Kanton Graubünda

Sälle Artikel oder Abschnitt brucht e Iberarbeitig un sott dorum durgluegt werre. Des cha de sprochliche Stil, s Format vum Artikel, oder de Inhalt beträffe. Nächers isch in dr Regel uf dr Diskussionssite agee. Hilf bitte mit, die kritisierte Passasche z verbessere un nimm druffabe die Markierig use.

Kanton Graubünden Chantun Grischun Cantone dei Grigioni
Wappe vum Kanton Graubünden Chantun Grischun Cantone dei Grigioni
Basisdate
Staat:	Schwiz
Abchürzig:	GR
Amtssproche:	Dütsch (76 %), Rätoromanisch (16 %), Italienisch (12 %)
Hauptort:	Chur
Flächi:	7'105 km² (Rang 1)
Iwohner:	200'096 (31. Dezämber 2020) (Rang 14)
Bevölkerigsdichti:	28 Iw./km² (Rang 26)
Bitritt zuem Bund:	1803
Websyte:	www.GR.ch
Lag
Lag vum Kanton Graubünden Chantun Grischun Cantone dei Grigioni in dr Schwyz
Charte
Charte vum Kanton Graubünden Chantun Grischun Cantone dei Grigioni
Gmeinde
Gmeinde im Kanton Graubünden Chantun Grischun Cantone dei Grigioni

Dr Kanton Graubünda bzw. ds Bündnerland (hochdütsch Kanton Graubünden; sur. Cantun Grischun, surm. Cantung Grischung, engad. u. rg. Chantun Grischun; it. Grigioni; frz. Grisons) isch a tütsch-, rätoromanisch- und italienischschprochige Kanton i dä Schwiiz und liit vollständig im Gebiät vo dä Alpä. Dä Hauptort isch Khûr.

Namä und Wappä

Dä Kanton Graubündä trait dä Namä vom ehemols politisch gwichtigschtä vo dä Drü Bünd, us dänä är entstandä isch. Dä 1367 gründeti Graue Bund isch erschtmols 1442 gnännt, vermuätlich än Spottnamä vo dä Zürcher und Öschterricher, wo vo de Bundslüüt vor 1486 übernoh worde isch. Im 15. Johrhundert erschint dä Namä für di susch Drü Bünd gnannti Gsamtheit vo dä Bünd. Im 16. Johrhundert isch vo Humanischtä dä Namä vo dä römischä Provinz Rätia als Rätiä uf s Gebiät vo dä Drü Bünd übertrait wordä. 1799 sind d Bünd vom Napoleon als Kanton Rätiä i dä Schwiiz igliderät worde. D Bezaichnig isch hüt no für Inschtituzione wie di Rhätisch Bahn (e Bahngsellschaft, wo dä Kanton Graubünde befahrt) oder s Rätisch Museum z Chur üblich. Au d Bezaichnig rätoromanisch für die romanisch Sproch vom Bünderland stammt vo döt. Sit dä Konstituierig vom modärnä Kanton vo dä Schwiizerische Eidgenossäschaft 1803 isch dä Namä Graubündä offiziäll.

S Kantonswappa setzt sich entsprächend aus dä Wappa vo da Drü Bünd zämma.

Geografii

Im Kanton Graubünda isch di höchschti Erhebig de Piz Bernina (4'049 m ü. M.) i da Bündner Alpe und de tüüfschti Punkt isch in dr Moësa z’underscht im Misox a dä Gränza zum Kanton Tessin (260 m ü. M.).

Z Bündnerland isch vor Flächi her dr gröscht Kanton in dr Schwiz, isch aber weg sinara geografischa Bedingiga sehr dünn besidlet. Vor Iwohnerzahl her ischer nur uf em Platz 15 in dr Kantonsranglischta. Er hett öppa glich vil Iwohner wie dr flächamässig klinschti Kanton ir Schwiz, Basel-Stadt.

Gmeinsami Kantonsgränza hät Graubünda im Südweschta mit em Tessin, im Weschta mit Uri, im Norda mit Glarus und St. Galla. Graubünda bildet d Landäsgränza vo da Schwiiz mit em Liachtaschtai sowia mit Vorarlberg und Tirol (Öschtrich) im Norda, em italienischa Südtirol im Oschtä und dä Provinz Sondrio und dä Provinz Como i dä Lombardai im Süda. Näbäd Graubünda grenzt nur no Sanggalla a drü verschideni Nochborstaata.

Verwaltigsgliderig

Regiona

Sit 2016 isch Graubünda i elf Regiona iteilt:

Vorane hät Graubünda Bezirk gha, wo sälber wider i Kräis iteilt gsi sind.

Lueg au: Bezirk (Schweiz)#Kanton Graubünde

Gmainda

Sit am 1. Januar 2017 hät dr Kanton Graubünda 112 Gmainda. Ende 2009 sinds 190, aafangs 2012 no 176, aafangs 2013 no 158 und aafangs 2015 nu no 125 Gmainda gsii.
Dia folganda Gmainda vom Kanton händ am 31. Dezember 2013 meh als 4'000 Iwohner kha:

Chur, 34'350 Iwohner
Davos, 11'211 Iwohner
Landquart, 8'498 Iwohner
Domat/Ems, 7'554 Iwohner
St. Moritz, 5'149 Iwohner
Ilanz/Glion, 4'286 Iwohner (Stand 1. Januar 2014)

Di politisch Gmaind Scuol bestoot sit am 1. Januar 2015 us da ehemoliga Gmainda Ardez, Ftan, Guarda, Scuol, Sent und Tarasp, hät knapp 4'700 Iwohner und isch mit öber 438 km² die flächemässig gröschti Gmaind vo da ganza Schwiz.

Di durchschnittlichi Gmaind het ätta 1'100 Iwohner. (lueg au: Gmeinde vum Kanton Graubünde)

Bevölkerig

Sprocha

Als einziga Kanton vor Schwiz het Graubünda drei Amtssprocha: Dütsch, Rätoromanisch und Italienisch. Im Bündnerland werdet drei dütschi Dialekt gsproche: Im Rintl vo Maiefeld bis Bonaduz redt me Khuurer-Rintaalerisch, en Dialekt wo zum Ostschwizerische grechnet werd. I de restliche dütschsprochige Gebiet werd Walserdütsch gredt, wo zum Höchstalemannische ghört, und schlussendli isch do no s Dorf Samnaun, wo als ainzige Ort i de Schwiz en bairische Dialekt gredt werd. Di italiänische Dialekt ghöred all zum Lombardisch.

Wirtschaft

Dr wichtigscht Wirtschaftszwig im Summer als au im Winter isch dr Turismus. Das isch so sit dr Mitti vom 19. Johrhundert. Aber bis is Johr 1926 sind privati Auto im Kanton Graubünda verbotta gsi.

Weblink

Commons: Kanton Graubünda – Sammlig vo Multimediadateie

Referänze