Bischtum Chur

S Bischtum Chur (lat.: Dioecesis Curiensis) isch e Diözese vo de römisch-katholische Chile i de Schwiz.

Organsiazion[ändere | Quälltäxt bearbeite]

Es umfasst d Kantöön Graubünde, Schwyz, Uri, Glarus, Obwalde, Nidwalde und Züri.^[1] Dr Patron vom Bischtum Chur isch de heiligi Luzius und d Bischofschile isch d Churer Kathedrale Maria Himmelfaart. De Sitz vom Bischof vo Chur isch dr Bischöflich Hof uf em Hügel über dr Stadt Chur. Die schöni barocki Aalag, s Schloss vom Bischof, schtammt us de Johr 1732 bis 1733. Oberhalb vom Hof isch d Stephanskapelle, eini vo de erschte Friedhofschilene vo Nordbünde, gläge.

Gschicht[ändere | Quälltäxt bearbeite]

S Bistum Chur isch vermuetli im 4. Joorhundert im Territorium vo Churräzie entstande. Als erschte Bischof vo de Diözese Chur isch um 451/452 dr Asinio urkundlich erwähnt. Dur sys Teschtament isch de Bischof Tello im 8. Joorhundert bekannt worde.

Nach ere Legände sell dr Heilig Luzius, wo z Chur ums Jahr 176 als Märtyrer higrichtet worden sig, de erscht Bischof gsi sy. Syni Gebei wärded i de Kathedrale z Chur ufbewahrt und är gilt als Patron vom Bischtum.

Zyt vom Fürschtbischtum[ändere | Quälltäxt bearbeite]

De Bischof vo Chur het im Middelalter als wältliche Herrscher, als Fürstbischof vom Heilige Römische Rych, grossi Teil vom hütige Graubünde, Chiavenna, Bormio, de Vinschgau und e Deil vom Vorarlbärg beherrscht. I däm wyte Gebiet het er immer wider mit Striit, Chrieg und Rächtskomflikt z tue gha. D Gägner sind einersyts syni Minischteriale (d Fryherre vo Vaz, d Matscher im Südtirol, d Sax-Misox, d Wärdebärg-Sargans und anderi) und andrersyts frömdi Landesherrschafte (s Herzogtum Mailand, d Grafschaft Tirol und d Habsburger) gsi. Scho im 14. Joorhundert sind d Grafschafte Chiavenna und Bormio a Mailand verlore ggange. Au de Vinschgau und s Underengadin sind mee und mee i d Hand vo de Grafe vo Tirol cho. Druuf hend sich d Undertane vom Bischof, die so genannte „Gotteshuuslüüt“, 1367 zum Gotteshuusbund zämegschloss, zum d Entfremdig vom schwache Churer Fürschtbistum z verhindere. De Gotteshuusbund isch bis 1798 e Deil vom Fryschtaat vo de Drei Bünd gsi. De Bischof vo Chur het als Rychsfürscht em Öschtrychische Rychschreis aaghört.

Chirchlich gseh het s Bischtum Chur zerscht zum Ärzbischtum Mailand ghört. Nach de Teilig vom Fränkische Rych im Jahr 843 het’s denn bis ane 1803 em Ärzbischtum Mainz und synere Chileprovinz Mainz aaghört, sythär understoot s diräkt em Papscht.

Syt em 19. Joorhundert[ändere | Quälltäxt bearbeite]

Im Jahr 1819 het s Bischtum Chur mehreri Gebiet vom erloschene Bischtum Konstanz zur provisorische Adminischtratur übercho: Ob- und Nidwalde, Uri (s Urseretal het vorhär scho dezue ghört), Schwyz, Glarus und Züri. Vo dene isch nume de Kanton Schwyz inzwüsche definitiv em Bischtum Chur zuegschlage worde, während die übrige ehemalige Konschtanzer Bischtumsteili wyterhii provisorisch dur s Bischtum verwaltet wärded. Scho vorhär het Chur de Vinschgau und Teili vo Vorarlbärg verlore. Mit de päpschtliche Bulle Ecclesias quae antiquitate vom 2. Juli 1823 isch s nüügschaffene Bischtum Chur-St. Galle gründet worde: St. Gallen isch aber demit nid yverschtande gsi. Um de joorelangi Schtryt z beände, het de Papscht Gregor XVI. 1836 s Doppelbistum Chur-St. Galle wyder ufdeilt und het es apostolischs Vikariat für St. Galle errichtet, wo 1847 im Bischtum St. Galle ufgange isch.

In de 1990er Joor isch s Bischtum Chur dur de Schtryt um de damaligi Bischof Wolfgang Haas prägt gsi. Während dem Schtryt isch vilfach de Ruef nach ere Nüüornig vom Bischtum Chur ufcho, wil insbsunderi de Teil vom Bischtum, wo zum Kanton Züri ghört, und Teil vo de staatschilerächtlich verfasste katholische Landeskirche vo Graubünde i scharfer Ablehnung zur Churer Bischtumsfüehrig gschtande sind. De Heiligi Stuel het das Problem 1997 aber nid dur en Nüüornig vom Bischtum und mit de Gründig vom ene Bischtum Züri glöscht, sondern dur di chirchlichi Abtrännig vom Fürschtetum Liechteschtei vom Bischtum Chur. S Gebiet vom Fürschtetum Liechtenschtei isch zum Ärzbischtum Vaduz erhobe worde, mit em Wolfgang Haas als em erschte Ärzbischof.

Under em Bischof Vitus Huonder hets syt ungfähr 2011 wider Uurueh im Bischtum gäh. Au är gilt bi vilne Katholike als konservativ. 2017 hät me de Rücktritt vom Huonder us Altersgründ erwartet gha. De Generalvikar für d Urschwyz, de Martin Kopp, het e Verschiebig vo de nächschte Bischofswahl und d Ysetzig vom ene uswärtige aposchtolische Adminischtrator vrlangt.^[2]

Wappe[ändere | Quälltäxt bearbeite]

S Wappe vom Bischtum Chur isch syt em 13. Jahrhundert de ufrächt schwarzi Schteibock uf silbrigem Grund. S Wappe isch spöter au vom Gotteshuusbund übernuu worde und isch so im 19. Jahrhundert i s Wappen vom Kanton Graubünde cho.^[3]