Wäär (Bade)

Wappe	Dütschlandcharte
	47.6330555555567.9041666666667366
Basisdate
Dialekt:	Alemannisch
Hauptvariante:	Hochalemannisch
Regionalvariante:	Dinkelbergisch
Bundesland:	Bade-Württebärg
Regierigsbezirk:	Friburg
Landchreis:	Waldshuet
Höchi:	366 m ü. NHN
Flächi:	35,7 km²
Iiwohner:	13.090 (31. Dez. 2021)
Bevölkerigsdichti:	367 Iiwohner je km²
Poschtleitzahl:	79664
Vorwahl:	07762
Kfz-Chennzeiche:	WT
Gmeischlüssel:	08 3 37 116
Adress vo dr Stadtverwaltig:	Hauptstraße 16 79664 Wehr
Webpräsenz:	www.wehr.de
Burgermeischter:	Michael Thater
Lag vo dr Stadt Wäär im Landchreis Waldshuet
Karte

Wäär (Bade) uf eme Luftbild vom 31. Jänner 2015

D Chlaistadt Wäär ([ʋæ:r]; dt. Wehr) lit im Süde vu Bade-Württeberg im Landchrais Waldshuet. Dert lit si zwische Schopfe un Bad Säckinge an de Weere und zwar numme wänig underhalb vum Weerestausee un vum wildromantische Weeredal. Numme wänig südlich vu de Stadt fließt de Rhi. Nooch Basel, wo witter westlich am Rhichnick lit, sin s Luftlinie nummenu etwa 25 km flussabwärts. Zu dä Iiwohner vo Wäär seit mer mangmol au "abgrutschti Hotzeweldler". Im 1972 iigmeindete Ortsteil Öflinge (un im sunschtige Umland) sait me amme: „Vo Währ chunt nüt rächts här!“.

Geografy

Geografischi Lag

Wäär isch öbbe fümf bis sechs Kilometer nördlig vom Hochrhy an sinem rächte Näbefluss, de Weere. Nördlig und östlig vo Wäär isch de südligst Deil vom Schwarzwald; uff de westlige Site fangt de Dinkelberg a. S Sydligsgebiet längt vom Chärnort, wo diräkt dört lit, wo d Weere uss em Schwarzwald usechunnt, bis witer im Süde, de undere Weere entlang, über Öflikche bis uff em Brännet am Rhy, wo do d Gränze zu de Schwiz bildet. Wäär hät im Weste e Verbindig zu Schopfe (Eichener Höhi) und im Süde eini zu Bad Säckige. Witer im Norde chunnt mer zum Weerestausee und witer durch s dief, wild Weeredal uff Dodtmis. Z Brennet hät Wehr e Aschluss an d Bahnsträcki vo Basel uff Singe und an d B34, wo paraläll zu de Bahn verlauft.

Ort in de Umgäbig

• Nochi Umgäbig (<15 km): Bad Säckinge, Schwörstadt, Hasle, Schopfe
• Witteri Umgäbig (>15 km): Waldshuet-Tienge, Löörech, Basel, Brugg, Aarau, Züri, Schaffhuse, Sambläsi, Dodtmis, Friburg

Stadtgliderig

Zu de Stadt Wäär ghöre d Stadtdeil Öflikche (jg. Öflinge, dt. Öflingen) und Wäär. D Stadtdeil stimme vo de Flächi her mit denne vo de friehnere Gmeinde mit de glyche Näme überei; ihri offiziälle Bezeichnige hän de Name vo de Stadt und e Bindestrich vor em Name vom Stadtdeil. Di beide Stadtdeil sin au Wohnbezirk noch de bade-württebärgische Gmeindordnig.

Zum Stadtdeil Öflikche ghöre s glychnamig Dorf mit em Ober- und em Mitteldorf, de Gmeinddeil Uff em Brännet (Brennet) und de Wyler Günnebach. Zum Stadtdeil Wäär ghöre d Stadt Wäär, s Ghöft Meierhof und d Hüser Uff Steig, Hemmet, Im Juch, Chrüzmatt und Ochsematt.

Im Stadtdeil Öflikche lyge d Wiestige Wyhler und Obere Wyhler. D Ortschafte Änkedorf und Flienke sin in Wehr uffgange. Usserdem lige d'Burgruine Bärefäls oder Steinegg und d'Wiestig Steinegghöf im Stadtdeil Wäär.

Gschicht

Wäär isch 1092 zum erschte Mol durch de Adalgötz vo Werrach erwähnt worre; es hät 1363 s Markträcht griegt. Bevor di vorderöstrychischi Herrschaft agfange hät, isch Wäär de Schönauer gsi, wo näbe de Burge Steinegg und Werrach di beide Schlösser baut hän, wo im Momänt s Roothus dinne isch. Vom em 13. Johrhundert bis 1805 hät Wäär zue Vorderöstrych ghört. E hochentwickelti Ysebroduktion hät s scho im Mittelalter gee; si isch bis ins 19. Johrhundert bedrybe worre. Grundlage defür sin Holzkohle uss em Schwarzwald und Wasserchraft gsi; di letschti hät s im Weeredal gnüeg zur Verfiegig gha. Spöter hät sich au d Tekschtilindustry agsydelt.

Im Zweite Wältchrieg isch Wäär de Hauptsitz vo de dütsche Niderlassig vu dr Schwyzer Ciba AG worre, wo si au hüt no isch. Mittlerwiili ghört d CIBA zue dr BASF.

1950 hät Wäär s Stadträcht griegt. D Gmeind Öflige isch 1972 wäge de Gmeindereform ygmeindet worre; si isch vorher selbständig gsi.

1997 sin z Wäär und in sinem Nochberort Bad Säckige d'Heimetdäg Bade-Württeberg gsi.

Religione

• evangelischi Chille z Wäär und z Öflinge
• katholischi Chille z Wäär und z Öflinge Seelsorgeinheit Wäär
• m Jehova siini Züüge
• Neuapostolischi Chille z Wäär

Wirtschaft

Im Wäärer Ortsdeil Öflikche het d J. Weck GmbH u. Co. KG ihre Sitz.

Öffentlichi Irichtige

Mediathek

D Mediathek isch ä öffentlichi Bibliothek vu de Stadt Wäär. Im Bestand vu de Mediathek findet mer ä umfangrichi Uswahl vu Chinder-, Jugend un Sachbüecher, Romane un Zittschrifte. Die Mediathek legt bsunders Wert auf ihri Sammlig vu audiovisuelle Medie wie CDs, CD-ROMs, MCs, Videos un DVDs. Zuesätzlich sten vier Internet-Arbetsplätz zuer Verfüegig.

Bildigsirichtige

• Talschurl Wäär – Grund- un Hauptschuel
• Dorfschule Öflikche – Grund- un Hauptschuel
• Zelgschuel Wäär – Grund-, Haupt- un Werchrealschuel
• Realschuel Wäär

Frizitt- un Sportanlage

• Liichtathelthikzentrum und Fueßballplatz Frankematt, ä moderni Alag mit hervorragender Laufbahn
• Hans-Walcher-Sportplatz z Öflinge-Brennet
• Sportplatz vu de Spilverainigig Wäär im Juch
• Seebodehalle (moderni Großsporthalle)
• dri Schuelsporthalle z Öflinge un z Wäär
• städtischs Park- un Hallebad
• Minigolf- un Friziitalag
• Tennishalle Wehratal GmbH
• Tennisplätz (Sand) vum Tennisclub Wäär
• Schießsportalag „Vogtsbode“: Sportschütze mit KK, Luftgwehr un Pistolealag; Wurfdübegsellschaft mit Dondübeschießalag, Chraisjäger mit 100-Meter-Stand (beweglichi Zilobjekte)
• Segelflugplatz-Hütte
• Basketballchörb an folgende Orte: Talschuelplatz, Zelg/Realschuel, Schuel Öflinge
• Boulefeld im Ludingarte
• Chegle in de Gasthüser „Zur Sägi“, „Zur frohe Ikehr“, Hotel „Chlosterhof“
• Bootsalegestelle fer Motor- un Segelboot, Anlegestell in Brennet am Rhi
• Ponyritte in de Ponyrittschuel Odebach
• Startplatz fer Drache- un Glitschirmflieger zwische Hütte un Bergalinge (Gmeind Rickebach)

Lüt

• Dietmar Eisfeld (1929–2016), Autor un Liedkomponischt, het vo 1953 bis 2016 z Wäär gläbt
• Bruno Schäuble (1929–2020), Dokter un Autor vom Wäärdütsch-Wörterbuech, uf d Wält cho un ufgwachse z Wäär
• Relinda Schmidt (* 1937), Heimetdichteri
• Roland Hofmaier (1946–1985), Liedermacher, uf d Wält cho z Wäär
• Anne-Sophie Mutter (* 1963), Musikeri, ufgwachse z Wäär

Städtpartnerschafte

• Bandol, Frankriich (1967)

Literatur

• Bruno Schäuble: Wäärerdütsch - Mundart in Wehr. Drey-Verlag. 2002

Weblink

• Offizielli Internetsite vu de Stadt Wäär
• Wehr: Bilderle un Ortsgschicht

Fueßnote

Dä Artikel basiert uff ere fräie Übersetzig vum Artikel „Wehr_(Baden)“ vu de dütsche Wikipedia. E Liste vu de Autore un Versione isch do z finde.

Des isch e Artikel oder e Absatz über e regionali Bsunderheit. Er dät no besser wirke, wänn er in dr Dialäktspiilart vu sälere Region gschriibe wär. Ich, dr erscht oder dr Hauptautor vu däm Artikel oder däm Absatz, dät mi freie, wänn eber esach in s lokal Alemannisch ibersetze dät. Schryb bitte i dr Zämmefassig dass du de Artikel i de lokale Dialäkt umänderesch. Lueg dezue au Froge un Antworte zum Dialäkt.