilenisch[11] | mujer | [muˈçe̞ɾ] | Frau | Allophon vo /x/ vor Vorderzùngevokal. |
| Ungarisch[12] | kapj | [ˈkɒpç] | ‚übecho (Imperativ)‘ | Allophon vo /j/ zwüsche eme stimmlose Obstruent en ere Wortgränz. | |
| Wallonisch | texhe | [tɛç] | ‚lisme‘ | ||
| Walisisch | hiaith | [çaɪ̯θ] | ‚Sprooch‘ | Chùnt in Wörter vor, wo en /h/ zur Hiatustilgig vor /j/ vorchùnt. So wird uss jaɪ̯θ iaith ‚Sprooch‘ ei hiaith ‚ihri Sprooch‘.[13] | |
Fuessnote
[ändere | Quälltäxt bearbeite]- ↑ Ladefoged, Peter; Maddieson, Ian, The Sounds of the World's Languages, Oxford: Blackwell, ISBN 0-631-19815-6. pp.167–68
- ↑ Am Kaiserstuehl sin Wyhl un Saschbe d'nördlichschte Dörfer, wo kei [ç] hen, lueg doo; Syte 197
- ↑ Damirchizadeh, A (1972), Modern Azerbaijani Language: Phonetics, Orthoepy and Orthography, Maarif Publ. pp.96
- ↑ Okada, Hideo (1991), "Phonetic Representation:Japanese", Journal of the International Phonetic Association 21 (2): 94–97
- ↑ Collins & Mees (2003:191)
- ↑ Kristoffersen (2000:23)
- ↑ Michael M.T. Henderson, Four Varieties of Pashto
- ↑ Pop (1938:30)
- ↑ Yanushevskaya & Bunčić (2015:223)
- ↑ Oftedal, M. (1956) The Gaelic of Leurbost. Olso. Norsk Tidskrift for Sprogvidenskap.
- ↑ Palatal phenomena in Spanish phonology (Site cha nüme abgrüeft wärde; Suche im Webarchiv) Page 113
- ↑ Siptár, Péter; Törkenczy, Miklós (2007), The Phonology of Hungarian, The Phonology of the World's Languages, Oxford University Press
- ↑ Ball & Watkins (1993:300–301)
| Konsonante | Lueg au: IPA, Vokale | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Bi de Spalte wo grau sin, goot mer devo uss, dass si nit artikuliert werde chönne; wysi Spalte, ùn Zeiche, wo nit verlinkt sin, hen kei offiziels IPA-Zeiche un/oder sin uss keinere Sprooch bekannt. | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||