Zum Inhalt springen

Velarisierte alveolare laterale Approximant

Us der alemannische Wikipedia, der freie Dialäkt-Enzyklopedy
(Witergleitet vun IPA ɫ)
Velarisierte alveolare laterale Approximant
IPA-Nummere 209
IPA-Zeiche ɫ
IPA-Bildli
Teuthonista
X-SAMPA 5
Kirshenbaum l<vzd>
Hörbiispiilⓘ/?

De velarisiert alveolari laterali Approximant (au „dùnkels-l“ gnännt) isch en Konsonant vo dr mänschliche Sprooch. S Zeiche im Internationale Phonetische Alphabet defür isch [ɫ]. Im Alemannische git es de Luut in e paar Dialäkt als Allophon vùm /l/ am Änd vùn ere Silbe. In viile vo dänne Dialäkt, vorallem in de Wescht- ùn Zentralschwyz, wommer de Luut gha het, het er sich inzwüsche zumene [w] wyter entwigglet. Däm sait mer au L-Vokalisierig. De Luutwandel git es zum Byspil im Bärndütsche wie bi „halb“ > „haub“. D Luutentwigglig isch de wohl [hɑlb̥] > [hɑɫb̥] > [hɑwb̥] gsi. E sonigi Entwigglig chammer zum Byspil bim Joutütsch gsee, wo vùm Carl Stucki ussem Joor 1917 no [tɑːɫ] ‚Tal‘ belait isch, wo hüt z Joun als [tɑːʊ̯] ‚Taù‘ ussgsproche wird.

E äänligi L-Vokalisierig isch uss viilene Sprooche bekannt; historisch zum Byspil ussem Altfranzösische, wo s latiinisch caldu(m) zue chaud worde isch, ùn cha aktuell im brasilianische Portugiesisch, gwüsse Dialäkt vùm Änglische, em nördliche Niiderländisch, oder em Polnische beobachtet werde.

Artikulation

[ändere | Quälltäxt bearbeite]
  • Es isch en Approximant, er wird ohni Verschlùss oder Engi im Muul bildet.
  • Es isch en Lateral; mit de Mitte vo de Zùng wird e Verschlùss bildet, aber aa de Syte blybt e Öffnig, wo d Lùft cha ussegoo.
  • De Artikulationsort isch alveolar; d Zùng duet sich de Alveole aanööchere. Glychzytig isch er velarisiert: de hinteri Zùngerùgge duet sich em Gaumesegel aanööchere.
  • D Phonation isch stimmhaft; derwyylscht er produziert wird, vibriere d Stimmbänder.
  • Es isch en orale Konsonant; d Lùft goot dur s Muul usse.
  • Es isch en egressive Konsonant; er wird allei dur s Usstoosse vo Lùft mit de Lunge ùn em Zwerchfell erzüügt, wie die meischte mänschliche Sproochluut.

Verbreitig

[ändere | Quälltäxt bearbeite]
Sprooch Wort IPA-Transkription Bedütig Bemerkig
Alemannisch Solothurnisch alles Gsw-solothurnisch-wasseramt-alles.ogg [ˈɑɫːəs](info) ‚alles‘
Afrikaans[1][2] tafel [ˈtɑːfəɫ] ‚Disch‘
Albanisch llullë [ˈɫuɫə] ‚Pfyffe‘
Änglisch[3] feel en-us-feel.ogg [fiːɫ](info) ‚fiele‘ Meischt apikal (mit de Zùngespitz); im nordamerikanische-, australische- ùn neuseeländische Änglisch isch s /l/ viilmool ällewell velarisiert.
Arabisch[4] الله ʼAllah Ar-Allah.oga [ʔɑˈɫːɑːh](info) ‚Gott‘ Wird au als /lˤ/ transkribiert. De Luut fäält in viilene arabische Dialäkt au ùn isch deno en eifachs [l].
Bulgarisch ъгъл/ ăgăl [ˈɤ̞̈ɡɐɫ] ‚Winkel‘
Irisch díol [ˈdʲi̠ːl̪ˠ] ‚Verchauf‘
Isländisch[5] sigldi [s̺ɪɫ̪t̪ɪ] ‚het gseglet‘ wird mit em Zùngerùgge (laminal) ùn denti-alveolar (mit de oobere Zään ùn em Zaandamm) ussgsproche.
Katalanisch[6] öschtlichi Dialäkt cel·la [ˈsɛɫːə] ‚Zelle‘ Apikal (mit de Zùngespitz). Isch in viile Dialäkt au ällewell velarisiert.
weschtlichi Dialäkt alt [aɫ(t)] ‚grooss‘
Lillooet qaoḻ [qáɫ] ‚schlächt‘
Litauisch[7] labas [ˈɫ̪äːbɐs̪] ‚Solly‘ wird mit em Zùngerùgge (laminal) ùn denti-alveolar (mit de oobere Zään ùn em Zaandamm) ussgsproche; wird vo ere palatalisierte Form ùnterschiide.
Mazedonisch[8] лук
luk 		[ɫ̪uk] ‚Chnoblech‘ wird mit em Zùngerùgge (laminal) ùn denti-alveolar (mit de oobere Zään ùn em Zaandamm) ussgsproche.
Neugriechisch nordgriechischi Dialäkt[9] μπάλα bálla [ˈbaɫa] ‚Ball‘ Allophon vo /l/ vor /a/ /o/ ùn /u/.
Niiderländisch Standardniiderländisch mallen Nl-mallen.ogg [ˈmɑɫ̻ə](info) ‚Forme‘ Laminal (mit em Zùngerùgge); Allophon vo /l/ vor Konsonante ùn Pause, ùn nooch de Vokal /ɔ/ ùn /ɑ/. In de nordniiderländische Ussprooch au pharyngalisiert, ùn in de südliche velarisiert. Viili belgischi Sprecher spräche s Standardniiderländisch au ällewell als hells [l] uss.[10]
Ossetisch Алани/ Alani North-Ossetia.ogg [äˈɫäːni](info) ‚Alanien‘
Polnisch öschtlichi Dialäkt[11] łapa [ˈɫ̪äpä] ‚Doobe‘ wird mit em Zùngerùgge (laminal) ùn denti-alveolar (mit de oobere Zään ùn em Zaandamm) ussgsproche. Entspricht em /w/ im Standardpolnische.
Portugiesisch europäischs Portugiesisch[12] mil [miɫ̪] ‚duusig‘
in de meischte Dialäkt[13] Lituânia Pt-br-lituânia.ogg [ɫ̪it̪uˈɐ̃ɲ̟ɐ](info) ‚Litaue‘
im ältre brasilianische Portugiesisch.[14][15][16][17] álcool [ˈäɫ̪ko̞ɫ̪] ‚Alkohol‘ Wird im brasilianische Portugiesisch hüt meischt vokalisiert.
Rumänisch bessarabischi Dialäkt[18] cal [kaɫ] ‚Ross‘
Rùssisch[19] малый Ru-малый.ogg [ˈmɑ̟ɫ̪ɨ̞j](info) ‚chly‘ wird mit em Zùngerùgge (laminal) ùn denti-alveolar (mit de oobere Zään ùn em Zaandamm) ussgsproche, ùn isch dezue pharyngalisiert.
Schottisch-gälisch[20] Mallaig [ˈmäʊɫ̪ækʲ] ‚Mallaig‘ Wird vo /l/ ùn /ʎ/ ùnterschiide.
Serbokroatisch[21] лак / lak Sr-лак.flac [ɫâ̠k](info) ‚eifach‘ Apikal (mit de Zùngespitz).
Taos [kīǣˈwǣɫmã̄] ‚starch sy‘
Türkisch lala [ɫ̪äˈɫ̪ä] ‚Diener‘ wird mit em Zùngerùgge (laminal) ùn denti-alveolar (mit de oobere Zään ùn em Zaandamm) ussgsproche; wird vo ere palatalisierte Form ùnterschiide.[22][23]
Weschtfriisisch lân [ɫɔːn] ‚Land‘
Wyyssrùssisch[24] Беларусь [bʲɛɫ̪äˈrus̪ʲ] ‚Wyyssrùssland‘ wird mit em Zùngerùgge (laminal) ùn denti-alveolar (mit de oobere Zään ùn em Zaandamm) ussgsproche; wird vo ere palatalisierte Form ùnterschiide.

Fuessnote

[ändere | Quälltäxt bearbeite]
  1. ↑ Donaldson (1993:17)
  2. ↑ Lass (1987:117)
  3. ↑ Roca & Johnson (1999:73)
  4. ↑ Watson (2002:16)
  5. ↑ Scholten (2000:22)
  6. ↑ Recasens & Espinosa (2005:1, 20)
  7. ↑ Mathiassen (1996:23)
  8. ↑ Lunt (1952:11–12)
  9. ↑ Northern Greek Dialects Portal for the Greek Language
  10. ↑ Collins & Mees (2003:58, 197, 222)
  11. ↑ Rocławski (1976:130)
  12. ↑ Cruz-Ferreira (1995:93)
  13. ↑ Accenti romanze: Portogallo e Brasile (portoghese) – The influence of foreign accents on Italian language acquisition. Archiviert vom Original am 30. März 2012; abgruefen am 17. November 2013.
  14. ↑ The process of Norm change for the good pronunciation of the Portuguese language in chant and dramatics in Brazil during 1938, 1858 and 2007 Archivlink (Memento vom 6. Februar 2016 im Internet Archive) Page 36.
  15. ↑ TEYSSIER, Paul. "História da Língua Portuguesa", Lisboa: Livraria Sá da Costa, pp. 81-83.
  16. ↑ Bisol (2005:211)
  17. ↑ "Um caso de português tonal no Brasil?" – Centro de Comunicação e Expressão – Universidade Federal de Santa Catarina. Page 49.
  18. ↑ Pop (1938:30)
  19. ↑ Jones & Ward (1969:168)
  20. ↑ Ó Dochartaigh (1997)
  21. ↑ Gick et al. (2006:?)
  22. ↑ Zimmer & Orgun (1999:154–155)
  23. ↑ Göksel & Kerslake (2005:8)
  24. ↑ Padluzhny (1989:50–51)
  Konsonante Lueg au: IPA, Vokale  
Bilabial Labiodental Dental Alveolar Postalv. Retroflex Alveolopalatal Palatal Velar Uvular Pharyngal Epiglottal Glottal
Nasal m ɱ n̪ n ɳ ɲ ŋ ɴ
Plosive p b t̪ d̪ t d ʈ ɖ c ɟ k ɡ q ɢ ʡ ʔ  Schnalzluut  ʘ ǀ ǃ ǂ ǁ ǃ˞
Affrikat pɸ bβ p̪f b̪v tθ dð ts dz tʃ dʒ ʈʂ ɖʐ tɕ dʑ cç ɟʝ kx ɡɣ qχ ɢʁ  Implo­siv  ɓ ɗ ᶑ ʄ ɠ ʛ
Frikativ ɸ β f v θ ð s z ʃ ʒ ʂ ʐ ɕ ʑ ç ʝ x ɣ χ ʁ ħ ʕ ʜ ʢ h ɦ  Ejektiv  pʼ tʼ ʈʼ cʼ kʼ qʼ ʂʼ q͡χʼ
   Approximante    ʋ ɹ ɻ j ɰ fʼ θʼ sʼ ɬ’ ʃʼ ɕʼ xʼ χ’
Vibrante ʙ r ɽr ʀ t͡θʼ t͡sʼ t͡ɬʼ t͡ʃʼ ʈ͡ʂʼ c͡ʎ̝̥ʼ k͡xʼ k͡ʟ̝̊ʼ
Flap/Tap ѵ ɾ ɽ co-artikulierti Frikativ  ʍ w ɥ ɫ
lat. Frikativ ɬ ɮ co-artikulierti Plosiv  k͡p ɡ͡b ŋ͡m
lat. Approximante l ɭ ʎ ʟ
Bi de Spalte wo grau sin, goot mer devo uss, dass si nit artikuliert werde chönne; wysi Spalte, ùn Zeiche, wo nit verlinkt sin, hen kei offiziels IPA-Zeiche un/oder sin uss keinere Sprooch bekannt.
Vun "https://als.wikipedia.org/w/index.php?title=Velarisierter_alveolarer_lateraler_Approximant&oldid=975460"