Gletscher

Dialäkt: Bärndütsch

Ä Gletscher (vo lat. glacies »Iisch«) isch ä Iischmassä, wo us Schnee entstandä isch. I de Aupe tüei sich Gletscher dürä Druck vo ihrem eigete Gwicht s Taal ab bewegä.

Was es für Gletscher git

Es git zwe Arte vo Gletscher (auerdings mit Zwüscheforme):

Chalti Gletscher: Si chöme nume i polare Gebiet vor und mä seit ne „chalti Gletscher“, wöu ihri Sohle am Ungergrund fescht agfroore isch. Zu dere Gruppe ghöre ou die grosse Ysschöuder vo dr Antarktis und vo Grönland.

Temperierti Gletscher: Me fingt temperierti Gletscher uf dr ganze Wäut, i alpine Gebiet und ou teilwys i polare Regione. Si hei flüssigs Wasser a ihrere Sohle und gleite übere Bode, dorum böude si ou e Grundmoräne.

Wien e Gletscher entstoot

Wes imänä Gebiet jährlech meh schneit, auses ma abtouä u verdunstä, samlet sech Schnee und Firn und es git druus ä Gletscher. Di Verwandlig vom Schnee zum Gletscher nennt mä o „Metamorphose“.

Früschä Schnee het no viu Luftrüüm. Dürä neuä Schneefau wärdä mit dr Zyt di Luftrüm zämädrückt und wärdä chliner und es biudet sich Firniisch. Schmeuzprozäss a der Oberflächi ungerstützä dä Vorgang. Us Firniisch wird zletscht Gletscheriisch.

Wie sech e Gletscher bewegt

Abärä Ischdicki vo 30 Meter faht ds Iisch ah sich ds bewegä, natürlich abwärts, wobis ungerwägs o liechti Stigigä cha überwindä. Ä Gletscher isch entstandä. D Eigäheit vom Fliessä ghört zur Definition vomä Gletscher. Solang sich ds Iisch no nid bewegt und äm Bodä agfrorä isch, giutets no aus Firn. Ds Fliässä isch äs Resutat vom Druck und dr Schwärchraft. Meistens wird d Gletscherzungä vodä neuerä Ischschichtä regurächt i ds Tau gschobä. Wägä der Form vom Ungergrund risst di zämähängendi Iischmassä uf und äs biudä sich Gletscherspautä.

Abtragig und Ablagerig

E temperierte Gletscher isch e usgschproche aktivi Landschaftsform. Höchi Temperaturungerschiide träge zunere höche Verwitterig vom Fels by. I der schteili Topography (schteili Bärghäng) goot d Erosion (d Abtragig vo verwittertem Materiau) schnäuer. Dr Gletscher tued säuber ou Gschtei abträge, i däm dass är Schteibröcke (Schotter) a synere Sohle transportiert, wo dr Fels tued abschlyfe. Die Erosion gseed me dütlech a Orte, wo Gletscher zruggschmouze sy; me seit sonere Landschaftsform „Gletscherschliff“.

E Gletscher hed aber ou e Huufe Gebiet, wo är tued Materiau ablagere. Das passiert fasch am ganze Gletscherrand. Die dütlechschti Landschaftsform, wo är cha ufboue, sy d Sytemoräne, teilwys schön prismatisch gformt. Aber ou a synere Basis chas zu Ablagerige cho. So blybt bim Rückzug vom Gletscher d Grundmoränelandschaft zrugg. A teil Oorte het s dört druff rundi Höger (Drumlins) oder ähnliche Forme. Ou im Gletschersee, wo s vor mängem im Gletscher het, wird vöu Gschteismaterial abglagered, und i de Bärgbech, wo us em Gletscher chöme, isch trüebs und häus Wasser, wo «Gletschermiuch» heisst.

Gletscherschwund

Sit em Ändi vo der chlyne Iischzyt im 19. Jahrhundert si d Gletscher chlyner worde.

Jetz si sii sit es par Jahrzähnte wägem Klimawandel schtark am zrugggoo, sii schmöuze und wärde jedes Joor no chlyner.

Weblink

Commons: Gletscher – Sammlig vo Multimediadateie