Thusis

Us der alemannische Wikipedia, der freie Dialäkt-Enzyklopedy
Thusis
Wappe vo Thusis
Wappe vo Thusis
Basisdate
Staat: Schwiiz
Kanton: Graubünde (GR)
Region: Viamalaw
BFS-Nr.: 3668i1f3f4
Poschtleitzahl: 7430
UN/LOCODE: CH THS
Koordinate: 752542 / 174026Koordinate: 46° 42′ 0″ N, 9° 26′ 0″ O; CH1903: 752542 / 174026
Höchi: 720 m ü. M.
Flächi: 6.81 km²
Iiwohner: 3399 (31. Dezämber 2021)[1]
Website: www.thusis.ch
Thusis
Thusis

Thusis

Charte
Charte vo ThusisLago di LeiLago di Monte SplugaLago di LuzzoneLai da MarmoreraSufnerseeZervreilaseeItalieKanton TessinRegion AlbulaRegion ImbodeRegion MalojaRegion MoesaRegion PlessurRegion SurselvaAndeerAvers GRCasti-WergensteinCazisDomleschgDonat GRFerrera GRFerrera GRFlerdeFlerdeFürstenau GRHinderrhiiLohn GRMaseinMathon GRNufeneRonggelleRothebrunneScharansSils im DomleschgSplüügeSufersThusisThusisTschappinaUrmeinZillis-Reischen
Charte vo Thusis
w

Thusis (im yheimische Tieläkt: [ˈt(ʰ)uːʒ̊iʒ̊]; rätoromanisch Tusáun, italienisch Tosana) isch e Gmaind vo der Region Viamala im Kanton Graubünde.

Geografii[ändere | Quälltäxt bearbeite]

D Gmaind Thusis lyt an Hinderrhy a däre geografisch markante Stell, wo dr Fluss us der Via-Mala-Schlucht id Flechi vom Domleschg use chunt. Weni spöter nimmt der Hinderhy vo dr rächte Syte här als Näbefluss d Albula uf. Bi Thusis flüsst d Nolla, wo vom Piz Beverin abe chunt, vo der lingge Syten in Hinderrhy.

Die Gmaind chunt im Weschte a d Gmaind Masein aa, im Süde a Ronggälle, wo i dr Viamala lyt, im Oschte an Sils und im Norde, im Taalbode vom Domleschg, a d Gmaind Cazis bim Cazner Bach.

Thusis isch en Oort a dr Passtrooss zum Vogelbärg und zum Splügepass, a dr Autobaan A13 und a dr Albulalinie vo dr Rhätische Baan.

Sprooch[ändere | Quälltäxt bearbeite]

Thusis isch e düütschsproochegi Gmeind. Dr lokal Dialäkt heisst «Thusnerdüütsch».

S Rätoromanische (d Sproochvariante Sutselvisch) isch z Thusis under em Yfluss vo Chur här vermuetli scho im 16. Joorhundert ufggä worde. Am Bärghang südlech vo dr Nolla sind no rätoromaneschi Fluernäme läbig: Crapteig, Crappasusta, Saissa, Crapschalva und anderi.

Sprooche z Thusis
Sprooche Volkszählig 1980 Volkszählig 1990 Volkszählig 2000
Anzahl Anteil Anzahl Anteil Anzahl Anteil
Düütsch 1887 74.73 % 1995 75.40 % 2112 77.73 %
Rätoromanisch 238 9.43 % 136 5.14 % 107 3.94 %
Iteliänisch 230 9.11 % 172 6.50 % 129 4.75 %
Iinwooner 2525 100 % 2646 100 % 2717 100 %

Gschicht[ändere | Quälltäxt bearbeite]

Thusis um 1900

Thusis isch ane 1156 s erschte Mol gnännt. Dr Ort isch als Stazion uf de Bärgstroosse uf Italie wichtig gsi.

Ane 1525 isch z Thusis d Reformazion ygfüert worde. 1967 het me d Schnällstrooss uf Bellinzona mit em San-Bernardino-Dunnel eröffnet.

Am Usgang vo dr Viamala stoot am Rhy s Chraftwärch Thusis vo der Chraftwärch Hinterrhy AG.[2]

Uf de 1. Jänner 2018 het sech die ehemoligi Gmeind Mutte oben a dr Schynschlucht mit Thusis zämegschlosse.

Architektur[ändere | Quälltäxt bearbeite]

  • di evangelischi Chile vo 1506
  • di katholeschi Chile Guethirt
  • s Schlössli
  • s Huus Rooseroll
  • d Burgruine Obertagstei
  • d Ysebaanbrugg
  • di neue Stroossebrugge
  • s Chraftwärch
  • d Raschtstazion Viamala vo dr A 13

Lüüt[ändere | Quälltäxt bearbeite]

  • Hans Ardüser (1557 – öpe 1614), Bündner Wandermooler, Lehrer und Schriftsteller

Literatur[ändere | Quälltäxt bearbeite]

Weblink[ändere | Quälltäxt bearbeite]

 Commons: Thusis – Sammlig vo Multimediadateie

Fuessnoote[ändere | Quälltäxt bearbeite]

  1. Ständige Wohnbevölkerung nach Staatsangehörigkeitskategorie, Geschlecht und Gemeinde, definitive Jahresergebnisse, 2021. Bei späteren Gemeindefusionen Einwohnerzahlen aufgrund Stand 2021 zusammengefasst. Abruf am 13. März 2023
  2. Kraftwerke in Graubünden (Memento vom 23. Septämber 2018 im Internet Archive) uf gr.ch