Kanton Jura
| Republik und Kanton Jura République et Canton du Jura | |
|---|---|
 République et Canton du Jura | |
| Basisdate | |
| Staat: | Schwiz |
| Abchürzig: | JU |
| Amtssproche: | Französisch |
| Hauptort: | Dälschberg (frz. Delémont) |
| Flächi: | 838 km² (Rang 14) |
| Iwohner: | 71'713[1] (31. Dezämber 2013) (Rang 20) |
| Bevölkerigsdichti: | 86 Iw./km² (Rang 21) |
| Bitritt zuem Bund: | 1979 |
| Kantonshyme: | La Nouvelle Rauracienne |
| Websyte: | www.JU.ch |
| Lag | |
 République et Canton du Jura in dr Schwyz | |
| Charte | |
 République et Canton du Jura | |
| Gmeinde | |
 République et Canton du Jura | |
Dä Kanton Jura liit im Nordweschte vo de Schwiiz. Är isch dä jüngscht Schwiizer Kanton.
Er isch nach lokale und eidgenössische Volksabstimmige im Jaar 1979 dur d Abspaltig vom Kanton Bärn entstande.
Der Name heisst uf Tüütsch: Jura; uf Französisch: Jura; uf Italienisch: Giura; uf Rätoromanisch: Giura; uf Änglisch: Jura; die amtlichi Bezeichnig isch: République et Canton du Jura (Republik und Kanton Jura).
Dä Kanton lit a de Gränze zu Frankriich. Im Süde chunt er a d Kantöön Noieburg und Bärn, im Oschte a Soledurn und s Baselbiet.
Vo dä Flächi häär, isch de Jura dä vierzäät vo sächsezwänzg Kantön, vo de Iiwonner här gse, nume uf Platz zwänzg.
Gschicht
[ändere | Quälltäxt bearbeite]S jurassische Gebiet vom Fürstbistum Basel, won e Verdeidigungsbündnis mit Frankriich gha het, het 1792 no zum Heilige Römische Riich ghört. Wo dr Erst Koalitionschrieg im April vo däm Johr agfange het, hai d Franzose die nördliche Deil drvo bsetzt, nid aber die südlige Gebiet um Moutier und im Erguel, wo under em Schutz vo dr Eidgenosseschaft gstande si. Im Septämber 1792 isch die Französischi Republik usgrüeft worde, und churz druf, am 17. Dezämber 1792 hai revolutionäri Jurassier die Raurachischi Republik errichdet. Die isch scho im Johr druf, am 23. März 1793, ufglöst worde, und ires Land isch as Département du Mont Terrible in die Französischi Republik iigliideret worde. Mit em Friide vo Campo Formio si au die südlige Deil drzue cho.
D Koalitionsmächt, wo dr Napoleon besiigt hai, hai die französischi Annexion nit anerkennt. D Gebiet nördlich vo Biel sind äm Kanton Bärn 1815 dur d Entscheidig vom Wiener Kongress us dr Erbmasse vom ehemoolige Fürschtbischtum Basel (mit Sitz z Pruntrut) als Entschädigung für die verloorene Territorie im Aargau und i dä Waadt zueteilt worde. Än chline Teil (Bezirk Arlesheim) isch a Basel gfalle.
Dä Kanton Bärn isch, abgseh vo de wenige grosse Städt, politisch eener konservatiiv, grööschteteils protestantisch und tüütschschprachig. D Bewohner vom Gebiet im Jura, wo 1815 erworbe worde isch, sind vorhäär Undertane vom Fürschtbischof von Basel aber i dä Region Biel und i de südliche Täler scho sit äm Mittelalter i dr Machtsphäre vo Bärn gsii, und sind eener liberal, mehrheitlich französischschprachig und – im Nordteil, wo Bärn d Gägereformation nöd hät chöne underdrücke – katolisch. Drum cha mer bi Volksabstimmige interessanterwiss öpedie feschschtelle, dass dä Kanton Jura, wo i soziale Frooge progressiv isch, bi gsellschaftspolitische Frooge konservativ stimmt. So hät er zum Bischpiil d Frischtelösig oder d Gliichstellig vo gliichgschlechtliche Partnerschafte abglehnt – im Unterschiid zum Bärner Jura.
Das dä Konflikt, wo schlussändlich 1979 zu dä Abtrännig vom Kanton Jura vo Bärn gfüert hätt, urschprünglich weniger sprachlich, sondern mee konfessionell gsii isch, gseet me dadraa, das bi dä Volksabschtimmige über d Kantonsgründig dä Südteil vom Bärner Jura (Amtsbezirk Neuestadt (La Neuveville), Münschter (Moutier) und Courtelary), wo zwar ebäfalls französischschprachig aber proteschtantisch isch, immer drfür gschtumme hätt, bi Bärn z bliibe. Dä tüütschschprachig Bezirk Laufe isch zwar katolisch, d Sprach hät aber 1975 zum Entscheid gfüert, bi Bärn z bliibe. Spöter, won s Laufetaal dur de Kanton Jura vo Bärn trännt gsi isch, häts sich em Kanton Baselland aagschlosse (1994).
An ere Volksabstimmig zur Jurafrog vom 1. März 1970 hät s Bärner Stimmvolk mit eme Zuesatz zur Staatsverfassig de sibe jurassische Bezirk s Rächt gee, sälber über ihri politischi Zuekunft z entscheide und de Amtsbezirk Laufe hät s Rächt überchoo, sich emene andere Nochber-Kanton aazschlüüsse.[2] Am 23. Juni 1974 händ Wähler im damalige Bärner Jura in ere Volksabstimmig beschlosse, sich vom Kanton Bärn z tränne und en äigene Kanton z gründe.[3] S aidgenössisch Parlamänt hät im September 1977 di jurassisch Verfassig guetghaisse. Am 24. September 1978 hät s Schwizer Volk mit 71 Prozent Jo-Stimme und alli Ständ d Schaffig vom Kanton Jura ermöglicht, wil si enere entsprächende Änderig vo de Bundesverfassig zuegstimmt händ. Eso isch för de Kanton Jura de Schritt i d Souveränität uf de 1. Jänner 1979, als 26. Kanton vo de Schwiz, möglich worde.
Geographii
[ändere | Quälltäxt bearbeite]Dr Kanton Jura het drey Bezirk: Freibäärge, Delsbärg und Pruntrut. Die vier andere Jurabezirk Münschter, Neuestadt, Courtelary (im St. Immertal) und Biel ghöre zum Kanton Bärn. D Freibäärge entspräche em tüppische Bild vom Jura mit liicht bewaldete, wiitläufige Wäide, wo Chieh und vor alem au Ross druf sin. S Elsgau mit de Hauptstadt Pruntrut isch dr Zipfel vo dr Schwiiz, wo e so wiit uf Frankriich überelampt.
Sprache
[ändere | Quälltäxt bearbeite]D Amtssprach im Kanton isch Französisch. Di einzig tüütschschprachig Gmeind isch Ederswiler. Uff de Jurahöchene gitts vereinzelt aber no Wiiler und Einzelhööf, wo traditionell dütsch gschwätzt wird. Es handlet sich dodrby um Siidlige vo de Täufer (Mennonite), will dene friener dr Bischof vo Basel nume Siidlige über 1'000 m ü. M. erlaubt hett. Bischpill für söttigi Wiiler sin Chaux d’Abel (teilwys Les Bois) oder Les Mottes (Le Bémont).[4]
Es paar Ort sind wäg dä näche Schprachgränze nöd nur under ihrem französische, sondern au em tüütsche Name bekannt, so zum Biischpiil Delémont/Delsberg oder Porrentruy/Pruntrut.
Religione – Konfessione
[ändere | Quälltäxt bearbeite]Dä Jura isch grossmehrheitlich katolisch.
Verfassig
[ändere | Quälltäxt bearbeite]Di aktuelli Kantonsverfassig isch vo 1977.
Legislative
[ändere | Quälltäxt bearbeite]S Parlamänt (le Parlement) vom Kanton Jura beschtaat us 60 Volksverträtter.
20 Mitglider vo dä PDC/CVP
15 Mitglider vo dä PS/SP
12 Mitglider vo dä PLR/FDP
8 Mitglider vo dä PCSI/CSP
3 Mitglider vo CS-PdA/POP (Wahlbündnis vo Trotzkischte und Kommunischte)
2 Mitglider vo dä UDC/SVP
Usserdäm isch s Volk diräkt a de Gsetzgebig beteiliget, will über Verfassigsänderige obligatorisch und über Gsetzesänderige uf Aatraag vo mindischtens 2000 Schtimmberächtigte oder acht Gmeinde vom Volk abgschtimmt wird.
Mindischtens 2000 Schtimmberächigti oder acht Gmeinde chönnd au ä Gsetzes- oder Verfassigsänderig beaträge. Ussländer sind sit 1977 au schtimm- und waalberächtiget; si chönnd aber nöd i kantonali Ämter gwäält wärde.
Exekutive
[ändere | Quälltäxt bearbeite]Di jurassisch Regierig (le Gouvernement) setzt sich us foif Mitglider zäme.
2 Mitgliider vo dä Parti démocrate-chrétien / Chrischtlichdemokratischi Volkspartei
1 Mitgliid vo dä Parti socialiste / Sozialdemokratischi Partei (Nathalie Barthoulot)
1 Mitgliid vo dä Parti chrétien-social indépendant/Unabhängigi Chrischtlich-Soziali Partei
1 Mitgliid vo de FDP
Judikative
[ändere | Quälltäxt bearbeite]Richterlichi Behörde sind hauptsächlich
- die drüü Dischtriktsgricht
- s Kantons-
- s Verfassigsgricht.
Verträttig auf nationaler Ebeni
[ändere | Quälltäxt bearbeite]Uf Bundesebeni schickt dä Kanton Jura je zwei Verträtter in Schtänderat und in Nazionalrat.
Wirtschaft
[ändere | Quälltäxt bearbeite]Wirtschaftlich isch dä Jura eine vo dä schwächschte Kantön i dä Schwiiz. D’Finanzchraft liit nur bi 30 Prozänt vom gsamtschwiizerische Wärt.
Öffentliche Vercheer
[ändere | Quälltäxt bearbeite]D’Jurabaane (Chemins de fer du Jura, churz CJ) betriibed mehreri Isebaan- und Buslinie.
Literatur
[ändere | Quälltäxt bearbeite]- François Schifferdecker, François Kohler: Jura (Kanton). In: Historisches Lexikon vo dr Schwiiz.
- Ganguillet, Gilbert: Le conflit jurassien. Un cas de mobilisation ethno-régionale en Suisse. Zürich 1986.
- Hauser, Claude: Aux origines intellectuelles de la Question jurassienne. Culture et politique entre la France et la Suisse romande (1910–1950). Diss. Fribourg 1997.
- Henecka, Hans Peter: Die jurassischen Separatisten. Eine Studie zur Soziologie des ethnischen Konflikts und der sozialen Bewegung. Meisenheim am Glan 1972.
- Jenkins, John R.G.: Jura Separatism in Switzerland. Oxford 1986.
- Ruch, Christian: Struktur und Strukturwandel des jurassischen Separatismus zwischen 1974 und 1994. Bern 2001.
- Schwander, Marcel: Jura. Konfliktstoff für Jahrzehnte. Zürich/Köln 1977.
- Steppacher, Burkard: Die Jurafrage in der Schweiz. München 1985.
Weblink
[ändere | Quälltäxt bearbeite]
Commons: Kanton Jura – Sammlig vo MultimediadateieFuessnoote
[ändere | Quälltäxt bearbeite]- ↑ Population résidante permanente des communes, selon la nationalité et le sexe, au 31 décembre 2013, canton du Jura (Site cha nüme abgrüeft wärde; Suche im Webarchiv) (PDF; 32 kB). Fondation interjurassienne pour la statistique (Fistat). Abgruefe am 28. Juli 2014.
- ↑ Laufental, Kantonswechsel im Lexikon des Jura
- ↑ Hans-Joachim Harder: Der Kanton Jura: Ursachen und Schritte zur Lösung eines Schweizer Minderheitenproblems, P. Lang, 1978, S. 296
- ↑ B. Siebenhaar: Die deutschen Sprachinseln auf den Jurahöhen der französischen Schweiz (Site cha nüme abgrüeft wärde; Suche im Webarchiv)
