Tartar GR
| Tartar | |
|---|---|
 | |
| Basisdatä | |
| Staat: | Schwiiz |
| Kanton: | Graubünde (GR) |
| Region: | Region Viamala |
| Gmeind | Cazis |
| PLZ | 7422 |
| Koordinate: | 751425 / 176160 |
| Höchi: | 995 m ü. M. |
| Flächi: | 1,55 km² |
| Iiwohner: | 162 (31. Dezämber 2009)[1] |
| Website | www.tartar.ch |
| Charte | |
 | |
Tartar isch e Dorf i de politische Gmeind Cazis, wo zur Region Viamala vum Kanton Graubünde ghört.
Geografii[ändere | Quälltäxt bearbeite]
Tartar lait am üssere Heinzeberg uff 994 m Hööchi un bestoot uss de Fraktione Oberschaueberg, Valeina, Pro Biet un em Hof Foppa.
Bevölcherig[ändere | Quälltäxt bearbeite]
| Joor | 1808 | 1850 | 1900 | 1950 | 2000 | 2009 |
| Yywohnerzaal | 108 | 170 | 146 | 188 | 158 | 162 |
Ursprüngli isch z Tartar Sutsilvanisch, e rätoromanischi Mundart gschwätzt worde. De Ort isch aber scho relativ früe germanisiert worde, un hüt isch s Romanisch numme no dur Zuezügler uss andri Gegende presänt. D Ergebniss vo de erschte Volchszäälige sin aber wiidersprüchlig: 1870 sin es 49 % vo de Huushaltige gsi, 1880 numme no 5 % vo de Gsamtbevölcherig un 1888 wiider 24 %. De Mathias Kundert vermuetet, dass s Ergebniss vo 1880 die meint, wo numme Romanisch hen chönne. 1930 sin es deno unter 10 % gsi, au wenn de Andri Augustin im Joor 1938 vo 38 % ussgoot. Warschynts hen es no vili chönne schwätze, hen aber im Alltag numme no Dütsch gschwätzt. 1956 schybt de Schuelinspektor Gion Dunò dass Tartar „betg digltot tudestg“ – „nonit völlig Dütsch“ wär, un 1978/79 wird berichtet dass es no ei Person, d Menga Holzner-Beeli, im Ort gee het, wo de yyheimisch Dialäkt gschwätzt het.[2] Si isch 1908 uff d Wält cho, so dass s Romanisch vo Tartar hüt warschynts ussgstorbe isch.
Gschicht[ändere | Quälltäxt bearbeite]
Zum erschte Mool inere Urkund erwäänt wird Tartar im Joor 1290 als Tartere. D Herrschaft isch vum Chloschter Cazis, vum Bischof vo Chur un vo de Herre vo Schauestei ussgiebt worde. Bis 1337 sin d Vazer d Landsherre gsi, deno d Werdeberger un d Rhäzünser un ab 1475 de Bischof. De Usschauf vo de bischöfliche Herrschaftsrächt het 1709 stattgfunde. De reformiert Glaube isch zwüsche 1530 un 1540 im Dorf yygfiert worde, d Gmeind isch aber paritätisch blibe; näbe Almens di einzig partitätisch Gmeind am Heinzeberg. Syt däm het Tartar e Pfarrgmeinschaft mit Portein un Sarn bildet.
Im Joor 1806 isch de Ort vumene Brand praktisch völlig zerstört worde. D Strooss in Tal isch 1894 fertigbaut worde. Au hüt isch d Landwirtschaft e wichtige Erwerbszwyyg, bsunders d Viewirtschaft. Usserdäm spiilt au de Tourismus e Roll.
Syt em 1. Januar 2010 ghört Tartar zämme mit Cazis, Portein, Präz un Sarn zur neue Gmeind Cazis.
Literatur[ändere | Quälltäxt bearbeite]
- Mathias Kundert: Der Sprachwechsel im Domleschg und am Heinzenberg (19./20. Jahrhundert). Kommissionsverlag Desertina, Chur 2007, ISBN 978-3-85637-340-5.
- Erwin Poeschel: Die Kunstdenkmäler des Kantons Graubünden. Band III: Die Talschaften Räzünser Boden, Domleschg, Heinzenberg, Oberhalbstein, Ober- und Unterengadin (= Kunstdenkmäler der Schweiz. Band 11). Hrsg. von der Gesellschaft für Schweizerische Kunstgeschichte GSK. Bern 1940.
- Jürg Simonett: Tartar. In: Historisches Lexikon vo dr Schwiiz.
Weblink[ändere | Quälltäxt bearbeite]
Commons: Tartar GR – Sammlig vo MultimediadateieFuessnote[ändere | Quälltäxt bearbeite]
- ↑ Bilanz der ständigen Wohnbevölkerung nach Bezirken und Gemeinden uf bfs.admin.ch (Bundesamt för Statistik)
- ↑ Solèr & Ebnetter in Kundert 2007, pp. 74
