Zum Inhalt springen

Schwiizerfranke

Us der alemannische Wikipedia, der freie Dialäkt-Enzyklopedy
Schwiizerfranke
Land/Länder SchweizSchweiz Schwiz
Liechtenstein Liechteschtei
Underdeilig 100 Rappe
Abchürzig Fr., SFr.
Abchürzig (ISO-4217) CHF
Wechselkurs
(1. Novämber 2024)
EUR 1.– = CHF 0,9427
CHF 1.– = EUR 1,0608
CHF 1.– = GBP 0,891
CHF 1.– = JPY 175,6
CHF 1.– = USD 1,1547
Im Umlauf sit 1850
Chleinsti Münze 5 Rappe
Gröschte Schyn 1000 Franke

Dr Schwiizerfranke isch d Wärig vo de Schwiiz un vo Liechtestei (sit 1924). Er wird i hundert Rappe iiteilt.

Dr Franke wird au in de Exklave Campione (Italie) und Büesinge (Dytschland) pruucht, au wenn die offizielli Wäärig deet dr Euro isch.

Im Staatebund vo der Alte Edgenosseschaft het es kä äinhäitlichs Gäld ge. Verschidnigi Stedt und Landeshäre händ es Münzrächt gha. Won 1798 di hütigi Schwiiz vo de Franzose bsetzt worden isch und die di Helvetischi Republik uusgruefe händ, e Zentralstaat wien Frankriich, isch au e äinhäitlichi Währig für die neui Republik iigfüert worde. Säb Gäld häd wien z Frankriich Franke ghäisse. Mit de neue Verfassig vo 1803, de Mediationsakte, händ d Kantön d Münzhohäit übercho und jede Kanton het sis äigete Gäld präägt.

Erscht nach emen Bürgerchrieg, em Sonderbundschrieg, isch 1848 di hütigi Schwiiz als Bundesstaat gründet worde. Sit dänn isch dr Bund au fürs Gäld zueständig. S erschti Münz isch im 1850i gschlage worde. Zerscht häts no en zimliche Schtriit im Parlamänt gee, öb mer Gäld nach em französische Sischtem mit eim Franke und hundert Rappe oder doch nöd lieber nach em tüütsche Gulde (1 Gulde = 2 Mark = 60 Chrüzer; 1½ Gulde = 1 Taler) söli iifüere. Bis hüt wird s Münz vo de Äidgenössische Münzstett z Bärn prägt. 1865 händ die Länder vo Europa, won es dezimals Gäldsischtem gha händ (verglichbar mit de Schwiiz: 1 Franke = 100 Rappe), en Vertrag abgschlosse, das s Gäld vo säbne Länder i alne Länder gültig segi. Das isch mögli gsi, wil zu säbere Ziit de Wächselkurs vom Gold- und vom Silberpriis abghanget isch und nöd vo de Wirtschaft. I däre Latinische Münzunion sind ussert de Schwiiz au Frankriich, Belgie, Italie und Griecheland gsi. Ali Gold- und Silbermünze sind gägesiitig anerchänt gsi (i de Schwiiz vom Füfzger aa ufwärts). 1927 isch di Latinischi Münzunion ufglöst worde. Ma cha säge, das isch en Vorläufer vom Euro gsi.

Nöötli sind zerscht nume en Art Quittige vo äinzelne Banke gsi, won äim gäge d Note (französisch note = Notiz) wider s Gäld (also d Münze) ggee händ. Wil setig Papiir hantlicher gsi sind, wien Seck voll Gäld, hät mer 1907 d Schwiizer Nationalbank als Zentralbank gründet, won ab 1909 als äinzigi Bank in der Schwiiz no Nöötli truckt. Scho di erschti Serie isch bi Orell Füessli truckt worde. D Nationalbank hät bis vor churzem für jedes Nöötli, won si truckt gha häd, de gliichi Wärt i Gold müesse iilagere, wil s Papiir ebe nume a Stell vom „richtige“ Gäld bruucht worde isch (au wän s Münz scho lang nüme us Gold und Silber isch).

1924 häd me de Schwiizerfranke au z Liechtestei iigfüert, won vorane öschtriichischi Chrone und Heller gha häd. En offizielle Wäärigsvertrag zwüschted de Schwiiz und em Fürschtetum gits aber erscht sit em 19. Juni 1980 („Währungsvertrag zwischen der Schweizerischen Eidgenossenschaft und dem Fürstentum Liechtenstein“, SR 0.951.951.4).

Hütigi Münze

[ändere | Quälltäxt bearbeite]
Bitrag Bild Motiv Metall Durmesser Dicki Masse
5-Räppler
(«Föiferli»)
Avers: Chopf vo de Libertas ("Fraihait"); CONFŒDRATIO HELVETICA  
Revers: Wert 5 mit Reblaub
Rand: glatt
92 % Cu, 6 % Al, 2 % Ni 17,15 mm 1,25 mm 1,8 g
10-Räppler
(«Batze», «Zäner», «Zähni»)
Avers: Chopf vo de Libertas ("Fraihait"); CONFŒDRATIO HELVETICA
Revers: Wert 10 mit Aichelaub
Rand: glatt
75 % Cu, 25 % Ni 19,15 mm 1,45 mm 3 g
20-Räppler
(«Zwänzger», «Zwänzgi»)
Avers: Chopf vo de Libertas ("Fraihait"); CONFŒDRATIO HELVETICA
Revers: Wert 20 mit Alperööslilaub
Rand: glatt
75 % Cu, 25 % Ni 21,05 mm 1,65 mm 4 g
½ Franke
(«Füfzgerli», «Füfzgi»)
Avers: d Helvetia; 23 Sternli
Revers: Wert ½ Fr.; Chranz us Aiche (li.) und Alperöösli (re.)
Rand: gripplet
75 % Cu, 25 % Ni 18,20 mm 1,25 mm 2,2 g
1-Fränkler
(vulgo: «1 Stutz»)
Avers: d Helvetia; 23 Sternli
Revers: Wert 1 Fr.; Chranz us Aiche (li.) und Alperöösli (re.)
Rand: gripplet
75 % Cu, 25 % Ni 23,20 mm 1,55 mm 4,4 g
2-Fränkler
(vulgo: «2 Stutz»)
Avers: d Helvetia; 23 Sternli
Revers: Wert 2 Fr.; Chranz us Aiche (li.) und Alperöösli (re.)
Rand: gripplet
75 % Cu, 25 % Ni 27,40 mm 2,15 mm 8,8 g
5-Liber
(«e Foifliber»; vulgo: «e Schnägg»)
Avers: Büste vomene Hirtebueb; CONFOEDERATIO HELVETICA
Revers: Wert 5 FR.; Edelwiis (li.) und Alperöösli (re.)
Rand: DOMUNVS PROVIDEBIT, 13 Sternli
75 % Cu, 25 % Ni 31,45 mm 2,35 mm 13,2 g

S Wort Föfliber chunt vom französische livre «Pfund». Die 23 Sternli stönd för di 23 Kantöö, di 13 Sternli hend kai tüfferi Bidüttig.

Einzigartigi Münze

[ändere | Quälltäxt bearbeite]

Ehemaligi Münze, wo scho vor lengerer Zit abgschafft worde si, und nüme als Zaligsmittel akzeptiert bzw. iigsetzt werde:

  • 1-Räppler (gültig bis Ändi 2006, het aber scho lang kei Bedütig me gha im tägliche Zahligsverchehr)
  • 2-Räppler
  • 10-, 20- und 100-Fränkler in Gold (die het mer au Goldvreneli gheiße.) Si sin siter 1937 nimmi as Zahligsmittel im Gebruuch, wel ihre Goldwärt bi Witem höcher isch aus ihre Nännwärt. Nota bene: nüme im Gebruuch, aber no immer gültigi Zahligsmittel!

Mi het sech im Johr 2006 ou mou überleit, dr Föifer abzschaffe, wüu d Produktion 6 Rappe choscht, abr s Echo us der Bevöukerig isch so gross gsi, dass me s het lo si.

D Serie vo 1956

[ändere | Quälltäxt bearbeite]

Für die Banknoote sind d Entwürf vom Hermann Eidenbenz und vom Pierre Gauchat choo.

D Serie vo 1995

[ändere | Quälltäxt bearbeite]
d Vordersiite von ere alte 50 Franke-Note
d Vordersiite von ere alte 50 Franke-Note

D Serie vo 2016

[ändere | Quälltäxt bearbeite]

De Designwettbiwerb hät zwar de Manuel Krebs gune, aber di Zwäitplatziert, d Manuela Pfrunder, hät iren Entwurf terfe wyter usfüere.

Bitrag Vordersyte Hindersyte Motiv Format
i Milimeter
wänn si useggää worden isch
Fr. 10 Zyt, di organisiert Schwyz 70 × 123 18. Oktober 2017
Fr. 20 Liecht, di kreativ Schwyz 70 × 130 17. Mai 2017
Fr. 50 Wind, di erläbnisrych Schwyz 70 × 137 12. April 2016
Fr. 100 Wasser, di humanitär Schwyz 70 × 144   12. Septämber 2019
Fr. 200 Materie, di wüsseschaftlich Schwyz 70 × 151 22. Augschte 2018
Fr. 1000 Sprach – di komunikativ Schwyz 70 × 158 13. März 2019

Note, wo s nüme git

[ändere | Quälltäxt bearbeite]
  • 5er-Note
  • 500er-Note

Redensarte mit Rappe/Franke

 Commons: Swiss franc – Sammlig vo Multimediadateie