Jeschtettèmer Zipfel
Dè Jeschtettèmer Zipfel isch è chlyni Region z Südweschtdütschland. Èn dütscher Gebiètszipfel drènnt d Schwyzer Kantön Züri un Schaffuusè sowiè im Kanton Schaffuusè s Chläggi vum Untere Kantonsdeil bi Buèchbärg bschtòt us èm Gebièt vo dè drei Gmaindè Lottschtettè, Jeschtettè un Dettighoffè z Baddè-Württèbärg.
Laag
[ändere | Quälltäxt bearbeite]Dè Zipfel lyt in èrè Region, wo fascht vollschtändig uff èrè Längi vo 55 Kilometer vo dè Schwyzer Gränz umzinglèt isch un vum Faarzüügvokeer nu übber è Chraisschtrőß K 6578 vom dütschè Chlèggau un Schwarzbachdal via Dettighoffè dirèkt vom Landchrais Waldshuèt z erreichè. D K 6578 gòt zwüschè dè Dettighoffemer Ortsdeil Balterschwyyl un Bèrwangè durrè, dört lyt s Rièmli, wo dè Zipfel mit èm Landchrais Waldshuèt vobindè duèt. S Balterschwyyler Rièmli isch èn Streifè Land, wo minimal 1300 m breit isch, un dè Exklavè-Status vom Jeschtettèmer Zipfel vohindèrè duèt. È wittèri diräkti Strőßèvobindig füürt übber Schwyzer Staatsgebièt durch s Wangèdal gu Ärzingè im Chlèggau. Wichtigschti Vokeersődèrè isch d B 27, wo Schaffuusè uff èm chürzèschtè Wäg mit èm Zürcher Unterland vobindèt. Öschtlich wörd dè Jeschtettèmer Zipfel vum Hochrhy unterhalb vum Rhyfall begränzt. Südlich vum Zipfel ennèt vum Chlynè Randè lyt s Rafzerfäld, nördlich ennèt dèvu lyt s Obberchläggi bi Beringè.
Gmaindsschtruktur
[ändere | Quälltäxt bearbeite]Zuè dè Gmaind Jeschtettè ghört näbbè Jeschtettè selber diè früèner selbschtändigi Gmaind Altèburg sowiè sibbè Dörfer, Hööf un Hüser. Ußerdèm ghört au diè abgangèni Edèburg zuè dè Gmaind Jeschtettè.
Zuè dè Gmaind Lottschtettè ghörèd d Dörfer Lottschtettè, Balm un Nack, dè Wyyler Diètèbärg, s Gehöft Hardtwäghööf un d Hüser Lottschtettè-Landstrõß, Zollamt un Nacker Mülli. Im Gmaindsgebièt ligèd d Wüèschtigè Blitzbärg un Gaißbärg.[1]
Zuè dè Gmaind Dettighoffè ghörèd sit èm 1. Januar 1974 näbbè m Ort Dettighoffè diè ygmaindètè Ortsdeil Balterschwyyl un Bèrwangè. Z Dettighoffè lyt im Gebiètsschtand vo 1973 d Wüèschtig Haslermülli. Übber iri gnaui Laag isch nüt mee bekannt.[2]
Gschichtè
[ändere | Quälltäxt bearbeite]Bim hütigè Ortsdeil Balm lyt diè glychnammigi mittelalterlichi Burg Balm, übber welli s Hochrhydal unterhalb vum Rhyfall langi Zyt kontrollyrt worrè isch. Uff dè Burg hèt d Familliè vum Hèrmann vo Sulz us èm Gschlècht vo dè Grõfè vo Sulz residyrt, bis d Burg vo dè Schaffuuser Hèrrschaft gschliffè worrè isch. Dènõch hèn sich d Grõfè vo Sulz uff Jeschtettè i s Jeschtettemer Schloß zrugg zogè.
Im Dryßigjöhrigè Chrièg isch Lottschtettè zum Schlachtfäld worrè, wo d Voheerig vum Land ausglöst hèt:
„Bei einem Gefecht am 7. Mai 1633 bei Lottstetten zwischen einer 300 Mann starken französischen Reiterabteilung, die unter schwedischen Fahnen diente, und Klettgauer Bauern wurden von den etwa 600 Bauern 150 niedergemacht, ein großer Teil gefangengenommen und die andern in die Flucht gejagt. Der damalige Lottstetter Pfarrer hat die dramatischen Ereignisse in einem Bericht im Kirchenbuch festgehalten. Aus Rache für den Angriff der Bauern ließ Oberst Villefranche am 8. Mai 1633 Lottstetten niederbrennen‚ und zwar in so kurzer Zeit, daß in einer und in einer zweiten Stunde alles brannte. In den folgenden Tagen wurden Jestetten, Erzingen, Grießen und fast alle Klettgaudörfer ausgeplündert, Häuser angezündet und die Bevölkerung geschunden.“
Dè Jeschtettèmer Zipfel isch Mitti vum 17. Johrhundert entschtandè, well d Grõfè vo Sulz nõch èm Dryßgjöhrigè Chrièg zwei Stüggle vo dè Landgrõfschaft Chlèggau vokaufè hèn müèsè, un zwar s witter nördlich glègèni Obberi Chläggi a d Schaffuuser un s südlich glègèni Rafzerfäld a d Zürcher Hèrrè.[3]
19. Johrhundert
[ändere | Quälltäxt bearbeite]Im Johr 1806 isch d Landgrõfschaft Chlèggau baddisch worrè. In ußèwürtschaftlicher Perschpektyvè hèt Baddè znägscht dè Freihandel braktizyrt. Sèll hèt sich 1835 gänderèt, wo Baddè im Dütschè Zollvorein bydrèttè isch. D Zollgränz, wo asè entschtandè isch, hèt dè Lütt im Jeschtettèmer Zipfel größeri würtschaftlichi Schwyrigkeitè brocht, well diè übber 50 km langi Gränzlinniè fascht nit z übberwachè gsi isch.
Um diè Schwyrigkeitè uuszrummè, isch dè Jeschtettèmer Zipfel mit dè Gmaindè Jeschtettè, Lottschtettè un Dettighoffè per Dekret vum 30. Juli 1840 zum Zolluusschlußgebièt erklärt worrè. Dè Gränzabschnitt, wo dè Zoll hèt müèsè übberwachè, isch vo 55 uff 6 Kilometer gschrumpft. Sèll Reglement, wo bis 1935 gültig gsi isch, hèt dè Bewooner vum Gebièt èn bscheidènè Woolschtand brocht, well sy iri Brodukt sowoll z Baddè bzw. im Dütschè Rych un dè Schwyz zollfrei hèn chönnè aabiètè. Der Schmuggel, wo mò zitewyys bedribbè hèt, isch nit nu durch Notzitè bedingt gsi. Benzin isch günschtiger wiè i dè Schwyz un im Räscht vo Dütschland gsi, un a dè Hauptstrõßè hèn zaalrychi Tankschtellè uff gmacht, wo zollfreiè Drybschtoff abgää hèn.
Nõch èm Ärschtè Wèltchrièg hèn d Gmaindè im Jeschtettèmer Zipfel dè Aaschluss a d Schwyz wellè haa.[4] Diè baddischi Regyrig hèt sèll abber rundwäg abglèènt. Im Fall vo dè baddischè Exklavè Verenahof un Büsingè isch Baddè abber parat gsi, bi nèm uusreichendè Erlass sèlli mit dè Schwyz uuszdauschè.
Dè Status als Zolluusschlussgebièt isch im Johr 1935 uffghobbè worrè.
Chriègsändi un Nõchchriègszyt
[ändere | Quälltäxt bearbeite]Nõch dè Bsetzig vo Südbaddè am Ändi vum Zweitè Wältchrièg isch dè Jeschtettèmer Zipfel i d Händ vo dè Französischè Bsatzigsmacht chò. Für dè Kommandant vo dè 1. Armee, im Jean de Lattre de Tassigny, sin d Gränzè im Chlèggau un spezièll im Zipfel z unübbersichtlich gsi, sellèwäg hèt er en simplement rummè lò. Am 14. Mai 1945 isch d Bevölkerig zum Abmarsch uffgruèfè worrè, un am folgendè Daag sin fascht alli Bewooner vo Jeschtettè, Altèburg, Lottstettè un Nack uff èm Wäg übber Grièßè i dè Schwarzwald vodribbè worrè. D Franzosè hèn uusschlièßlich us milidärischer Sicht agyrt. Grüchtewyys hettet sich no voschprèngti dütschi Soldatè i dè Wälder a dè Schwyzer Gränz uffghaltè haa söllè, ebbèso sin au Grücht um èn Gebiètsduusch mit dè Schwyz im Umlauf gsi. Es isch ußerdèm i dè französischè Armee normal gsi, Ortschaftè vo dè Zivilbevölkerig z rummè. Sèllèwäg hèt dè Vorgang international un au i dè Schwyz kei bsunderes Uffsää erzügt. D Aktè vum französischè Armeearchiv bezeichnèd dè Vorgang als rein milidärischi Maßnaam. D Yrichtig von èm füüf Kilometer breitè Sperrgürtel a dè gsamtè dütsch-schwyzer Gränzè nõch, wo vo dè Alliyrtè bschlossè worrè isch, wär im Abschnitt vum Jeschtettèmer Zipfel wèg èm komplizyrtè Gränzvolauf (z. B. bim Balterschwyyler Rièmli odder bi Lottschtettè/Nack) nit machbar gsi. Dõdemit wär ooni dè Sperrgürtel è Fluchtroutè für Chriègsvobrecher offè blibbè.
Ußerdèm hèt diè Alliyrti Milidärregyrig im Gsetz Nr. 161 è füüf Kilometer breites „Sperr-Gränzgebièt“ a dè dütschè Gränzè aagordnèt; dõdemit sin au vill Ortschaftè am Hochrhy nõch un um dè Kanton Schaffuusè ummè in irer Exischtenz bedroot gsi. Nit zletscht well diè zwangsmigryrtè Jeschtetter s eigene Schicksal guèt sichtbar demonschtryrt hèn, hèt sich im Chlèggau Widderschtand organisyrt. Übber Vobindigè mit dè Schwyz hèt d Aaglegèheit übber dè Apostolische Nuntius Roncalli, im spôtèrè Pabscht Johannes XXIII., greglèt wörrè chönnè. Per Bscheid vum Milidärgouverneur am 3. Juni 1945 sin alli Ortschaftè südlich vum Wuètèdal vo dè Aaorning voschont blibbè. 140 Bürger hèn z Ärzingè vor èm Entscheid è Gelübde für dè Bau von èrè Kapällè zeichnèt.
D Bevölkerig vum Jeschtettèmer Zipfel hèn im Summer 1945 übber d Unterkumpft in voschiddènè Schwarzwalddörfer gfundè. Bis zum Herbscht vum Johr 1945 sin d Ywooner vu dè betroffènè vyr Ortschaftè im Zipfel widder in irer Heimèt gsi.[5] Am 1. Januar 1973 isch Altèburg uff Jeschtettè ygmeindèt worrè.[6]
Vokeer
[ändere | Quälltäxt bearbeite]Strõßèvokeer
[ändere | Quälltäxt bearbeite]D B 27 gòt a dè Gränzübbergäng Altèburg - Neuhuusè am Rhyfall am nordöschtlichè Zipfelrand un Lottschtettè - Rafz am südlichè Zipfelrand i d Schwyzer H 4 übber un vobindèt so Jeschtettè im Nordè mit Schaffuusè un im Südè mit Züri.
Baanvokeer
[ändere | Quälltäxt bearbeite]Gschichtè
[ändere | Quälltäxt bearbeite]Dè ärschte Vosuèch, dè Jeschtettèmer Zipfel a s Baansischteem aazbindè, isch vo dè Baddischè Staatsysèbaanè bim Bau vo dè Hochrhybaan unternõ worrè, um Jeschtettè als baddischi Amtsschtadt mit èm Baddischè Baannetz z vobindè. Sèlli Trassè hèt söllè vom Ärzingè übber s Wangèdal in Zipfel übber gò. Wèg èm Widerschtand vo allem vo dè Hallauer hèt mò d Hochrhybaan schlièßlich übber s Chläggi via Neuhuusè uff Schaffuusè trassyrt. Well d Rhyfallbaan, wo ab 1857 in Bedryb gsi isch, vo Schaffuusè übber Winti gu Züri vor allem als Gotthardzuèbringer nümmi dè Bedürfniss entschprochè hèt, isch ab 1897 è dirèkteri Strèggi in Bedryb gangè, wo vo dè Schwyzerischè Nordoschtbaan als Rafzerfäldbaan baut worrè isch un Züri übber Bülach mit Schaffuusè vobundè hèt. Sèlli neui Strèggi hèt mò abber wèg dè dirèktè Linnièfüürig bi Jeschtettè un Lottschtettè übber dè Jeschtettemer Zipfel füürè müèsè. Am 21. Mai 1875 hèn d Schwyz un s Großherzogdum èn Staatsvodraag ratifizyrt, wellè dè Bau un dè Bedryb vo sebbèrè Strèggi greglèt hèt.[7]
Sit 2002 isch dè Baanhof vo Jeschtettè nümmi bsetzt.
Hütigi Situation
[ändere | Quälltäxt bearbeite]D Strèggi füürt zwüschè Rafz un Neuhuusè am Rhyfall übber dütsches Staatsgebièt, unterlyt abber trotzdèm dè schwyzerischè Baanbedrybsvorschriftè un èm Schwyzer Binnètaryf. Sy hèt keini dirèkti Vobindig zum übbrigen dütschè Ysèbaanetz, isch abber übber dè Schaffuuser Baanhof mit èm Schwyzer Abschnitt vo dè Hochrhybaan vochnüpft.
Hüt vokeert uff dè Strèggi jewyls stündlich èn InterCity Züri–Singè–Stuègètt, wo abber nu en passant übber dè Zipfel gòt. Dè Naavokeer bschtòt us dè stündlich vokeerèndè Linniè S9 Züri–Schaffuusè vo dè Zürcher S-Baan, wo z Jeschtettè un z Lottschtettè haltè duèt. Ergänzt worrè sin ab 2013 Vobindigè ab Jeschtettè uff Schaffuusè mit dè Schaffuuser S-Baan.
Dè Jeschtettemer Baanhof isch näbbè m Baanhof vo Lottschtettè ein vo dè zwei SBB-Baanhööf im Jeschtettèmer Zipfel, nõchdèm dè Baanhof Altèburg-Rhynau Ändi 2010 vo dè SBB zuègmacht worrè isch.
Schifffaart
[ändere | Quälltäxt bearbeite]D Rhyfääri Ellikä-Nack isch è internationali Personèfääri am Hochrhy. Sy gòt vo Ellikä am linkè Hochrhyufer, èm Ortsdeil vo dè Gmaind Marthalè i dè Schwyz, uff Nack, èm Ortsdeil vo dè Gmaind Lottschtettè im Jeschtettèmer Zipfel. D Fääri vokeert nit im Winter. Bis 1972 hèt s z Ellikä è Zollschtell für d Fäärpassagyr gää.
D Fääri darf vo Schwyzer Zöllner bruucht wörrè, um bewaffnèt vo Ellikä übber dütsches Staatsgebièt nõch Rüdlingè am rächtè Ufer z gò.[8] Lüt gältendem Völkerrächt dürfèd als Fäärmaa «nur sachkundige, kräftige, dem Trunke nicht ergebene Männer mit normalen Gesichts- und Gehörorganen verwendet werden».[9]
D Fäärvobindig isch i s Inventar vo historischè Vokeerswäg i dè Schwyz uffgnõ worrè.[10]
Einzelnõchwyys
[ändere | Quälltäxt bearbeite]- ↑ Das Land Baden-Württemberg. Amtliche Beschreibung nach Kreisen und Gemeinden. Band VI: Regierungsbezirk Freiburg Kohlhammer, Stuègètt 1982, ISBN 3-17-007174-2. S. 983–984
- ↑ Das Land Baden-Württemberg. Amtliche Beschreibung nach Kreisen und Gemeinden. Band VI: Regierungsbezirk Freiburg. Kohlhammer, Stuttgart 1982, ISBN 3-17-007174-2. S. 982–983. Ergänzigè nõch: Hubert Matt-Willmatt: Dettighofen, Hrsg.: Gmaind Dettighoffè 1992, S. 39 f.
- ↑ Geschichte Jestettens (Memento vom 28. Septämber 2007 im Internet Archive) (mit Chartè vum Zolluusschlussgebièt)
- ↑ Vor 100 Jahren: Bürger von Jestetten und Lottstetten wollten Schweizer werden Südkuryr, 4. Dezembèr 2018. Onlineuusgaab.
- ↑ Ein Aufbruch von heute auf morgen ist die vorübergehende Deportierung der deutschen Einwohner des Jestetter Zipfels von 1945. In: Südkuryr. 27. August 2015, abgruefen am 13. November 2019.
- ↑ Historisches Gemeindeverzeichnis für die Bundesrepublik Deutschland. Namens-, Grenz- und Schlüsselnummernänderungen bei Gemeinden, Kreisen und Regierungsbezirken vom 27.5.1970 bis 31.12.1982. W. Kohlhammer, Stuttgart / Mainz, ISBN 3-17-003263-1, S. 505.
- ↑ Staatsvertrag zwischen der Schweiz und dem Grossherzogtum Baden betreffend die Verbindung der beiderseitigen Eisenbahnen bei Schaffhausen und bei Stühlingen (PDF; 22 kB)
- ↑ Schwyzerisch-dütsches Abchò übber Durchgangsrächt, abgschlossè am 5. Februar 1958 (SR 0.631.256.913.65)
- ↑ Voybarig zwüschè dè Schwyz un èm Grosshèrzogdum Baddè vom 25. Februar un 7. März 1896 (SR 0.747.224.33)
- ↑ IVS ZH 903 (Memento vom 24. Juli 2015 im Internet Archive)
Koordinate: 47° 39′ 5″ N, 8° 34′ 20″ O
|
Dä Artikel basiert uff ere fräie Übersetzig vum Artikel „Jestetter_Zipfel“ vu de dütsche Wikipedia. E Liste vu de Autore un Versione isch do z finde. |