Europäischa Chàrta vu da Regionàl- oder Mìnderheitasprocha

D Europäischa Chàrta vu da Regionàl- oder Mìnderheitasprocha ìsch a europäischer Vertràg, wo àm 5. Novamber 1992 vum Europarot ààgnumma worra ìsch.

Es isch e Froog vo der Politik für die viile Forme vo dr Kultur bi de Völker und Gselschafte.

Ziel[ändere | Quälltäxt bearbeite]

S Ziel vu dr Chàrta ìsch, d Regionàl- oder Mìnderheitasprocha z'unterstìtza.

Zu dana Sprocha gheera:^[1]

regionàla Sprocha, oder Dialekta wo zu-n'ra fremda Sprochkültür gheera (zum Beispiel, ìm Frànkrich: Elsassisch, Bretonisch, Bàskisch, Korsisch). Bi dana gìtt's aui Sprocha wo nìt territoriàl gebunda sìn (zum Beispiel: Jiddisch, Romani).
Mìnderheitasprocha, dàs heißt fremda Sprocha, wo gredt wara vu Litt wo ìn Mìnderheit ìn dam Stààt sìn (zum Beispiel: d ditscha Sproch ìn Dänemàrk).

Do gheera nìt derzüe:

d Sprocha vu kìrzliga Migrànta (zum Beispiel, ìm Frànkrich: Polnisch, Italianisch, Àràwerisch).
d Dialekta vu dr offiziella Sproch vum Stààt (zum Beispiel, ìn Ditschlànd: Àlemànnisch, Fränkisch).
d offiziella Sprocha vu'ma Stààt (zum Beispiel, ìn Irlànd: d irischa Sproch, wo zwàr doch a Mìnderheitsproch ìsch).

Ìnhàlt[ändere | Quälltäxt bearbeite]

D Chàrta enthàltet 5 Hàuptteiler.

Teil I: Àllgemeina Bestìmmunga[ändere | Quälltäxt bearbeite]

S erschta Teil enthàltet a sehr breita Definition vum Thema. Do wìrd erklärt wella Àrt Sprocha fer d Unterstìtzung vorgsah sìn.

Teil II: Ziela un Grundsätza[ändere | Quälltäxt bearbeite]

S zweita Teil formuliart Zielsetzunga. D Stààta wo mìtmàcha, känna, fer a pààr Sprocha, a liichtera Unterstìtzung irìchta, numma mìt da Màßnàhma wo ìn dam zweita Teil vorgsah sìn.

Teil III: Màßnàhma[ändere | Quälltäxt bearbeite]

S drìtta Teil enthàltet a Katalog vu Màßnàhma ìn verschìedena Gebìeta: Bìldung, Racht, Verwàltung, Media, Kültür, Wìrtschàft. Fer àn dàs 3. Teil mìtz'màcha, müeß a Stààt mìndschens 35 vu da 98 Màßnàhma, wo dr Katalog vorschlààt, ìn Üswìrkung màcha.

Teil IV: Ààwandung vu dr Chàrta[ändere | Quälltäxt bearbeite]

S viarta Teil definiart d Berìchtspflìcht, fer d Stààta wo mìtmàcha.

Teil V: Schlussbestìmmunga[ändere | Quälltäxt bearbeite]

S fìmfta Teil enthàltet Regel fer s Unterschriiwa un fer s Ikràfttratta.

Àktiona wo vu dr Chàrta verlàngt wara[ändere | Quälltäxt bearbeite]

D Stààta wo d Chàrta unterschriiwa un ràtifiziara han Pflìchta:

d Regionàla- oder Mìnderheitasprocha àls Üsdruck vum kültürella Riichtunm z'erkenna;
s geogràphischa Gebìet vu jedera Regionàla- oder Mìnderheitasproch z'reschpektiara;
dia Sprocha z'färdra;
ìm äffentliga un ìm privàt Lawa a mìndliga un schrìftliga Verwandung vu dana Sprocha z'erliichtera un z'färdra;
geeingneta Bìldungsmìttel zu Verfiagung stella;
granzìwerschrìttender Hàndel z'färdra;
ìrgend a Unterschìed, Diskriminiarung, Üsgranzung, Beschrankung oder Bevorzugung, wo ìn da Regionàla- oder Mìnderheitasprocha kännta schàda, z'verbiata;
gegasittiga Verstandniss zwìscha àlla Sprochgruppa vum Lànd z'färdra.

Züestànd ìn da verschìedena Lander[ändere | Quälltäxt bearbeite]

Europäische Chàrta vu da Regionàl- oder Mìnderheitasprocha: Stàtus vu dr Chàrta ìn da Stààta vum Europarot^[2]
Stààt	Unterschriiwung	Ràtifikation	Ikràftsetzung
Albanien Albanie
Andorra
Armenie	2001-05-1111. Mai 2001	2002-01-2525. Jan. 2002	2002-05-0101. Mai 2002
Osterreich Öschterriich	1992-11-0505. Nov. 1992	2001-06-2828. Juni 2001	2001-10-0101. Okt. 2001
Aserbaidschan	2001-12-2121. Dez. 2001
Belgien Belgie
Bosnien und Herzegowina Bosnie un Herzegowina	2005-09-0707. Sep. 2005	2010-09-2121. Sep. 2010	2011-01-0101. Jan. 2011
Bulgarie \|\| \|\| \|\|
Kroatien Kroazie	1997-11-0505. Nov. 1997	1997-11-0505. Nov. 1997	1998-03-0101. Mär. 1998
Zypern Zypere	1992-11-1212. Nov. 1992	2002-08-2626. Aug. 2002	2002-12-0101. Dez. 2002
Tschechien Tschechie	2000-11-0909. Nov. 2000	2006-11-1515. Nov. 2006	2007-03-0101. Mär. 2007
Dänemark Dänemark	1992-11-0505. Nov. 1992	2000-09-0808. Sep. 2000	2001-01-0101. Jan. 2001
Eschtland \|\| \|\| \|\|
Finnland Finnland	1992-11-0505. Nov. 1992	1994-11-0909. Nov. 1994	1998-03-0101. Mär. 1998
Frankreich Frankriich	1999-05-0707. Mai 1999
Georgien Georgie
Deutschland Dytschland	1992-11-0505. Nov. 1992	1998-09-1616. Sep. 1998	1999-01-0101. Jan. 1999
Griechenland Griecheland
Ungarn	1992-11-0505. Nov. 1992	1995-04-2626. Apr. 1995	1998-03-0101. Mär. 1998
Island	1999-05-0707. Mai 1999
Italien Irland
Italien Italie	2000-06-2727. Juni 2000
Lettland Lettland
Liechtenstein Liechteschtei	1992-11-0505. Nov. 1992	1997-11-1818. Nov. 1997	1998-03-0101. Mär. 1998
Litauen Litaue
Luxemburg Luxeburg	1992-11-0505. Nov. 1992	2005-06-2222. Juni 2005	2005-10-0101. Okt. 2005
Malta	1992-11-0505. Nov. 1992
Moldawien Moldawie	2002-07-1111. Juli 2002
Monaco
Montenegro	2005-03-2222. Mär. 2005	2006-02-1515. Feb. 2006	2006-06-0606. Juni 2006
Niederlande Niiderlande	1992-11-0505. Nov. 1992	1996-05-0202. Mai 1996	1998-03-0101. Mär. 1998
Norwegen Norwege	1992-11-0505. Nov. 1992	1993-11-1010. Nov. 1993	1998-03-0101. Mär. 1998
Polen Pole	2003-05-1212. Mai 2003	2009-02-1212. Feb. 2009	2009-06-0101. Juni 2009
Portugal Portugal
Rumänien Rumänie	1995-07-1717. Juli 1995	2008-01-2929. Jan. 2008	2008-05-0101. Mai 2008
Russland Russland	2001-05-1010. Mai 2001
San Marino
Serbien Serbie	2005-03-2222. Mär. 2005	2006-02-1515. Feb. 2006	2006-06-0101. Juni 2006
Slowakei Slowakei	2001-02-2020. Feb. 2001	2001-09-0505. Sep. 2001	2002-01-0101. Jan. 2002
Slowenien Slowenie	1997-07-0303. Juli 1997	2000-10-0404. Okt. 2000	2001-01-0101. Jan. 2001
Spanien Spanie	1992-11-0505. Nov. 1992	2001-04-0909. Apr. 2001	2001-08-0101. Aug. 2001
Schweden Schwede	2000-02-0909. Feb. 2000	2000-02-0909. Feb. 2000	2000-06-0101. Juni 2000
Schweiz Schwiz	1993-10-0808. Okt. 1993	1997-12-2323. Dez. 1997	1998-04-0101. Apr. 1998
Nordmazedonien Nordmazedonie	1996-07-2525. Juli 1996
Türkei Türkei
Ukraine Ukraine	1996-05-0202. Mai 1996	2005-09-1919. Sep. 2005	2006-01-0101. Jan. 2006
Vereinigtes Konigreich Vereinigts Königriich	2000-03-0202. Mär. 2000	2001-03-2727. Mär. 2001	2001-07-0101. Juli 2001

Dr Fàll vu teil Lander[ändere | Quälltäxt bearbeite]

S Eeschtrich hàt folgenda Sprocha ànerkennt: Burgalàndkroatischa Sproch, Ungàrisch, Romani, Slowàkisch, Slowenisch, Tscheckisch un Ditsch.
S Ditschlànd hàt folgenda Sprocha ànerkennt: Nìederditsch, Dänisch, Oschtfriesisch (Sàterfriesich), Nordfriesisch, Romani, obersorbischa Sproch un nìedersorbischa Sproch.
S Frànkrìch hàt d Chàrta unterschrìewa, àm 28. Janner 2014 hàt d Assemblée Nationale ìhra Ràtifiziarung gwählt^[3], àwer àm 27. Oktower 2015 hàt dr Sénat schliaßlig doch dergega gwählt^[4]. (Noh dr frànzeescha Konstitution ìsch d frànzeescha Sproch d einzigschta wo àls Sproch vu dr Republik gìltet, àlso gìtt's a Konflikt zwìscha dr europäischa Chàrta un dr frànzeescha Konstitution.)
Itàlia hàt d Chàrta unterschrìewa, àwer nìt ràtifiziart.
D Schwitz hàt folgenda Sprocha ànerkennt: Italianisch, Rätoromanisch un Jenisch; und sid 2018 au s Frankoprovenzalisch.

Externa Links[ändere | Quälltäxt bearbeite]

Offiziell Websitt (de)

Referanz[ändere | Quälltäxt bearbeite]

[1] Text vu dr Chàrta (de)

[2] European Charter for Regional or Minority Languages (en)

[3] D Assemblée Nationale wählt fer d Ràtifiziarung ìm Frànkrìch, 28.01.2014, uf www.ouest-france.fr (fr)

[4] Dr Sénat wählt gega d Ràtifiziarung ìm Frànkrìch, 27.10.2015, uf www.lalsace.fr (fr)

[1]

[2]

[3]

[4]