Stimmlose dentale Frikativ

Stimmlose dentale Frikativ
IPA-Nummere	130
IPA-Zeiche	θ
IPA-Bildli
Teuthonista
X-SAMPA	T
Kirshenbaum	T
Hörbiispiilⓘ

De stimmlosi dentali Frikativ isch en Konsonant vo dr mänschliche Sprooch, wo relativ sälte isch. S Zeiche im IPA defür isch [θ]. Im alemannische Sproochruum isch de Luut meischt als de „th-Luut“ vo Änglisch thin bekannt. Ùnter de kontinentaleuropäische Sprooche isch er zimli sälte. Als Phonem chùnt er im Albanische, Galizische, Griechische, Spanische, Sardische, verschidne norditalienische Sprooche ùn bstimmte Dialäkt vùm Frankoprovenzalische vor. Im Alemannische sin di dentale Frikativ dur d hochdütschi Luutverschiebig scho im Altalemannische verschwùnde. Vo de germanische Sprooche git es de Luut nùmme no im Änglische ùn Isländische.

Artikulation

• Es isch en Frikativ; es wird e Engi im Muul bildet, wo de Lùftstrom duredrùggt wird.
• De Artikulationsort isch dental; d Zùngespitz bildet mit de Zään e Engi.
• D Phonation isch stimmlos; derwyylscht er produziert wird, vibriere d Stimmbänder nit.
• Es isch en orale Konsonant; d Lùft goot dur s Muul usse.
• Es isch en egressive Konsonant; er wird allei dur s Usstoosse vo Lùft mit de Lunge ùn em Zwerchfell erzüügt, wie die meischte mänschliche Sproochluut.

Verbreitig

Sprooch		Wort	IPA-Transkription	Bedütig	Bemerkig
Frankoprovenzalisch	Greyerzerisch	le lathi	[ləlaˈθi]	‚d Milch‘	in freier Variation mit [x] ùn [h]
Albanisch		thotë	[θɔtə]	‚er sait‘
Amami		[θeda]		‚Sùn‘
Änglisch		thin	[θɪn]	‚dünn‘
Arabisch	Standard	ثَانِيَة	[ˈθaːnija]	‚zweits Mool‘
Arapaho		[jɔːθɔn]		‚Imbe‘
Assyrisch-neuaramäisch		[beθa]		‚Huus‘	Chùnt vorallem in de Dialäkt vo Tyari, Barwari, Tel Keppe, Batnaya ùn Alqosh vor, in de andre Dialäkt sùnscht [t].
Baschkirisch		уҫал	[uθɑɫ]	‚wietig‘
Berta		[θɪ́ŋɑ̀]		‚ässe‘
Birmanisch		သုံး / thon:	[θòʊ̃]	‚drüü‘
Emilianisch		faza	[ˈfaːθɐ]	‚Gsicht‘
Galizisch		cero	[θeɾo]	‚nùll‘
Gweno		[riθo]		‚Aug‘
Gwich’in		thał	[θaɬ]	‚Hos‘
Hän		nihthän	[nihθɑn]	‚i wott‘
Ḥarsūsi		[θəroː]		‚zwei‘
Isländisch		þú	[θ̠uː]	‚du‘	Laminal-alveolar.
Italienisch	Toskanisch	i capitani	[iˌhäɸiˈθäːni]	‚d Kapitän‘	Allophon vo /t/ zwüsche Vokal.
Kabylisch		faṯ	[faθ]	‚schnyyde‘
Karuk		[jiθa]		‚eis‘
Kickapoo		[nɛθwi]		‚drüü‘
Kornisch		eth	[ɛθ]	‚acht‘
Kwama		[mɑ̄ˈθíl]		‚lache‘
Lakota		?	[ktũˈθa]	‚vier‘
Leonesisch		ceru	[θeɾu]	‚nùll‘
Malaiisch		Selasa	[θəlaθa]	‚Zyschtig‘	Chùnt vorallem in arabische Lehnwörter vor.
Masa		[faθ]		‚fümf‘
Neugriechisch		θάλασσα	[ˈθalasa]	‚Meer‘
Saanich		TÁŦES	[teθʔəs]	‚acht‘
Sardisch	Nuoresisch	petha	[pɛθa]	‚Fleisch‘
Sgaw		[θø˧]		‚drüü‘
Shawnee		nthwi	[nθwɪ]	‚drüü‘
Spanisch	kastilisch	cazar	[kaˈθar]	‚jage‘
Swahili		thamini	[θɑmini]	‚Wärt‘
Tanacross		thiit	[θiːtʰ]	‚Gluet‘
Toda		[wɨnboθ]		‚nüün‘
Turkmenisch		sekiz	[θekið]	‚acht‘
Tutchone	nördlich	tho	[θo]	‚Hos‘
	südlich	thü	[θɨ]
Yuman	Havasupai	[θerap]		‚fümf‘
	Hualapai	[θarap]
	Yavapai	[θerapi]
Venezianisch	öschtlichi Dialäkt	çinque	[ˈθiŋkwe]	‚fümf‘	Entspricht [s] in de andre Dialäkt.
Walisisch		saith	[saiθ]	‚siibe‘
Wolaytta		[ɕiθθa]		‚Bluem‘
Zhuang		saw	[θaːu˨˦]	‚Sprooch‘

Fuessnote

Konsonante	Lueg au: IPA, Vokale
Bilabial Labiodental Dental Alveolar Postalv. Retroflex Alveolopalatal Palatal Velar Uvular Pharyngal Epiglottal Glottal Nasal m ɱ n̪ n ɳ ɲ ŋ ɴ Plosive p b t̪ d̪ t d ʈ ɖ c ɟ k ɡ q ɢ ʡ ʔ  Schnalzluut  ʘ ǀ ǃ ǂ ǁ ǃ˞ Affrikat pɸ bβ p̪f b̪v tθ dð ts dz tʃ dʒ ʈʂ ɖʐ tɕ dʑ cç ɟʝ kx ɡɣ qχ ɢʁ  Implo­siv  ɓ ɗ ᶑ ʄ ɠ ʛ Frikativ ɸ β f v θ ð s z ʃ ʒ ʂ ʐ ɕ ʑ ç ʝ x ɣ χ ʁ ħ ʕ ʜ ʢ h ɦ  Ejektiv  pʼ tʼ ʈʼ cʼ kʼ qʼ ʂʼ q͡χʼ    Approximante    ʋ ɹ ɻ j ɰ fʼ θʼ sʼ ɬ’ ʃʼ ɕʼ xʼ χ’ Vibrante ʙ r ɽr ʀ t͡θʼ t͡sʼ t͡ɬʼ t͡ʃʼ ʈ͡ʂʼ c͡ʎ̝̥ʼ k͡xʼ k͡ʟ̝̊ʼ Flap/Tap ѵ ɾ ɽ co-artikulierti Frikativ  ʍ w ɥ ɫ lat. Frikativ ɬ ɮ co-artikulierti Plosiv  k͡p ɡ͡b ŋ͡m lat. Approximante l ɭ ʎ ʟ
Bi de Spalte wo grau sin, goot mer devo uss, dass si nit artikuliert werde chönne; wysi Spalte, ùn Zeiche, wo nit verlinkt sin, hen kei offiziels IPA-Zeiche un/oder sin uss keinere Sprooch bekannt.