Kanton Nöieburg

Republik und Kanton Neuenburg République et Canton de Neuchâtel
Wappe vum Republik und Kanton Neuenburg République et Canton de Neuchâtel
Basisdate
Staat:	Schwiz
Abchürzig:	NE
Amtssproche:	Französisch
Hauptort:	Nöieburg
Gröschter Ort:	La Chaux-de-Fonds
Flächi:	803 km² (Rang 15)
Iwohner:	178'434 (31. Dezämber 2016) (Rang 16)
Bevölkerigsdichti:	216 Iw./km² (Rang 14)
Bitritt zuem Bund:	1815
Websyte:	www.NE.ch
Lag
Lag vum Republik und Kanton Neuenburg République et Canton de Neuchâtel in dr Schwyz
Charte
Charte vum Republik und Kanton Neuenburg République et Canton de Neuchâtel
Gmeinde
Gmeinde im Republik und Kanton Neuenburg République et Canton de Neuchâtel

Dr Kanton Nöieburg isch eine vo de chlynere Kantön vo dr Schwyz. Är isch ä wälsche Kanton u lit im Jura.

Name

Dr Name vom Kanton und vor Schadt heisst uf frankoprovenzalisch Nôchâtél, uf französisch Neuchâtel, die Yheimische säge eifach nume Nösch.

Geografy

D Stadt Nöieburg, wo grad ono d Houptschadt vom Kanton isch, lit unge-n-am Nöieburgersee. La Chaux-de-Fonds isch echli gröser aus Nösch u lit ufem Hoger obe, gäge die französischi Gränze zue. Drzwüsche lit no ds Val de Ruz u gäg lings übere heimer no ds Val de Travers, das isch dert, wo die Grüeni Fee härchunnt. Im Nöieburger Jura isch es geng ä chly chaut we d Bise geit, aber drfür het me nume säute Näbu we die dunger am Jurafuess ir «Näbusuppe» hocke.

Bi Le Landeron chunt der Kanton im Oschte an Bielersee, und vom Nöieburgersee i dää fliesst der Ziilkanal.

Äs het viu Waud u wos ke Waud het, hets meischtens Chüe. E grossi Felswand isch dr Creux du Van. Im Ungerland unge mache si Wy, vorwiegend Wysswy, aber au Rosé, dä nennt me Œil de Perdrix, und ganz wenig Rotwy.

Vo Nösch us goot d Ysebaan dure Jura em Fluss Areuse noo uf Pontarlier im französische Departemänt Doubs übere. Dr Doubs isch dr Fluss, wo im Norde vom Kanton d Gränze vor Schwiiz zu Frankriich drin isch.

Gschicht

Dr Kanton Nöieburg isch e Rebublik u ghört ersch sit 1848 richtig zur Schwyz, wo d Lüt vo La Chaux-de-Fonds sy uf Valangin ache gloffe, dört dä Pröisse hej ihri Kanone gschtole u mit dene ds Schloss z Nöieburg unge hei bsetzt. De hei di Pröisse müesse ihres Köferli packe u heigah. Das isch dr «Nöieburgerhandel» gsi.

Nöieburg het sid em Jaar 1707 em pröissische König ghört, wo e Gouvernöör uf ds Schloss Nöieburg gschickt het. Vorhär isch d Grafschaft Nöieburg dr französische Familie Orléans-Longueville gsi, wo das Land ane 1504 vo de Markgrafe vo Bade-Hochbärg g’erbt hei. Die wider hei s Land am Nöieburgersee vo de Grafe vo Frybeg gha, wo vo 1395 bis 1458 zu dr Stadt Frybeg ane au no Nöieburg regiert hei.

Sid denn, wo ds Königrych Burgund ane 1032 as alte Rych cho isch, het ds Gebiet vo de Grafe vo Nöieburg e eigeti Stellig under em düütsche König gha. Dr König Rudolf vo Habschbrg hets ane 1288 em Johann I. vo Chalon-Arlay gäh, und vo däm synere Familie isch Nöieburg ebe 1395 als Erbschaft a d Grafe vo Frybeg cho.

Organisazioon

Der Kanton Nöieburg het früener sächs Bezirk gha, wo uf Änds 2017 abgschafft worde sind. Sider sind die einzelne politische Gmeinde vom Kanton diräkt de Kantonsbehörde understellt; ihri algemeine Aglägeheite wärde vom kantonale Gmeindampt im Finanzdepartemänt vom Kanton Nöieburg überwacht und die bsundere, öppe was der Wald und d Arealentwicklig agoot, vo de Dienschte i den andere Departemänt.

• Bezirk Boudry
• Bezirk La Chaux-de-Fonds
• Bezirk Le Locle
• Bezirk Nöieburg
• Bezirk Val-de-Ruz
• Bezirk Val-de-Travers

d Regioone vom Kanton Nöieburg

Sid em 1. Jänner 2018 het der Kanton nu no vier Regioone für gwüssi statistischi Ufgabe und as Wahlchreis.

• Region See
• Region Bärg
• Region Val-de-Ruz
• Region Val-de-Travers

Wirtschaft

Bi der Landwirtschaft sind im Kanton Nöieburg em Jurahang noo d Wybärge und uf de höchen Ebene im Jura inn d Vehzucht wichtig.

Der Kanton isch für d Gschicht vo de Schwiizer Zyt-Fabrigge wichtig. Z Nöieburg isch d Schoggifabrigg vo der Suchard gsii.

Architektur

Der Kanton het schöni Ortsbilder. I der Stadt Nöieburg isch e grossi romanischi Chile und s Schloss näbedra. D Burg vo Valangin und s Schloss z Colombier sind alti Bouwärch. S Uhremuseum z La Chaux-de-Fonds isch e modärne Bou.

Wäge der guete historischen Architektur sind La Chaux-de-Fonds und Le Locle uff der Lischte vom Wältkulturerb vo der UNESCO.

Ywooner

Es wone knap 180'000 Lüt im Kanton u dervo sy e guete Füftu Ussländer. Wiu d Nöieburger tschegget hej wi wichtig di Lüt für d Uhrenindustrie sy, hei si ne o chli sorg und hej ne aus erschte Kanton vor Schwiiz ds Stimmrächt gäh.

Normalerwis redt me hie Französisch, früener aber dr Nöieburger Patois, also di frankoprovenzalischi Sprach. Hüt het es aber o angeri Sprache: fasch e Zähtu redt Schwyzerdütsch oder Dütsch aus Mueterschprach, ä angere Zähtu redt Portugiesisch, Schpanisch, Arabisch oder eini vo de slawische Sprache. Uf de Höger obe, gäge Bärner Jura zue, schwätzt me mängisch e chli nes Dürenang, wiu dert grad dr Röschtigrabe düregeit.

Z Chile gö nümm so viu: fasch d Heufti vo de Lüt seit, si heigi ke Konfession. Vo dä angere si di meischte reformiert oder katolisch. Di jüdische u di islamische Gmeinde si aber o rächt aktiv u äs git ä Synagogen u ne Moschee.

Lüüt

• Pierre Aubert, Politiker
• John Auguste Clerc, Politiker
• Numa Droz, Politiker
• Louis Gauchat, Romanischt
• Yan Greub, Romanischt
• Jules Jeanjaquet, Romanischt
• Le Corbusier, Architäkt

Lueg au

• Torrée, en alti Tradizion im Kanton Nöieburg
• Gmeinde vom Kanton Nöieburg
• Regioone vom Kanton Nöieburg

Literatur

• Lionel Bartolini: Neuenburg (Kanton). In: Historisches Lexikon vo dr Schwiiz.

Weblink

 Commons: Kanton Nöieburg – Sammlig vo Multimediadateie

• Website vom Kanton Nöieburg
• Offizielli Statistik uf bfs.admin.ch
• Website über Nöieburg, e Stadt, en Kanton, e Land