Badischi Hauptbaan

Diè Badischi Hauptbaan uff èm Uusschnitt vo dè Reisekartè vo Dütschland vo 1861

Diè Badischi Hauptbaan isch eini zwischè 1840 un 1863 entschtandeni Ysebaaschtreggi, wo vom Großherzogtum Badè als eini vo dè èrschtè dütschè Staatsbaanè baut worrè. Si füürt vo Monnèm übber Heidelbärg, Karlsruè, Offebürg, Fryburg im Briisgau, Basel, Waldshuèt, Schaffuusè un Singè am Hohentwyl gu Konschtanz. Diè Badischi Hauptbaan isch mit 412,7 Kilometer Längi diè längschte Baanschtreggi im Netz vo dè Dütschè Baan AG un glychzitig diè älteschti z Südweschtdütschland. Im Abschnitt zwischè Monnèm un Basel isch si diè wichtigschti nördlichi Zuèfaart zu dè Schwizer Alpèpäss, wòrend dè Abschnitt zwischè Basel un Konschtanz nu regionali Bedütung hèt. Dè Streggèabschnitt zwischè Karlsruè un Basel wörd au als Rhydalbaan benamst, dè Abschnitt Basel–Konschtanz als Hochrhyschtreggi.

Gschichtè

Vorgschichtè

I dè Oberrheinischè Düèfebeni isch scho sit dè Zit vo dè Römer è wichtigi Handelsstrõß vo Mitteleuropa i d Schwiz un gu Italiè volaufè. Mit dè Entwicklig vom Ysebaawesè sin scho am Aafang vo dè 1830er Johr Übberlegigè zum Bau von èrè Ysebaa vo Monnèm uff Basel gmacht worrè, um dè Personè- un Güètervpkeer schneller un günschtiger abwicklè z könnè als mit Fuurwärch, zmoll au dè Obberrhy südlich vo Monnèm nu ygschränkt schiffbar gsi isch. Dè erschte, wo diè Lokomotyvè vom George Stephenson un d Eröffnig vo dè Linniè zwischè Liverpool un Manchester im Hèrbscht 1831 im Parlament thematisyrt hèt, isch dè Pryschter un liberali Politiker Gottlieb Bernhard Fecht (1771–1851) gsi. Ym isch vorgworfè worrè, sinèrè Zit voruus z sy un sin Vorschlag hèt keini Aahänger gfundè. è èrschti wûrklichi Initiativè im Johr 1833 gòt uff dè Monnèmer Unternèmmer Ludwig Newhouse zrugg, wo abber ebbèso wiè dè Vorschlag vom Frydrich Lischt kei Zuèschtimmung vo sitè vo dè Badischè Regyrig gfundè hèt.

1837 isch è Technischi Kommission uss èm Baurat Dr. Karl Bader (1796–1874), èm Bauingenieur Franz Keller un Johann Sauerbeck (1798-1861) bildet worrè, wo uff èrè Uuslandsreis nõch Frankrych, Belgiè un Èngland dört Ysebaabauprinzipiè studyrt un aaschlièßend bim Bau vo dè badischè Hauptbaan technisch bi dè Waal vo dè Betrièbsmittel un dè Trassè aagwendet hèn. Franz Keller hèt d Bauleitig übbernõ.

Blaanig

Èrscht als sich im benõchbòrtè Elsass 1837 è Ysebaagsellschaft mit èm Zyl gründet hèt, è linksrheinischi Streggi zwischè Basel un Strõßburg z bauè, hèt Badè mit dè Blaanigè für dè Bau von èrè Ysebaa agfangè, um è Volagerig vo dè Vokeersschtrôm ufs s linksrheinischi, elsässischi Ufer z vomydè. In èm eigens ybruèfènè Landdaag 1838 hèt diè Badischi Ständevosammlig dè Bau einer Bahnstrecke von Mannheim zur Schweizer Grenze bei Basel auf Staatskosten beschlossè, wiè s byschpillswys scho am 31. Juli 1835 vom Fryburger Hischtoriker Karl vo Rotteck gforderèt worrè isch. D Streggi sött als Hauptschtreggi in erschter Limniè èm übberregionalè Vpkeer diènè un dõher è graadlinnigo Streggèfüürig am öschtlichè Rand vo dè Oberrhyebeni uffwysè. Als Bsunderheit hèt Badè als einzigschtè dütschè Staat für sy neus Baansischteem znägscht è Spurwiti vo 1600 mm Breitschpur mit èm flachè nõch Isambard Kingdom Brunel konschtruyrtè uff Längsschwellè volait Schienenprofil.

Bau vo dè Streggi Monnèm-Basel

Streggèabschnitt	Eröffnig
Monnèm–Heidelbärg	12. September 1840
Heidelbärg–Bruchsal–Karlsruè	10. April 1843
Karlsruè–Ettlingè–Raschtatt	1. Mai 1844
Raschtatt–Badè-Oos	6. Mai 1844
Badè-Oos–Offèbürg	1. Juni 1844
Offèbürg–Fryburg	30. Juli 1845
Fryburg–Müllheim	1. Juni 1847
Müllheim–Schliengè	15. Juni 1847
Schliengè–Efringè-Kirchè	8. November 1848
Efringè-Kirchè–Haltingè	22. Januar 1851
Haltingè–Basel	20. Februar 1855

Uusfaart von èm Zug us èm Heidelbärger Baanhof, 1840

Scho im September 1838 hèt dè Bau vo dè èrschtè Deilstreggi zwischè dè beidè neuè Kopfbaanhöf Monnèm un Heidelbärg als Èndpünkt aagfangè. Nõch zwei Johr Bauzit isch sellèn Abschnitt am 12. September 1840 feierlich eröffnet worrè. D Witerfüürig nõch Sûdè isch in folgendè Etappè erfolgt: Heidelbärg–Bruchsal–Karlsruè am 10. April 1843, Karlsruè–Ettlingè–Raschtatt am 1. Mai 1844, Raschtatt–Oos (hütigè Baanhof Badè-Badè) am 6. Mai 1844, Oos–Offenburg am 1. Juni 1844 un Offèbürg–Fryburg am 30. Juli 1845. Sämtlichi Hochbautè vo dè Streggi vo Monnèm bis Fryburg, von denè no hüt einigi Gebäude erhaaltè sin, hèt dè badische Architekt Friedrich Eisenlohr blaant. Es sin diè Streggèabschnitt Fryburg–Müllheim (Badè) am 1. Juni 1847, Müllheim–Schlièngè am 15. Juni 1847 un Schlièngè–Efringeè-Kirchè am 8. November 1848. Dè Witerbau in Richtig Schwizer Gränze isch durch d Ereignis vo dè Märzrevolution behinderèt worrè, i dennè irem Volauf d Ysebaastreggi a mengè Stellè vo Freischärler beschädiget worrè isch. D Fèrtigschtellig vom Abschnitt bis Haltingè hèt sich dõdurch bis zum 22. Januar 1851vozögeret. Nõchdem sich usègschtellt hèt, dass sämtlichi Nõchbòrländer für iri Baanè d Normalschpur mit Vignolschinnè vowendè duèn, hèt diè Badischi Staatsbaan 1854/55 innerhalb vo nu eim Johr alli iri bis dõhin erschtelltè Streggè sowiè s rollendi Matriaal uff Normalschpur um.

Witerfüürig nõch Konschtanz

Nõdhdèmm im Gsetz vo 1838 nu vom Bau von èrè Streggi „von Monnèm zu dè Schwizer Gränz bi Basel“ d Reed, hèt sich denn d Frõg nõch èm geignetè Èndpunkt sowiè dè Aabindig a s Schwizer Vokeersnetz. Wôrend d Stadt Basel è Aabindig z Basel gfordert hèt, hèt s in Badè nit wènnigi Stimmè gää, wo èn Streggèèndpunkt im Uusland skeptisch gegèübberschtandè sin und als Èndpunkt diè badisch Chlyschtadt Lörrach odder gar Waldshuèt bevorzugt hèn. Diè sinerzitigi bolitischi Diskussion isch vo vill nationalè Argumènt un Vorbehalt brägt gsi. So hèt Badè scho 1846 dè Schwizerischè Nordbahn-Gsellschaft d Konzession zum Bau von èrè Ysebaastreggi vo Basel/Lörrach gu Waldshuèt mit Fortsetzig i d Schwiz Richtung Züri erteilt, um è Vobindig mit èm schwizerischè Ysebaanetz im badischè Waldshuèt anschtatt im schwizerischè Basel z erreichè. Allerdings hèt diè Schwizerischi Nordbaan-Gsellschaft diè finanzièllè Mittel zum Bau vo derrè Streggi nit aufbringè könnè, so dass d Konzession vofallè isch. Èrscht im badisch-schwizerischè Staatsvodraag vom 27. Juli 1852 hèt mò è duurhafti Lösig für d Witerfüürung vo dè Badischè Hauptbaan erzyle könnè: dè Vodraag hèt dè Witerbau vo Haltingè übber dè rechtsrheinischè Deil vo Basel un witer übber Säckingè gu Waldshuèt vorgsää. Dõdurch isch diè bis hüt witerbeschtehendi, ugwöönlichi Situation entschtandè, dass è dütschi Staatsbaan è Ysebaastreggi im Uusland baut un bedrybt.

Am 20. Februar 1855 isch diè Streggi vo Haltingè bis Basel eröffnet worrè, am 4. Februar 1856 isch dè Abschnitt bis Säckingè un am 30. Oktober vom sèlbè Johr d Witerfüürig bis Waldshuèt gfolgèt, wo mit Eröffnig vo dè Rhybrugg am 18. Auguscht 1859 diè èrscht Ysebaavobindig zwischè Badè un dè Schwiz entschtandè isch.

Bim Bau vo dè Streggi Monnèm–Basel/Waldshuèt isch dè internationale Nord-Süd-Vokeer un d Vobindig vo dè gröschtè badischè Städte im Vordergrund gschtandè, trotzdèmm isch schu im Badisch-Schwizerischè Staatsvodraag è Witerfüürig zum Bodèsee greglet worrè, mit dèrrè è Aabindig vom Bodèseeraum um Konschtanz a d Ysebaa ermöglicht worrè isch. Doch au dõdèby hèn Meinungsvoschiddèheitè um d Streggèfüürig im Raum Schaffhuusè zu Verzögerigè gfüürt: wôrend d Schwizer Sitè è Füürig durch dè nördliche Chläggi uff Schwizer Territorium bevorzugt hèt, hèn d Badener è Streggèfüürig durch s Wangèdal zum badischè Jeschtettè favorisyrt. Si hèn sich allerdings dõmit nit durrèsetzè könnè, well dõmit alli Chläggi-Gmeindè öschtlich vo Wilchingè bis zuè dè Beringer Èngi vo dè Baan abgschnittè gsi wäred. Ergo isch d Witerfüürig vo dè Badischè Hauptbaan vo Waldshuèt nõch Konschtanz nit übber Jeschtettè, sondern übber Èrzingè un Beringè gfüürte un am 13. Juni 1863 eröffnet worrè. Mit sellem letschtè Streggèabschnitt, für dèm sini Baumaßnaamè dè Robert Gerwig engagyrt worrè isch, hèt mò dè Bau vo dè Badischè Hauptbaan vollendet.

Zweigschtreggè

Schu im Gsetz vo 1838 isch dè Bau vo zwei Zweigstreggè vo dè Badischè Hauptbaan wäg vorgsää gsi: d Streggi Appèwyer–Keel zu dè Aabindig a s Elsass isch schu am 1. Juni 1844 eröffnet worrè, diè kurz Stichbaan vo Badè-Oos gu Badè-Badè (Stadt) am 27. Juli 1845. Am 11. Februar 1872 sin mit dè Rhybrugg zwischè Weil am Rhy un Saint Louis sowiè am 6. Februar 1878 mit dè Vobindig Müllheim-Mühlhuusè witeri Vobindigè mit èm Elsass entschtandè. Zu dè Aabindig a d Schwiz isch 1859 d Rhybrugg bi Waldshuèt, 1871 d Vobindig Konschtanz–Chrützlingè un 1873 d Basler Vobindigsbaan entschtandè, letschteri vobindet dè Badische Baanhof mit èm Centralbaanhof z Basel.

Nõch Nordè bschtòt sit 1846 z Heidelbärg è Aabindig a d Main-Neggar-Baan in Richtig Darmschtadt un Frankfurt am Main sowiè sit 1867 z Monnèm è Vobindig nõch Ludwigshafè – Mainz – Köln.

Entwicklig vo dè Streggi bis zum Èrschtè Wältchrièg

Bi Betrybsuffnaam vo dè èrschtè Deilschtreggi zwischè Monnèm un Heidelbärg sin däglich vir Personè-Zugbaar ygsetzt worrè, diè für diè eifach Streggi ca. 35–40 Minutè Fahrzeit bruucht hèn. Zum Voglych: hüt bruuched d Züüg für diè glych Streggi 12–17 Minutè. 1845 isch dè Güètervokeer uffgnõ un 1847 dè èrschte Schnellzug zwischè Schlièngè un Monnèm ygsetzt worrè. Mit fortschritendem Witerbau vo dè Badischè Hauptbaan isch sellè Schnellzugvokeer bis Basel, Waldshuèt un Konschtanz volängerèt worrè. Ab 1863 hèn däglich zwei Schnellzugbaar zwischè Monnèm un Konschtanz vokeert, wo für diè 414 km langi Streggi 12–14 Stundè bruucht hèn. Zum Voglych: hüt benötiged d Züüg vo Monnèm nõch Konschtanz übber Basel ca. 4 Stundè, übber d Schwarzwaldbaan ca. 3 1/2 Stundè.

Dè Vokeer uff dè Badischè Hauptbaan isch rasch aagschtigè, so dass scho gly dè zweigleisige Uusbau notwendig worrè isch. 1846 hèt dè zwischè Monnèm un Heidelbärg abgschlossè wörrè könnè, 1847 bis Offèbürg, 1848 bis Fryburg un 1855 bis Basel. Au d Zweigstreggi Appèwièr–Keel isch 1846/1847 zweigleisig uusbaut worrè. Dõgegè isch s Streggèschtugg am Hochrhy zwischè Basel un Konschtanz eingleisig blibbè.

Am 22. Juli 1870 isch im Zuug vo dè Mobilmachig für dè Dütsch-Französischè Chrièg d Hauptbaan an meererè Stellè zwischè Raschtatt un Offèbürg unbruuchbar gmacht worrè. Im Wagèpark vo dè Badischè Baanè hèn sich zu sèllèrè Zit gröschtèdeils zweiachsigi Abdeilwägè befundè, wôrend Württèbärg vo Aafang aa uff Großraumwägè gsetzt hèn. Badè hèt spôter èbbèfalls zu sèllèm Sischteem gwechslèt.

Diè zweigleisigè Streggè z Badè sin bis 1888 im Linksvokeer betribbè worrè, èrscht denõch isch d Umschtellig uff Rächtsvokeer etappèwys erfolgt.

Diè èrschtè Abschnitt vo dè Badischè Hauptbaan sin in Breitschpur mit èm Schinnèabschtand vo 1600 mm aglait worrè. Schu bald hèt sich allerdings zeigt, dass sich diè anderè Mitteleuropäischè Staatè für diè spôter so benamsti Normalschpur entschiddè hèn, so dass es badische Ysebaanetz uffgrund dè anderè Spurwiti in è Isolation z grõtè droot hèt. Z Heidelbärg (ab 1846) un Bruchsal (ab 1853) hèn schu Aschlüss zu Mõchbòrbaanè bschtandè, wo in Normalschpur uusgfüürt gsi sin. Durchlaufendi Frachtgüèter hèn jewyls umgladè wörrè müèesè. Dõher sin diè bis dõhy bautè Streggè im Lauf von Johr 1854/55 uff Normalschpur umbaut wörrè müèsè. Insgsamt hèn 203 km zweigleisigi un 79 km eingleisigi Streggè umgschpurt wörrè müèsè, ußerdèmm diè vorhandenè 66 Lokomotyvè un 1133 Wägè. Dank sellerè Maßnaam isch dè Ysatz vo gränzübberschritendè Güèterwagèläuf möglich worrè.

Bim Ysebaabau isch Monnèm, diè gröscht un wichtigschti Handelsschtadt vo Badè, in è Randlaag grõtè: dè wichtige Nord-Süd-Vokeer vo Frankfurt am Main i d Schwiz hèt übber d Main-Negger-Baan nõch Heidelbärg un witer übber diè Badischi Hauptbaan nõch Basel gfüürt. Deshalb hèt sich Monnèm um èn dirèktè Ysebaaaschluss nõch Südè bemüèt un hèt dè Bau von èrè Ysebaaschtreggi nõch Karlsruè übber Schwetzingè beaatragt. Diè 1870 eröffneti Rhybaan hèt èn Deil vom Ysebaavokeers zwischèm Rhy-Negger-Ruum un Karlsruè vo dè Badischè Hauptbaan uff sich zogè un hèt è Entlaschtigsstreggi für diè i sellèm Berych schu a d Gränzè vo irer Kapazidät aaglangtè Hauptbaan gschaffè. Selli Entlaschtigsschtreggi isch 1895 uss strategischè Gründ witer nõch Südè bis Raschtatt (übber Durmersheim) volängerèt worrè, so dass ab denn au zwischè Karlsruè un Raschtatt zwei Ysebaschtreggè exischtyrt hèn.

Dè Badischi Baanhof vo 1913 z Basel

Durch dè ständig awachsende Vokeer un dè Bau vo dè Gotthardbaan 1882 isch d Bedütig vo dè Streggi Monnèm–Basel witer agwachsè. Dõgegè hèt diè Streggi am Hochrhy zwischè Basel un Konschtanz nit vo sellèrè Entwicklig profityrè könnè: nõch èm Bau vo dè Basler-Vobindigsbaan (1873) un dè Bözbärglinniè (1875) isch è dirèkti Streggi zwischè Badè un dè Zentralschwiz zur Vofüègig gschtandè, so dass dè Gränzübbergang z Waldshuèt a Bedütig verlorè hèt un dè internationali Vokeer übber dè Gränzübbergang z Basel abgwicklèt worrè isch. Au d Aabindig vom Bodèseeraum isch sit 1873 in èrschter Linniè übber diè kürzeri Schwarzwaldbaan erfolgt, so dass d Hochrhyschtreggi zuè nèrè regionalè Oscht-Wescht-Streggi ohni übberregionali Bedütig worrè isch.

Durch dè wachsende Vokeer zwischè Monnèm un Basel un d Uusdeenig vo dè Städt isch a dè Knotèbaanhööf èn Umbau un deilwys è Volegig vo dè Baanalaagè notwendig worrè. So sin zwischè 1895 un 1914 neui Güèter- un Rangyrbaanhööf z Karlsruè, Monnèm, Basel, Fryburg un Heidelbärg entschtandè sowiè neui Personèbaanhööf z Karlsruè un Basel.

Entwicklig vo dè Streggi im 20. Johrhundert

Vo öppè 1895 bis 1914 isch diè Badischi Hauptbaan im scharfè Wettbewèrb mit dè Elsässischè Baan gschtandè, denn d Faarzitè zwischè Basel un Frankfurt bzw. Monnèm sin fascht identisch gsi. Wòrend èm èrschtè Wältchrièg sin d Schnellzüüg uusschlièßlich übber diè Badischi Hauptbaan gfaarè, well diè elsässischi Baanschtreggè bi Mülhuusè i dè Reichwiti vo dè französischè Artillery glegè sin. Nōchdemm s Elsass nōch èm Èrschtè Wältchrièg Frankrych zuèkeit isch, sin alli Züüg gu Basel nu nò übber diè badischi Hauptbaan gfüürt worrè.

Nõch dè Gründig vo dè Dütschè Rychsbaan im Johr 1920 isch diè Badischi Hauptbaan zämmè mit dè anderè Streggè vo dè Großherzoglich Badischè Staatsysebaanè i dè Bsitz vo dè Rychsbaan übbergangè, so dass nebbè dè Lokomotyvè vo dè badischè Bauart au Lokomotyvè vo anderè ehemõligè Länderbaanè sowiè diè neu entwickletè Dampflokomotyvè vo dè Einheitsbauartè uff dè Badischè Hauptbaan zum Ysatz cho sin.

Durch d Abdrèttig vo Elsass-Lothringè a Frankrych infolg vom èrschtè Wältchrièg isch s Land Badè un mit ym diè Badischi Hauptbaan in è Randlaag cho, wo uss Sicht vo dè Milidärschtrategè kein zuverlässigè Betrièb erlaubt hèt. So befindet sich d Streggi bim Ischteiner Chlotz in Sichtwiti vo dè dütsch-französischè Gränz. Im Zùùg vo dè Ruurbsetzig hèn diè französischè Truppè im Februar 1923 au Offèbürg un Appèwièr bsetzt, so dass dè Vokeer uff dè Hauptbaan unterbrochè worrè isch un d Züüg witräumig umgleitet wörrè hèt müèsè. Sowoll d Elzdalbaan als au d Murgdalbaan hèn zu sellèm Zitpunkt a eim Ènd kei Aaschlussbaan bsèssè. Dõher hèt diè Umgehigsschtreggi vo Fryburg übber d Höllèdalbaan nõch Donaueschingè, übber d Schwarzwaldbaan nõch Huusach un vo dört uus witer übber d Kinzigdalbaan gu Freudèschtadt. Von dört uus sin d Züüg witer übber d Gäubaan nõch Hochdorf un denn witer übber d Nagolddalbaan gu Pforzè gfaarè, vo wo uus widderum Aaschluss nõch Karlsruè bschtandè hèt. Obwoll selli witräumigi Umleitig schu im èrschtè Monet vo dè Bsetzig ysatzbereit gsi isch, hèt si mit zweimõligem Kopfmachè z Hochdorf un Pforzè, dè Füürig übber eingleisigi Nebbèschtreggè sowiè dè Steilschtreggèabschnitt im Höllèdal kei duèrhafti Alternatyvè zu dè Badischè Hauptbaan dargschtellt. Trotzdèmm hèn diè Ereignis d Aafälligkeit vo dè Badischè Hauptbaan gegèübber französischè Übergriff zeigt. Dèmnõch hèn sich d Blään zum Uusbau vo dè europäischè Vokeersachsè Dütschland–Schwiz–Italiè witerhy uff diè grènzferneri Gäubaan Stuègètt–Singè–Züri konzentryrt.

Vo 1928 bis 1939 hèt dè Luxuszùg Rhygold zwischè Karlsruè un Basel übber diè Badischi Hauptbaan vokeert. Nõch èm Zweitè Wältchrièg isch dè Rhygold vo 1951 bis 1987 als F-Zug bzw. TEE uff diè Badischi Hauptbaan zruggkeert. Au dè Oriènt-Èxprèss isch übber diè Badischi Hauptbaan vokeert: vo Strõßburg dehèr isch er uff èm Streggèabschnitt zwischè Appèwièr un Karlsruè uff dèrrè Streggi gfaarè.

Wôrend èm Zweitè Wältchrièg isch diè Badischi Hauptbaan – wiè alli anderè Ysebaa-Hauptschtreggè au – vo schwèrè Bombardements vo dè Ysebaaknotè sowiè Zerschtörig vo Bruggènè un Bauwärch betroffè. Nõch èm Chrièg isch d Streggi in zwei Deil ideilt: dè Abschnitt Monnèm–Karlsruè lyt i dè amrikanischè Bsatzigszonè, dè Abschnitt vo Raschtatt bis Konschtanz i dè französischè Zonè unter Vowaltig vo dè Betrybsvoeinigung vo dè Sûdweschtdütschè Ysebaanè. D Streggèabschnitt innerhalb vo dè Schwiz isch unter eidgenössischer Treuhänderschaft gschtandè. Nõch Gründig vo dè Dütschè Bundesbaan isch diè Streggi ab 1949 widder ènèrè einheitlichè Betrièbsvowaltig unterschtandè. Als Reparationsleischtig isch s zweiti Gleis vo dè Streggi zwischè Offèbürg un Denzlingè 1946 abbaut un a diè französischi Bsatzungsmacht abgää worrè. Well sellè eingleisige Abschnitt uff dè stark blaschtetè Streggi èn Èngpass dargschtellt hèt, isch es zweiti Gleis uff Drängè vo dè Schwiz, diè d Zuèfaart zum Gotthardpass gfôrdet gsää hèt, bis 1950 widder uffbaut worrè.

Schu Aafang vo dè 1950er Johr hèt diè Dütsch Bundesbaan mit dè Elegtrifizyrig vo dè Streggi Monnèm–Basel. In è baar Etappè hèt dè elegtrische Betrièb uffgnõ wörrè könnè:

Streggèabschnitt	Uffnaa vom elegtrischè Betrièb
Basel–Efringè-Kirchè	5. Oktober 1952
Efringè-Kirchè–Fryburg (Briisgau)	4. Juni 1955
Fryburg (Briisgau)–Offèbürg	2. Juni 1956
Offèbürg–Karlsruè	4. Juli 1957
Karlsruè–Bruchsal	29. September 1957
Bruchsal–Heidelbärg	5. Mai 1955
Heidelbärg–Monnèm Fridrichsfäld	2. Juni 1956
Monnèm Fridrichsfäld–Monnèm	1. Juni 1958

Mit dè Elegtrifizyrig vobundè gsi isch au d Volegig vom Heidelbärger Hauptbaanhof 1955. Durch dè elegtrische Bedryb hèn d Faarzitè vpkürzt un d Leischtigsfähigkeit vo dè Streggi erhöht wörrè könnè. Durch iri witgehend graadlinigi Streggèfüürig hèt d Streggèhögschtgschwindigkeit uff dè meischtè Abschnitt uff 160 km/h erhöht wörrè könnè.

D Hochrhyschtreggi Basel–Konschtanz isch degegè vorläufig ohni Faarleitig blibbè. Èrscht mit dè Elegtrifizyrig vo dè Schwarzwaldbaan isch s Deilschtugg Singè (Hohentwyl)–Konschtanz am 24. September 1977 elegtrifizyrt worrè, 1990 isch s Streggèschtugg Singè–Schaffuusè als Deil vo dè internationalè Vobindig Stuègètt–Züri gfolgt. I dè 1980er Johr isch dè zweigleisige Uusbau vo dè Streggi Basel–Waldshuèt cho, um èn vobessertè Personènõvokeer mit Taktvokeer abiètè z könnè.

Uusbau zu dè Hochgschwindigkeitsschtreggi

Diè starki Belaschtung vo dè Badischè Hauptbaan hèt ab dè 1970er Johr zu Blaanigè gfüürt, d Streggi meergleisig uuszbauè. Mit dè schrittwysè Eröffnig vo dè Neubauschtreggi Monnèm–Stuègètt 1987 un 1991 hèt dè nördlichi Abschnitt vo dè Badischè Hauptbaan zwischè Monnèm un Bruchsal entlaschtet wörrè könnè.

Im Bundesvokeerswegeblaan 1985 isch ußerdèm dè virgleisige Uusbau vom Abschnitt Karlsruè–Offèbürg sowiè dè dreigleisige Uusbau zwischè Offèbürg un Basel zuè dè Uusbau- un Neubauschtreggi Karlsruè-Basel i dè vordringliche Bedarf uffgnõ worrè.

Deilschtreggè

D Baanschtreggè vo dè Badischè Hauptbaan cha mò wiè folgt ydeilè:

• Badischi Hauptbaan
  • Rhydalbaan
    • Monnèm–Heidelbärg
    • Heidelbärg–Karlsruè, au Badè-Kurpfalz-Baan
    • Karlsruè–Basel
  • Hochrhybaan

Monnèm–Heidelbärg

→ Hauptartikel: Rhydalbahn

D Deilschtreggi Monnèm-Heidelbärg isch diè älteschti Ysebaaschtreggi z Sûdweschtdütschland. Si füürt schnurgraad durch diè Oberrheinischi Düèfebeni un hèt am Aafang nu ein einzigè Zwischèbaanhof uff dè halbè Streggo z Fridrichsfäld gha. Urschprünglich isch è Linnièfüürig è bitzeli witer nördlich blaant gsi, wo è besseri Aabindig vo Seckèheim ermöglicht hèt. Allerdings sin selli Blaanigè am Widderschtand vo dè dortigè Bevölkerig gschiterèt. Z Fridrichsfäld isch d Main-Negger-Baan mit èm Gleisdreiegg a d Streggi Monnèm–Heidelbärg abundè worrè.

Dè urschprünglich Baanhof z Monnèm, früèni 1840er Johr

Dè èrschti Baanhof vo Monnèm isch nördlich vo dè jetzigè Aalaag bi dè hütigè Strõßèbaanhalteschtell „Tattersall“ aglait worrè, um è Witerfüürig nõch Nordè z ermöglichè, wo abber nit zschtand cho isch. Im Zùg vom Bau vo dè Monnèmer Rhybrugg isch dè Baanhof i sinerè hütigè Laag neu baut un bis 1876 fèrtiggschtellt worrè. 1854 isch èn Güèterbaanhof im Monnèmer Hafè errichtet worrè, 1906 isch dè Rangyrbaanhof sûdöschtlich vom Hauptbahnhofs gfolgt, wellè hüt dè zweitgröschti Rangyrbaanhof vo Dütschland isch.

Dè urschprüngliche Heidelbärger Hauptbaanhof isch am hütigè „Adenauerblatz“ glègè un isch als Sackbaanhof uusgfüürt gsi, um èn möglichscht stadtnõch alegè z könnè. Dirèkt benõchbòrt isch dè Èndbaanhof vo dè Main-Negger-Baan glègè. Schu 1862 isch dè Hauptbaanhof deilwys zum Durchgangsbaanhof erwiterèt worrè. 1914 isch am weschtlichè Stadtrand vo Heidelbärg èn neuè Güèter- un Rangyrbaanhof aglait worrè. Dè schu aagfangene Büèz für d Volegig vom Heidelbärger Hauptbaanhof a dè weschtliche Stadtrand isch durch dè Èrschte Wältchrièg unterbrochè un èrscht nõch èm Zweitè Wältchrièg fortgfüürt worrè. Dè Neubau als reinè Durchgangsbaanhof isch èrscht 1955 fèrtiggschtellt worrè.

Inzwischè isch dè Heidelbärger Güèterbaanhof un s Baanbetrièbswärch widder stillglait worrè, vo dè virgleisigè Baanaalaag zwischè Fridrichsfäld un Wyblingè wörd zur Zit nu ei Gleispaar bruucht. D Streggi wörd vo IC/ICE-Züüg im Stundètakt, S-Baanè (sit 2003), Nõvokeerszüüg un Güèterzüüg im dichtè Takt befaarè.

Heidelbärg–Karlsruè

→ Hauptartikel: Rhydalbahn

Sellè Streggèabschnitt wörd sit einigè Johr für Marketingzwècke mit Badè-Kurpfalz-Baan bezeichnèt, „Kurpfalz“ bezièt sich dõby uff Heidelbärg, dè Hauptschtadt vo dè glychnamigè historischè Region.

Volauf

Übbersichtskartè

Dè Streggèabschnitt zwischè Heidelbärg un Karlsruè füürt entlang vom öschtlichè Rand vo dè Obberrhyebeni in Nord-Sûd-Richtig. Vom Heidelbärger Hauptbaanhof gòt d Streggi in sûdlicher Richtig durch d Baanhööf Heidelbärg-Kirschheim, St. Ilgè un Wysloch-Walldorf, drèttet i dè Forscht Hochholz y un unterquert d A6. Aaschlièßend folged Rot-Malsch, d Schloss Kislau a dè rächtè Sitè samt dè Halteschtell Bad Schönborn-Kronau un dè Bahnhof Ubschtadt-Wyèr. Vo links schwenked Kraichdalbaan un d Chatzbachbaan dezuè, denn wörd d Schnèllfaarschtreggi Monnèn-Stuègètt unterquert, a dèrrè a dè Abzwygschtell Bruchsal-Rollèbärg mit dè Vobindigskurvè z dè Badischè Hauptbaan abzwygt wörd. Es folgt dè Baanhof Bruchsal, wo diè Württèbärgischi Weschtbaan un d Bruhrainbaan iren Uusgangs- bzw. Èndpunkt hèn. Denõch füürt d Streggi am Rand vom Kraichgau übber Untergrombach un Weingartè zum Baanhof Karlsruè-Durlach, unterquert d A5 un erreicht dè Karlsruèr Hauptbaanhof.

1911 isch d Streggèfüürig im Berych vo Durlach durch Volegig vom Durlacher Bahnhof nõch Weschtè voänderet un dõby d Kurvèradiè vogrößeret. Z Karlsruè hèt sich dè Hauptbaanhof bis 1913 am südlichè Rand vo dè Innèschtadt befundè. Uffgrund vo dè gringè Kapazidät vo sellem Baanhof isch 1913 è neubauti Station am südlichè Stadtrand eröffnet worrè. Scho 1895 isch èn Rangyrbaanhof am südlichè Stadtrand entschtandè, dèm sini Uffgabè vor è baar Johr allerdings nõch Monnèm volagerèt worrè sin.

Öppè uff Höchi vo Durlach isch è Induschtrygleis abzweigt, wo no öppè èn Kilometer barallel zu dè Badischè Hauptbaan gu Nordè voloffè isch, denn nõch links gschwenkt isch un zu dè BOSCH-Wärch gfüürt hèt. Z Wygartè un Untergrombach sin inzwischè zruggbauti Gleis zu dè örtlichè Baggerseè abzwygt. Z Bruchsal volaufed Güètergleis i diè dortigi Sûdschtadt, drübber usè git s söttigi no bim Baanhof Wysloch-Walldorf.

Uusschtattig

Im Zùùg vo dè S-Baanyfüürig sin d Haltepünkt un d Baanhööf modernisyrt worrè un barrierefrei uusbaut un d Signal- un Stellwärchstechnig erneuerèt worrè. Z Wygartè, Untergrombach un "Bruchsal Gwerbliches Bildigszèntrum" betrait d Baanschteighöchi 55 cm, uff dè Baanhööf zwischè Bruchsal un Heidelbärg durchgehend 76 cm, uff dè Baanhööf Karlsruè-Durlach un Bruchsal sin beidi Bahnsteighöchè aazdrèffè. Meereri Baanhööf (z. B. Bad Schönborn Sûd un Wysloch-Walldorf) hèn drübber usè no è dritts Gleis chriègt.

D Streggi isch mit modernschter Signaltechnig (Lichtsignaal) sowiè für Gschwindigkeitè bis 160 km/h uusgschtattet. Im witerè Bedarf vom Bundesvokeerswegeblaan isch è Ertüchtigung vo dè Streggi für è Högschtgschwindigkeit vo 200 km/h vorgsää, bisher bedrait d Högschstgschwindigkeit 160 km/h.

Betrièb

AVG-Stadtbaawagè bi Bruchsal, 2005

Uff dè Streggi vokeered IC- un ICE-Züüg un stelled d Vobindig zwischè Heidelbärg, Karlsruè un Stuègètt hèr. Sit 2007 wörd dè südliche Abschnitt zwischè Karlsruè un Bruchsal au vo TGV-Züüg uff dè Relation Paris–Strõßburg–Stuègètt befaarè. Ergänzt wörd s Aagebot vo S-Baanè uff dè Relation Heidelbärg–Karlsruè un d Stadtbaanè vo dè Albdal-Vokeers-Gsellschaft zwischè Karlsruè un Bruchsal, so dass im Nõvokeer mindeschtens zwei Züüg üro Stund un Richtig vokeered.

Sit 1994 isch dè Abschnitt zwischè Karlsruè un Bruchsal i s Karlsruèr Stadtbaannetz integryrt. Wôrend d Karlsruèr Stadtbaanzüüg zweièhalb Johr lang sellèn Streggèabschnitt als Vorlaufbetrièb befaarè hèn, isch èn Deil vo dè Zü¨g 1996 übber d Kraichdalbaan bis nõch Menzingè un dè ander Deil ab 1998 übber d Chatzbachbaan gu Odèheim bundè worrè. Schu Aafang 1996 isch zwischè dè Baanhööf Untergrombach un Bruchsal dè neu Haltepunkt „Bruchsal Gewerbliches Bildungszentrum“ entschtandè, dè übberwigend für diè glychnamigi Bruchsaler Yrichtig dõ isch.

Sit Dezember 2003 isch diè gsamti Streggi drübber usè Deil vo dè S-Baan RhyNegger. Im Zùg vo dè S-Baanyfüürig sin diè Haltepunkt un Baanhööf modernisyrt un barrierefrei uusbaut worrè un d Signaal- un Stellwärchstechnig erneuerèt worrè. Dõby isch diè Streggi zwischè Bruchsal un Heidelbärg vo dè „S4“ vo èm Stundè- uff èn Halbstundè-Takt vodichtet worrè, stündlich wörred si als „S3“ bis uff Karlsruè durrèbundè.

Karlsruè–Basel

→ Hauptartikel: Rhydalbahn

Diè Streggi zwischè Karlsruè un Basel ghört zu dè am stärkschtè belaschtetè Ysèbaastreggè vo Dütschland. Si volauft am öschtlichè Rand vo dè Obberrhynebeni un weicht nu z Karlsruè un Raschtatt vo sellerè Linniè ab, um diè beidè Städt aazbindè. Wôrend d Streggi gröschtèdeils graadlinig trassyrt isch, wyst si im südlichè Abschnitt zwischè Schlièngè un Efringè-Kirchè è kurvèrychi Streggèfüürig uff, um zwischèm Rhy un Ischteiner Chlotz obberhalb vo dè Ortschaftè a dè Haaldè vom Südschwarzwald z folgè. È düèferligendi Trassyrig ähnlich derrè vo dè Autobahn A5 isch nit möglich gsi, well zum Zitpunkt vom Baanbau d Rhybegradigung i sellem Berych no nit erfolgt gsi isch, so dass d Flächè unterhalb vo dè Ortschaftè zum Flutberych vom Rhy ghört hèn.

Èn Zug bim Ischteiner Chlotz i dè Aafangsjohr vom Ysebaabetrièb

Zwischè Karlsruè und Raschtatt isch 1895 nebbè dè Badischè Hauptbaan è witeri Ysebaa-Hauptstreggi eröffnet worrè, welli èn witer weschtlichè Volauf übber Durmersheim cha hèt. Anlass für sellè Streggebau isch e Forderung vom Milidär gsi, no è zweiti, nördlichi Zuèfahrt nõch Strõßburg z haa, wo mit Hilf vo dè Streggi Grabbè-Neudorf–Karlsruè–Raschtatt–Roeschwoog (Elsass) gschaffè worrè isch. Glychzeitig hèt mit sellèrè Streggi diè Badisch Hauptbaan entlaschtet wörreè könnè. Nõch èm Zweitè Wältchrièg isch d Vobindig Raschtatt–Roeschwoog nimmi in Betrièb gnõ worrè, dè Abschnitt nördlich vo Raschtatt degegè wörd witerhy betribbè wärrè könnè. Im Zùg vom Bau vo dè strategischè Ysebaastreggi isch au dè Baanhof Raschtatt volait un erwiterèt worrè.

Uffgrund vom starkè Vokeerszuèwächs hèn diè größerè Knotèbaanhöf Aafang vom 20. Jahrhundert erwiterèt worrè. Asè isch 1905 èn neuè Güèterbaanhof z Fryburg a dè ebbèfalls neu erbautè Güèterumgehigsbaan aglait worrè, so dass diè Hauptschtreggi durch s Stadtgebièt vo dè Güèterzüg entlaschtet wörrè hèt könnè. 1911 isch dè Baanhof vo Offèbürg erneuerèt un um èn Rangyrbaanhof ergänzt worrè. Au d Baanaalaagè z Basel sin dè gwachsenè Aaforderigè abasst worrè: 1905 isch èn neuè Güterbahnhof un 1913 èn neuè Personè- un èn neuè Rangyrbaanhof entschtandè. Letschterè lyt zu dè Hälfti uff dütschem un schwizer Territorium. Durch s Zämmèdrèffè vo dè Ysebaastreggè vo drei voschidnè Staatsbaanè z Basel isch è umfangrychi Ysebaa-Infraschtruktur entschtandè: nebbè m Badischè Baanhof für die Züüg, wo uss Dütschland aachömmet dè Centralbaanhof sowiè dè Baanhof vo dè französischè Staatsbaan. Für dè Güètervokeer exischtyrt nebbè m Badischè Rangyrbaanhof èn witerè, größerè Rangyrbaanhof z Muttenz. D Personèzüüg vo dè Badischè Hauptbaan endet i dè Regèl im Badischè Baanhof, zum Centralbaanhof fahred nu diè internationalè Züüge durrè.

Gleisaalagè vom Offèbürger Baanhof, 2005

Diè groß Bedütig vo dè Streggi hèt schu früè zum zweigleisigè Uusbau (1847–1855) un zu dè Elektrifizyrig (1952–1957) gfüürt. Sit Mitti vo dè 1980er Johr erfolgt dè virgleisige Uusbau vo dè Streggi un d Ertüchtigung für è Högschstgschwindigkeit vo 250 km/h für d Neu- un Uusbauschtreggi Karlsruè-Basel.

Überregionali Bekanntheit hèt d Streggi im Johr 1971 erlangt, i dè Folg vom Ysebaaunglück vo Rhywyler, wo nèn D-Zug z schnell in èm kurvèrychè Abschnitt zwischè Efringè-Kirchè un Schlièngè unterweègs gsi, entgleist un vom Baandamm gschtürzt isch. Dõby sin 23 Menschè ums Läbbè cho un 121 verletzt worrè. Als Konsequenz vo sellèm Ufall isch bundeswit die technischi Sicherig vo langsam z durchfahrendè Streggèabschnitt vobesserèt worrè.

ICE vor èm Ischteiner Chlotz, 2006

Dè Vokeer uff dè Rhydalbaan isch brägt durch dè internationale Personèfèrn- un Güètervokeer. Stündlich vokeered ein odder zwei IC/EC/ICE-Züüg, zuèsätzlich faared drei Mòl däglich èn TGV uss Stuègètt übber Karlsruè Richtig Strõßburg. Im Nõvokeer wörd mindeschtens èn Stundètakt mit Regionalbaanè un Regionalexprèss-Züüg/Interregio-Exprèss-Züüg anbotè. Zwischè Karlsruè un Acherè vokeered ußerdem Stadtbaanè vo dè Albdal-Vokeers-Gsellschaft. I dè früènerè 1980er Johr sin è Reiè vo Haltepünkt un Baanhööf uffgää worrè, vo allem zwischè Raschtatt un Offèbürg. Nõch èm virgleisigè Uusbau vo dè Streggi chönnet im Zuug vom Stadtbaanvokeer diè Haltepünkt z Hauèeberschtei, Sinzheim, Steibach (hüt Badè-Badè Rèbland) widder in Betrièb gnõ worrè un è neui Halteschtell z Sinzheim Nord ygrichtet wörrè. Dè Nõhorkeer zwischè Basel un Fryburg soll in Zukumpft i s Basler S-Baan-Netz integryrt wörrè.

Dè Güètervokeer isch seer umfangrych. Nebbè dè Dütschè Bahn AG betrybed d SBB schu è Drittel vo allnè Güèterzüüg auf derrè Streggi, vo allem im kombinyrtè Vokeer. Nõch Uusbau vo dè Ysebaa-Alpèquerungè i dè Schwiz wörd mit èrè starkè Zuènaam vom Güètervokeer auf dè Rhyndalbaan grechnet.

Basel–Konschtanz

→ Hauptartikel: Hochrhybahn

D Hochrhyschtreggi füürt vo Basel znägscht am rächtè Rhyufer bis uff Waldshuèt, volòtt denn s Hochrhydal, durchquert dè nördliche Chläggi bis Schaffuusè un aaschlièßend dè südliche Hegau bis z Radolfzell dè Untersee erreicht wörd, a dèm sim Ufer d Baan bis Konschtanz folgè duèt. Z Konschtanz wörd dè Seerhy uff èrè Brugg übberquert. Dè Èndbaanhof vo dè Badischè Hauptbaan lyt schu linksrheinisch zwischè Konschtanzer Altschtadt un Hafè, zwischèm Konzyl un èm Chly-Venedig. D Fortsetzig vo dè Streggi bildet zwei Vobindigskurvè gu Chrützlingè un Chrützlingè Hafè, woby letschteri derzit nu im Güètervokeer diènt.

Baanhof Singè

D Streggi zwischè Basel un Waldshuèt isch im Lauf vo dè 1980er Johr mit Uusnaam vom Abschnitt Laufèburg–Laufèburg Oscht zweigleisig uusbaut worrè. Ebbèfalls zweigleisig isch d Streggi zwischè Beringè un Konschtanz-Petershuusè, alli anderè Abschnitt sin eingleisig. Im Raamè vo dè Elektrifizyrig vo dè z Singè ymündendè Schwarzwaldbaan isch 1977 au dè Abschnitt vo dè Hochrhyschtreggi zwischè Singè un Konstanz mit elegtrischer Obberleitig vosää worrè, 1990 isch dè elegtrischi Luggèschluss zwischè Singè un Schaffuusè erfolgt.

Bi Basel sowiè zwischè Erzingè un Thayngè durchquert d Streggi d Schwizer Kantön Basel un Schaffuusè. Bau un Betrièb vo sellnè Streggè reglèt èn Staatsvodraag zwischè Badè bzw. Dütschland un dè Schwiz. Er luèget dè Betrièb vo dè Streggi als „einzigi ununterbrocheni Hauptbaan“ vor. Dõmit isch es dè Badischè Staatsbaan möglich gsi, diè durch d Schwiz füürendè Abschnitt i dè glychè Wys zu bedrybè wiè diè uff badischem Territorium ligendè Deil un durrèbundeni Züüg yzsetzè, wa zu dè dõmòligè Zit nit selbschtvoschtändlich gsi isch. D Schwiz hèt uff Transitgebüürè vozichtet, Warè könned im Transit uff dè Streggi ohni zollrächtlichi Behandlig transportyrt wörrè. Dè Staatsvodraag von 1852 hèt fèrner è Rächt vo dè Schwiz uff Übbernaam vo dè Baan vorgsää. Vo sellèm Rächt hèt d Eidgenossèschaft bis jetzt abber nit in Aaschpruch gnõ. Uff dènnè Streggè hèrrsched witgehend dütschi betryblichi Regelungè vor, d. h. d Züüg vokeered im Rächtsvokeer un d Streggè sin – mit Uusnaam vom Baanhof Schaffuusè – mit Signaal nõch dütscher Bauart uusgschtattet. Au diè deilwys neu (Stand: Juni 2014) volaiti elegtrischi Obberleitig isch mit dè dütsche Regelbauart uusgfüürt worrè. Einzigi Uusnaam sin d Baanübbergäng a dèrrè Streggi, welli im Strõßevokeer zuègrechnet wörred, un deshalb nõch schwizer Regelbauart uusgfüürt sin.

Nu im Chriègsfall isch d Vofüègbarkeit vo dè Streggi wegè dè Abschnitt im Uusland nit gwôôrleischtet gsi. Dõher hèts Milidär druff frängt, Umgehigsschtreggè für diè beidè durch d Schwiz füürendè Abschnitt aazlegè, um im Chriègsfall è sicheri Oscht-Wescht-Nõchschubroutè z Sûdbadè z haa. So sin bis 1890 diè drei strategischè Baanè z Sûdbadè Wyl (Rhy)–Lerrach, Schopfè–Säckingè (Weeradalbaan) un Lauchringè–Hintschingè (Wuètèdalbaan). Dõdurch sin Zugläuf vo Ulm übber d Donaudalbaan, Wuètèdalbaan, Hochrhyschtreggi bis is Elsass möglich gsi, ohni Schwizer Territorium u berüürè. Diè strategischè Baanè sin im zivilè Vokeer allerdings bedütungslos blibbè. Dõher isch dè Personèvokeer uff dè Weera- un Wuètèdalbaan schu 1971 ygschtellt worrè. Einzig diè kurz Vobindig vo Wyl gu Lerrach wörd bis hüt betribbè un isch Deil vo dè Basler S-Bahn.

Seehas-Zuggarnitur im Baanhof Konschtanz, 2001

D Streggi wärd hüt im Takt vo Züüg vom Personènòvokeer bediènt. Stündlich vokeered InterRegioExpress-Züüg mit Neigetechnig-Trybwägè mit dè BR 611 zwischè Basel un Singè. Si wörred ergänzt durch RB uff Deilabschnitt. Zwischè Konschtanz un Engè übber Singè wörd sit 1994 è S-Bahn-ähnlichs Aagebot mit elegtrischè Trybwagègarniturè unter m Nammè „Seehas“ aabotè. Betryber sin diè schwizerischi Mittelthurgaubaan gsi bzw.nõch derrè irem Konkurs d Thurbo AG. Dè Nòvokeer zwischè Basel un Waldshuèt soll in Zuèkumpft Deil vom Basler S-Baan-Sischteem wörrè. Zwischè Singè un Schaffuusè vokeered im Fèrnvokeer uff dè Vobindig Züri–Stuègètt Intercity-Züüg im Zweischtundètakt.

Literadur

• Karl Müller: Die badischen Eisenbahnen in historisch-statistischer Darstellung. Heidelberger Volaagsaaschtalt un Druckerei, Heidelbärg 1904 (Online-Version)
• Albert Kuntzemüller: Die Badischen Eisenbahnen. Volaag G. Braun, Karlsruè 1953
• Rainer Gerber: 125 Jahre Basel-Waldshut: Jubiläum der Eisenbahn am Hochrhein, 1981. Eisenbahn-Kurier Volaag, Fryburg 1981
• Fridolin Schell: 110 Jahre Eisenbahndirektion Karlsruhe. Eisenbahn-Kurier Volaag, Fryburg 1982
• Wolfgang von Hippel, Joachim Stephan, Peter Gleiber, Hans-Jürgen Enzweiler: Eisenbahn-Fieber: Badens Aufbruch ins Eisenbahnzeitalter. Volaag regionalkultur, Ubschtadt-Weièr 1990
• Hans Wolfgang Scharf: Die Eisenbahn am Hochrhein, Band 1: Von Basel zum Bodensee 1840–1939. Eisenbahn-Kurier Volaag, Fryburg 1993
• Hans Wolfgang Scharf: Die Eisenbahn am Hochrhein, Band 2: Von Basel zum Bodensee 1939–1992. Eisenbahn-Kurier Volaag, Fryburg 1993
• Werner Schreiner (Hrsg.): ...an einem Strang: Eisenbahngeschichte im Rhein-Neckar-Dreieck. Ludwigshafen am Rhein, ISBN 3-934845-17-7. 

Weblingg

 Commons: Badische Hauptbahn – Sammlig vo Multimediadateie

 Commons: Abschnitt Heidelberg–Karlsruhe – Sammlig vo Multimediadateie

 Badische Hauptbahn im dütschsprochige Wikisource

• Sitè übber d Hochrhyschtreggi
• Kritischer Artikel übber dè blaantè Deiluusbau vo dè Streggi (PDF-Datei; 0,59 MB)
• Kursbuchuuszùg vo 1944

Einzelnochwys

Dä Artikel basiert uff ere fräie Übersetzig vu dere Version vum Artikel „Badische_Hauptbahn“ vu de dütsche Wikipedia. E Liste vu de Autore un Versione isch do z finde.