Stimmhafte alveolare Vibrant
(Witergleitet vun Zungenspitzen-r)
| Stimmhafte alveolare Vibrant | ||
|---|---|---|
| IPA-Nummere | 122 | |
| IPA-Zeiche | r | |
| IPA-Bildli | 
| |
| Teuthonista | r | |
| X-SAMPA | 4 | |
| Kirshenbaum | r<trl> | |
De (stimmhaft) alveolar Vibrant isch e Konsonant vo dr mänschliche Sprooch, wommer au „Zùngespitze-R“ oder „grollts R“ sait. Im internatíonale phonetische Alphabet wird er dur s Zeiche [r] dargstellt. Des Zeiche wird aber in viilene Transkriptione für jede R-artige (rhotische Konsonant) bruucht, au wenn die Sprooche en andre Konsonant für s R hen. Des hängt demit zämme dass s Zeiche <r> eifacher zum ytippe isch.
Vo de zirka 75 % Sprooche vo dr Wält, wo en R-artige Luut hen, het d Mehrzaal en alveolare Vibrant.[1]
In dänne Sprooche, wo de Luut hen, hen hängt di gnaui Ussprooch vùm Sprecher, vùm Wort ùn andre Faktore ab.[2] De Grùnd isch d Präzision, wo für d Zùngeschleg nöötig isch, vorallem d Aazaal vo Zùngeschleg isch verschiide. So wird dr Vibrant oft zumene alveolare Tap [ɾ], oder de Artikulationsort isch statt alveolar änder dental oder postalveolar.
Artikulation
[ändere | Quälltäxt bearbeite]- Es isch en Vibrant, er wird mit meerere Schläg vo dr Zùng gäge de Artikulationsort artikuliert.
- De Artikulationsort isch alveolar; er wird dur diräkte Kontakt vo de Zùng mit de Alveole produziert.
- D Phonation isch stimmhaft; derwyylscht er produziert wird, vibriere d Stimmbänder.
- Es isch en orale Konsonant; d Lùft goot dur s Muul usse.
- Es isch en egressive Konsonant; er wird allei dur s Usstoosse vo Lùft mit de Lunge ùn em Zwerchfell erzüügt, wie die meischte mänschliche Sproochluut.
Verbreitig
[ändere | Quälltäxt bearbeite]| Sprooch | Wort | IPA | Bedütig | Bemerkig | |
|---|---|---|---|---|---|
| Alemannisch | Joutütsch | bǜre |  [ˈb̥ʏrə](info) |
‚lùpfe‘ | in dänne Dialäkt, wo e Zùngespitze-r hen; in viile Dialäkt in freier Variation mit eme Zäpfli-r. |
| Liachtaschtänerisch (Unterland) | Reema | [ˈreːmɐ](info) |
‚Rieme‘ | ||
| Solothurnisch | Rǜgge | [ˈrʏkə](info) |
‚Rùgge‘ | ||
| Züritüütsch | Brugg | [bruk](info) |
‚Brùgg‘ | ||
| Dütsch | Schmarren, Haar | [ʃmaːrn](info), [haːr](info) |
‚Schmarre‘, ‚Hoor‘ | in freier Variation mit [ʁ] un [ʀ]. | |
| Rätoromanisch | Putèr | cour | [kɔːr](info) |
‚Härz‘ | |
| Vallader | bavronda | [bɐvˈrɔndɐ](info) |
‚Getränk‘ | ||
| Afrikaans[3] | rooi | [rɔɪ] | ‚root‘ | ||
| Albanisch | rrush | [ruʃ] | ‚Truube‘ | ||
| Änglisch | Schottisch | curd | [kʌrd] | ‚Chääsbruch‘ | nùmme in einzelne Dialäkt, sùnscht en [ɹ]. |
| Arabisch | رأس | [rɑʔs] | ‚Chopf‘ | ||
| Armenisch | Ostarmenisch[4] | ռումբ | [rumb](info) |
‚Kanonechugel‘ | |
| Baskisch | errota | [eˈrota] | ‚Mühli‘ | ||
| Bengalisch | রাত | [rat] | ‚Nacht‘ | ||
| Bretonisch | roue | [ruːe] | ‚Chönig‘ | vorallem in de Gegend vo Léon ùn Morbihan; in viile andre Dialäkt isch es dergäge en Zäpfli-r. | |
| Estnisch | narr | [nɑrː] | ‚Dubel‘ | ||
| Finnisch | purra | [purːɑ] | ‚bysse‘ | ||
| Französisch | Français régional vo Südfrankrych ùn Korsika | rouge | [ruʒ] | ‚root‘ | in freier Variation mit [ʁ] ùn [ʀ]. |
| Québec | |||||
| Afrika | |||||
| Neugriechisch | Standardgriechisch[5] | άρτος | [ˈartos] | ‚Hostie‘ | Allophon vo /r/, meischt in Konsonantehuufe, sùnscht en alveolare Tap oder en alveolare Approximant[5] |
| Zypriotisch[6][7] | βορράς | [voˈrːas] | ‚Norde‘ | Wird vo eme /ɾ/ ùnterschide. | |
| Hindustani | पत्थर / پتھر | [pət̪t̪ʰər] | ‚Stai‘ | ||
| Italienisch[8] | terra | [ˈtɛrra] | ‚Erd‘ | ||
| Katalanisch[9] | esborrar | [əzβuˈra] | ‚lösche‘ | ||
| Kele[10] | [ⁿrikei] | ‚Bai‘ | |||
| Kirgisisch[11] | ыр | [ɯr] | ‚Lied‘ | ||
| Lettisch[12] | rags | [räks̪] | ‚Horn‘ | ||
| Niiderländisch | rood | [roːt](info) |
‚root‘ | regional arg verschide. | |
| Malaiisch | kurang | [kuräŋ] | ‚weeniger‘ | ||
| Polnisch[13] | krok | [ˈkrɔk](info) |
‚Schritt‘ | ||
| Portugiesisch | carro | [ˈkäru] | ‚Auto‘ | ||
| Rumänisch | măr | [mər] | ‚Öpfel‘ | ||
| Russisch[14] | играть | [ɪˈɡr̠atʲ] | ‚spiile‘ | ||
| Scots | bricht | [brɪçt] | ‚hell‘ | ||
| Schottisch-gälisch | ceart | [kʲarˠʃd] | ‚woor‘ | wird es am Wortaafang, oder vor d, t, l, n, s ussgsproche, sùnscht als [ɾ]. Wird vo /ɾʲ/ ùn /ɾ/ am Wortänd ùn zwüsche Vokal ùnterschide. | |
| Slowenisch[15] | riž | [ríːʃ] | ‚Rys‘ | Cha au en [ɾ] sy,[16] | |
| Serbokroatisch[17] | рт / rt | [r̩t] | ‚Ùmhang‘ | ||
| Slowakisch | ryba | [riba] | ‚Fisch‘ | ||
| Spanisch[18] | perro | [ˈpe̞ro̞] | ‚Hùnd‘ | wird vo eme /ɾ/ ùnterschide | |
| Tadschikisch | арра | [ʌrrʌ] | ‚gsänne‘ | ||
| Tagalog | rambutan | [rɐmbuˈtan] | ‚Rambutan‘ | Allophon vùm hüüfigere [ɾ].[19] | |
| Tschechisch | chlor | [xlɔ̝ːr] | ‚Chlor‘ | wird vo eme frikatisierte Vibrant /r̝/ ùnterschide. | |
| Ungarisch[20] | arra | [ɒr̪ːɒ] | ‚eso‘ | isch dental. | |
| Walisisch | Rhagfyr | [ˈr̥aɡvɨr] | ‚Dezämber‘ | ||
Fuessnote
[ändere | Quälltäxt bearbeite]- ↑ Ladefoged, P., Meddieson, I.: The Sounds of the World’s Languages. Blackwell Publishing. Malden, MA (USA). 1996.
- ↑ Ladefoged, P., Meddieson, I.: The Sounds of the World’s Languages. Blackwell Publishing. Malden, MA (USA). 1996.
- ↑ Lass (1987:117)
- ↑ Dum-Tragut (2009:19)
- ↑ 5,0 5,1 Arvaniti (2007:14–18)
- ↑ Arvaniti (2010:3–4)
- ↑ Vorlage:Citation
- ↑ Rogers, Derek; d'Arcangeli, Luciana (2004): Italian. Journal of the International Phonetic Association 34 (1): 117–121
- ↑ Carbonell, Joan F.; Llisterri, Joaquim (1992): Catalan. Journal of the International Phonetic Association 22 (1-2): 53–56
- ↑ Ladefoged, Peter (2005): Vowels and Consonants (Second ed.), Blackwell pp.165
- ↑ Kara (2003:11)
- ↑ Nau (1998:6)
- ↑ Jassem, Wiktor (2003): Polish. Journal of the International Phonetic Association 33 (1): 103–107
- ↑ Skalozub, Larisa (1963): Palatogrammy i Rentgenogrammy Soglasnyx Fonem Russkogo Literaturnogo Jazyka, Izdatelstvo Kievskogo Universiteta. Zitiert in Ladefoged, Peter; Maddieson, Ian (1996), The Sounds of the World’s Languages. Blackwell Publishing, ISBN ISBN 0-631-19815-6
- ↑ Pretnar & Tokarz (1980:21)
- ↑ Šuštaršič, Komar & Petek (1999:135)
- ↑ Kordić (2006:5), Landau et al. (1999:66)
- ↑ Martínez-Celdrán, Eugenio; Fernández-Planas, Ana Ma.; Carrera-Sabaté, Josefina (2003): Castilian Spanish. Journal of the International Phonetic Association 33 (2): 255–259
- ↑ Schachter and Reid (2008)
- ↑ Siptár & Törkenczy (2000:75–76), Szende (1999:104)
| Konsonante | Lueg au: IPA, Vokale | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Bi de Spalte wo grau sin, goot mer devo uss, dass si nit artikuliert werde chönne; wysi Spalte, ùn Zeiche, wo nit verlinkt sin, hen kei offiziels IPA-Zeiche un/oder sin uss keinere Sprooch bekannt. | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||