Faschismus

Faschismus isch dr Sammelbegriff für Ideologie, politische Bewegige und Regime, wo nationalistisch, totalitär und mänggisch sozial-revolutionär si, drunder si dr italiänisch Faschismus, wo dr ganze Gruppe vo Ideologie dr Name ge het, dr Nationalsozialismus, wo vor allem in dütschsprochige Länder e Rolle gspiilt het, dr spanisch Franquismus und vili anderi Ideologie vo im allgemeine rächtsgrichteti Diktature au noch 1945. Weli von ene me zum Faschismus zelt, isch zum Deil e Frog vo dr persönlige Vorliebi. Dr portugiisisch Salazarismus zum Bispil wird vo de Forscher hüfig nid as Faschismus bezeichnet, sondern als konservativ-autoritäri Diktatur mit eme klerikal-faschistoide Charakter.

Faschismus, ital. fascismo, im Spezielle bezeichnet e historischi, rächtsextremistischi, italiänischi politischi Ideologii und d Bewegig, wo vom Benito Mussolini agfüehrt worden isch und vo 1922 bis zum Ändi vom Zweite Wältchrieg im Königriich Italie an dr Macht gsi isch (lueg Italiänische Faschismus).

Faschismus, Faschist und faschistisch wärde au as Schimpfwörter agwändet, vor allem vo der politische extreme Lingge, wo s mänggisch für konservativs und under Umständ sogar für bürgerlig-liberals oder sozialdemokratischs Ideäguet bruucht.

Ursprung vom Begriff

Die persönligi Standarte vom Benito Mussolini mit de Fasces in dr Mitti

Dr Begriff Faschismus isch z Italie ufcho und het dört d Ideologii vom Benito Mussolini bezeichnet und isch au für si politischi Bewegig, won er 1922 an d Macht brocht het, bruucht worde.

S Wort isch uf dr einte Siite abgleitet vom lat. fasces für Ruetebündel, uf dr andere vom italiänische Begriff „Fasci di combattimento“, d Kampfbünd, wo der Mussolini 1919 gründet het. Er het ihne dr Name Fasci (ital. für "Bünd") ge het, wil dä sit 1870 für Buureverbänd, Gwärkschafte und anderi Interässeverbänd bruucht worden isch.

S Ruetebündel isch es Symbol vo dr Macht vom Römische Riich gsi, wo die antike Liktore vor de höggste römische Beamte (de Konsule, de Prätore, de Diktatore) herdrait hai. Usserhalb vo Rom isch e Beieli im Ruetebündel iigwigglet gsi. Sit dr Französische Revolution isch s Ruetebündel es Symbol für d Souveränität vom Volk worde, für d Staatsgwalt, wo bim Volk lit.

Ideologii

Die verschiidene historische faschistische Bewegige hai e baar Merkmol gmeinsam gha, aber nid alli Charakteristika, wo unde agfüehrt wärde, cha me bi alle Bewegige finde.

D Faschiste si totalitär und antidemokratisch gsi, hai zwar deilwiis an dr parlamentarische Demokratii deilgnoh, sobald si aber gnueg Macht gha hai, hai si s Parlamänt entmachdet, Parteie, wo ihne Widerstand gleistet hai–vor allem Kommuniste und Sozialiste, verbote und verfolgt, die staatlige Institutione übernoh und alli Machtzäntre, wo ihne hätte chönne gföhrlig wärde, neutralisiert.

Gwalt isch in ihre Auge e legitims politischs Mittel gsi. Si hai Kampfgruppe iigsetzt, für zum ihri Ziil durezsetze. Hüfig si d Faschiste, wo an d Macht cho si, vom ene Charismatiker agfüehrt worde und dr Füehrerkult isch in vile faschistische Bewegige pflägt worde. S Bild wo die Füehrer vo sich brojiziert hai, het Macht und Aggressivitet vermittlet.

D Faschiste si extrem nationalistisch gsi und hai, wenn si d Herrschaft im Staat hai chönne übernäh, s Militär versterkt und au iigsetzt uf en Art, wo sogar zu sällere Zit hüfig as bsundrigs skrupellos und brutal betrachtet worden isch. D Nation isch im allgemeine vom Kulturelle und Historische här definiert worde, und nid uf em Begriff vo dr Rasse ufbaut gsi, aber vor allem die nationalsozialistische Bewegige si virulänt rassistisch und bsundrigs antisemitisch gsi.

Si hai hüfig e ständischi, kollektivistischi Uffassig vo dr Gsellschaft gha und sich as Elite gseh, wo s Rächt haig, unumschränggt d Volksgmeinschaft neu z organisiere, in welere dr Wärt vom Individuum sehr chlii gsi isch, und sich jede dere Volksgmeinschaft het völlig müesse underwärfe.

D Kultur isch wie alli andere Aspäkt vom gsellschaftlige Läbe vo dr Bewegig kontrolliert worde, won ere ihri Wärt ufzwunge het und alles, was ere nit basst het, vernütiget het. Dr Blick ufs Läbe isch alterdümelnd gsi, ruggwärts grichtet uf e "besseri" Vergangeheit, wo heroisch gsi siig. Modärni Entwigglige si abglähnt worde, so isch d Kunst vom 20. Johrhundert as wärtlos und "entartet" bezeichnet worde.

Die nationale Spiilarte vom Faschismus zwüsche de beide Wältchrieg

In dr Zit vom Erste bis zum Zweite Wältchrieg het s e Handvoll vo faschistischi Bewegige oder sonigi, wo im Faschismus nochgstande si, gha, wo d Macht in ihrem Staat hai chönne a sich riisse, aber faschistischi Ideologie si uf em ganze Kontinänt verbreitet und hüfig im Volksempfinde dief verwurzlet gsi.

Dr italiänisch Faschismus

Lueg dr Hauptartikel Dr italiänisch Faschismus

Die italiänisch Nationalfaschistische Partei (Partito Nazionale Fascista) het 1922 s erste faschistische Regime in Europa errichtet. Si isch s grosse Vorbild vo de meiste europäische faschistische Bewegige gsi und het dr Ideologii au ihre Name ge. Ihre Füehrer, dr Duce Benito Mussolini, het s Land in Chrieg z Afrika gstürzt und und mit siim Bewunderer Hitler paktiert und dä mit wenig Erfolg im Zweite Wältchrieg militärisch understützt. Die letzte zwei Chriegsjohr het er es Marionetteregime agfüehrt, gstützt vo dütsche Druppe.

Dr Rassismus het im italiänische Faschismus am Afang kei Rolle gspiilt. Im Lauf vo de 1930er Johr het er sich aber afo usbreite. Z erst isch er vor allem gege d Schwarzafrikaner und d Slawe grichtet gsi, gege weli Italie Chrieg gfüehrt het, denn meh und meh au gege d Jude. D Brutalität vom Regime isch vor allem in Afrika zum Vorschiin cho, und ghört zum Schlimmste, wo sich Faschiste irgend neume erlaubt hai.

Dr Machtaspruch vom Faschismus isch zwar umfassend gsi, er het aber nie alli andere Machtzentre wie d Elite und s Königshuus usgschaltet, sondern het brobiert se z integriere. Wenn au d Partei vili Deilgebiet vom Staat übernoh het, isch dr Staat, im Gegesatz zu was im Nationalsozialismus bassiert isch, nit dr Partei Untertan gsi. Au het, wider im Gegesatz zum Nationalsozialismus, dr Füehrer, dr Duce, kei absoluti Macht gha, sondern isch vom Faschischtische Grosse Rot abhängig gsi und dä het en denn au 1943 abgsetzt.

Dr dütsch Nationalsozialismus

Lueg dr Hauptartikel Nationalsozialismus

Dr dütsch Nationalsozialismus isch no extremer in dr Theorii wie in dr Praxis as dr italiänisch Faschismus gsi. Ihm isch alles Intellektuelle und Schöngeistige verhasst gsi, und er het d Gwalt gfiirt as e Bewiis für sis Rächt as Herremensche alli andere z beherrsche. Die grossi Gfohr het er in de Jude gseh, wo als raffgierigi Kapitaliste, aber au as bluetrünstigi Kommuniste s arische Volk welle usnütze und versklave, und die nationalsozialistischi Propaganda het d Jude as Untermensche, als nid-menschligi Schädling dargstellt. In de früehje Johr hai sich d Nazi no drmit begnüegt, d Jude uszblündere, z degradiere und z verstosse, spöter isch beschlosse worde, ass si müesse vernichtet wärde und öbbe sächs Millione si in dr Schoah umcho. D Zigüner si en anderi existentielli Gfohr gsi für s dütsche Volk und 100'000 oder meh von ene si umbrocht worde. Au an andere Menschegruppe si Massemord begange worde, au wenn s kei Blan zur vollständige Vernichtig ge het: Millione vo Pole und Russe, hundertduusigi vo Behinderete, zwanzigduusig Kommuniste und Sozialiste, duusigi vo Homosexuelle und 1'200 Züüge Jehovas si ermordet worde.

Dr Austrofaschismus z Östriich

Dr Engelbert Dollfuss isch 1932 demokratisch zum Kanzler gwehlt worde, het aber 1933 e Staatsstreich gmacht und si Vaterländischi Front, wo nüt vom dütsche Nationalsozialismus het welle wüsse und wo vo dr rächtsextreme paramilitärische Heimwehr understützt worden isch, an d Macht brocht. Er het s Parlamänt usgschaltet und diktatorisch mit Notverordnige gregiert und brobiert z Östriich e Ständestaat z errichte. Er isch dr katholische Chille nochgstande und het sich am italiänische Faschismus orientiert. Nochdäm er vo östriichische Nazi währed em abverheite Juliputsch 1934 ermordet worden isch, het dr Kurt Schuschnigg d Regierig wiitergfüehrt bis zum dütsche Iimarsch 1938.

Dr portugiisisch Salazarismus

Die portugiisischi Nationali Union (União Nacional) isch vom António de Oliveira Salazar agfüehrt worde. Si isch 1936 wiit noch rächts grutscht, het die paramilitärischi Portugiisischi Legion, d Legião Portuguesa gründet, wo dr dütsche SA nochempfunde gsi isch und d Jugendorganisation Mocidade Portuguesa, aber nit alli Historiker zele dr Salazarismus zum Faschismus, wil siis Regime zwar autoritär aber nit totalitär gsi isch. Dr Salazar het dr Mussolini bewunderet, isch em franquistische Spanie nochgstande und het Portugal us em Zweite Wältchrieg useghalte. Gschwecht vo Chrieg in de afrikanische Kolonie isch em Salazar si Nochfolger, dr Marcello Caetano, in dr Nägelirevolution 1974 gstürzt worde.

D Diktatur vom Ioannis Metaxas z Griecheland

Griechischi Faschiste mit em Metaxas

S Regime vom 4. August, wie im General Ioannis Metaxas si autoritäri Regierig gheisse het, het Griecheland vo 1936 bis 1941 beherrscht. D Historiker si sich nit sicher, öb me s zu de faschistische Regime s sött zele oder doch ehnder zu de paternalistisch-autoritäre. Dr Metaxas het die erfolgriiche dütsche Nazi und italiänische Faschiste bewunderet und e Neue Staat welle errichte, aber er isch vor allem vom portugiisische Diktator Salazar beiiflusst worde. Er het d Medie zensiert, die politische Parteie und s Streike verbote. Si politischi Polizei, d Asfaleia, het im Staat für Ornig gsorgt, aber politischi Widersacher wie dr Giorgios Papandreou si nit ermordet oder hiigrichtet worde, sondern hai uf chliine Insle im Exil müesse läbe. D Wärt wo dr Metaxas vermittlet het si allgemein gsi: "Land, Treui, Familie, Religion", au wenn siis Regime Uniforme bruucht het, und Organisatione und Ritual gha het, wo bi andere Faschiste au gang und gäb gsi si, wie e nationali Jugendorganisation, d Ethniki Organosi Neolaias, oder dr Römisch Gruess. S Regime het zwar vil über Rasse gredet und ethnischi und religiösi Minderheit verfolgt, wie s überall uf em Balkan bassiert isch, aber de griechische Jude gegenüber isch s relativ tolerant gsi und het antisemitischi Gsetz us früehnere Zite ufghobe.

Dr Metaxas het zwar Sympathie gha für Dütschland, het aber als Realpolitiker mit de Änglander kollaboriert, wil die die einzige gsi si, won em Schutz vor em italiänische Expansionismus hai chönne ge. Vom August 1940 aa hai die Dütsche Griecheland as findligs Land aagluegt. Wo d Italiäner denn in Griecheland iigfalle si, hai d Grieche zrugggschlage und sä us Griecheland verdriibe. Churz druf isch dr Metaxas gstorbe und am 6. April 1941 si die Dütsche in s Land iigfalle, hai s eroberet und e faschistischi Marionetteregierig iigsetzt.

D Ustaša z Kroatie

Dr Pavelić bsuecht dr Hitler uf em Bärghof, Juni 1941

1929 het dr jugoslawisch König Alexander I. s Land diktatorisch afo regiere, für zum de Komflikt zwüsche de Serbe und Kroate es Ändi z mache. Dr kroatisch Separatist Ante Pavelić isch ins faschistische Italie gflüchtet, won er d Ustaša (kroat. Erhebig) Bewegig gründet het. D Ustaša het e faschistische und paramilitärische Charakter gha, het z Ungarn und Italie Terroriste usbildet. Si het z Dalmatie e Buurerevolte azettlet und 1934 ghulfe dr Alexander I. z Marseille z ermorde.

Nochdäm d Achse Jugoslawie eroberet und ufdeilt het, het d Ustaša z Kroatie, z Bosnie und Herzegowina und in Deil vo Serbie e Regime errichtet, wo d Achse militärisch understützt het. D Ustaša isch offe rassistisch gsi und het ethnische Minderheite, Serbe, Jude und Zigüner mit ere Brutalitet verfolgt und ermordet, wo sogar die Dütsche schockiert und d Italiäner drzue brocht het iizgriffe. Si isch bis zum Kollaps vo dr dütsche Armee im Mai 1945 an dr Macht bliibe.

Die Nationali Union z Norwäge

Dr Quisling

Die nationalsozialistischi Nationali Union, Nasjonal Samling, under em Vidkun Quisling isch noch em dütsche Überfall uf Norwääge am 9. April 1940 im e Putsch an d Macht cho, isch aber scho noch ere Wuche vom Administrasjonsrådet abglööst worde. Under dr dütsche Besatzig het dr Riichskommissar Josef Terboven s Land regiert und denn am Aafang vo 1942 dr Quisling zum Regierigschef gmacht. Dä het mit de Nazi kollaboriert, so dass si Name bis hüt synonym mit Verröter und Kollaborateur isch. Dr Quisling het brobiert Chille, Schuele und Jugendorganisatione gliichzschalte. Er het d Jude verfolgt, und fast duusig von ene si in dütsche Konzentrationslager umcho.

D Militärdiktatur vom Tojo Hideki z Japan

Dr Tojo Hideki

Dr Verein zur Understützig vo dr kaiserliche Herrschaft, 大政翼賛会, Taisei Yokusankai, het sich us ere Vereinigung von ere Zahl vo faschistische und nationalistische Gruppe underem Premierminister Fumimaro Konoe bildet und het Japan vo 1940 bis 1945 gregiert. Dr Konoe het no vor dr Gründig vom Verein mit em Nationale Mobilisierigsgsetz strategisch wichdigi Industrie verstaatligt und d Schuele, d Präss und d Gwärkschafte gliichgschaltet. Si Nochfolger, dr Hideki Tōjō, wo siini Understützer ihm Schogun gsait hai, het het dr Verein zu dr füehrende politische Bewegig gmacht. Die ganzi japanischi Gsellschaft isch mobilisiert und in Nochberschaftsverein, Tonarigumi, organisiert worde, wo alli Japaner, wo nid in dr Armee gsi si, hai müesse deilneh dra und wo verantwortlig gsi si für d Verdeilig vo de Ratione über die zivili Verdeidigung bis zum Organisiere vo öffentlige Versammlige und Propaganda. S Jugendcorps, Yokusan Shonendan, het die dütschi SA zum Vorbild gha. Noch de Wahle vo 1942 isch Japan en Eiparteiestaat worde. S japanische Regime isch virulänt rassistisch gsi de underworfene asiatische Völker gegenüber. Z China elei si öbbe vier Millione Mensche ermordet worde.

In de meiste europäische Staate si d Faschiste sälbständig nit an d Macht cho oder hai ihr politischs Programm nit chönne verwirkliche. Ihr Gedankeguet het aber e grosse Iifluss uf wiiti Volkskreis, vor allem im konservative politische Spektrum gha, bsundrigs in Beziehig zu de Kommuniste und de Jude.

Ungarn

Dr Gyula Gömbös

Der Ungarischi Nationali Verdeidigungsbund, Magyar Országos Véderő Egylet churz MOVE, isch e paramilitärischi Bewegig gsi. Siini Gründer hai sich no innerhalb vo dr Armee under em Gyula Gömbös zsämmegschlosse in Opposition zur Ungarische Sowjetrepublik. Scho 1919 hai si sich as nationali Sozialiste definiert, hai Landreforme verlangt und e "christligi" Wirtschaftspolitik, wil ihrer Meinig noch dr Kapitalismus vo de Jude gstüürt wurd. In dr Ussepolitik si si revanchistisch gsi und hai e Revision vom Trianon Verdrag verlangt.

Dr Admiral Miklós Horthy isch 1919 Oberbefählshaber vo dr Armee worde und noch em Ändi vom Bela Kun siiner Sowjetrepublik Regänt. D MOVE het sech ihm agschlosse, het aber witer die italiänische Faschiste understützt und Beziehige zu de dütsche Nationalsozialiste gha.

Am 1. Oktober 1932 het dr Horty dr Gyula Gömbös zum Premierminister gmacht. Politisch isch dr Gömbös z schwach gsi, für zum faschistischi Institutione iizfüehre und mit Italie und Dütschland zsämme en Achse z bilde, wil Dütschland und Italie sich wäge Östriich verstritte hai. Au si Antisemitismus het er zerst nit chönne öffentlig zur Schau stelle. Churz vor em Gömbös siim Dod 1936 hai die Rächtsradikale bi Wahle vili Sitz im Parlamänt gwunne. Dr Antisemitismus isch denn wider hoffähig gsi. 1938 isch e Konservative, dr Béla Imrédy, Premierminister worde, het es ersts Judegsetz iigfüehrt und won er vo de Westmächt kei Befriidigung vo siine territoriale Asprüch übercho het, het er sich de faschistische Staate gnöcheret und es strängers Judegsetz erlo.

Dr spanisch Franquismus

Lueg au under Franquismus

Dr Francisco Franco (1969)

Dr Francisco Franco isch e nationalistische, erzkonservative General gsi. Am 19. April 1937 het er die spanischi faschistischi Bewegig, d Falange, wo 1933 vom José Antonio Primo de Rivera gründet worden isch, mit de königsdreue Carliste zun ere neue politische Bewegig verschmulze, won är d Kontrolle drüber gha het. Nochdem er dr Spanisch Bürgerchrieg gege die legitimi linggsgrichteti Regierig im April 1939 gwunne het, het er si Militärdiktatur uf s ganze Land usdehnt und für zum s regiere, het er sich uf d Middelklass gstützt, wo politisch rächts gsi isch. As Caudillo, Füehrer, het dr Franco vili faschistischi Institutione iigfüehrt, aber z Spanie hai dr Staat und siini Instanze, d. h. dr Generalissimo sälber, dr Partei, em Movimiento Nacional, dr Wäg vorgschriibe. Spanie isch bis zum Dod vom Franco 1977 e faschistoidi persönligi Diktatur bliibe.

Die polnischi extremi Rächti

S Nationalradikale Lager, polnisch Obóz Narodowo Radykalny, ONR, isch en antisemitischei, antikommunistischi, antikapitalistischi nationalistischi Partei gsi, wo im April 1934 gründet worden isch. Sis Programm het bestande us Klassesolidarität, dr Iifüehrig vo antisemitische Gsetz, dr Verstaatligung vo Gschäft wo Jude und Usländer ghört hai, em Schutz vo privatem Eigedum und eme zentralistische Staat. Im Juli 1934 isch d ONR wäge illegale Aktivitäte vor allem gege Jude und Sozialiste vo dr Regierig vom Józef Piłsudski verbote worde. D ONR-Falanga (Ruch Narodowo-Radykalny) isch as e Nochfolgorganisation vo dr ONR vom Bolesław Piasecki gründet worde, si isch zwar au illegal gsi, isch aber duldet worde. Wo Pole vo de Dütsche bsetzt worden isch, hai sich d ONR Mitgliider em polnische Widerstand agschlosse.

D Schwizer Fronte

In dr Schwiz isch zwüsche de beide Wältchrieg faschistischs Gedankeguet in wite Bevölkerigskreis verbreitet gsi, die hai sech vor allem im Frontefrüehlig vo 1933 mit Erfolg politisch organisiert. Die faschistoide Neigige cha mä vor allem zruggfüehre uf d Angst vor em Bolschewismus und uf e draditionelli Antisemitismus, wo us dr Schwiz im 19. Johrhundert eis vo de letzte westeuropäische Länder gmacht het, wo d Jude emanzipiert het. D "Ära Motta", noch em Bundesrot Giuseppe Motta (Bundesrot vo 1911 bis 1940), wo Sympathie gha het für die rächtsextreme Regierige im Usland, isch ussepolitisch e Zit gsi, wo sich d Schwiz noch dr Biidrittabstimmig zum Völkerbund wider het afo abkapsle vo der Völkergmeinschaft. D Klassekampfstimmig im Land isch stark gsi und e Höhepunkt an Gwalt isch cho, wo 1932 z Gämf Druppe e faschistischi Versammlig gschützt hai und drbi drizäh linggi Demonstrante dödet hai. 1935 isch d Initiative vo dr Lingge gege d Krise und d Arbetslosikeit vom Volk verworfe worde, aber im gliiche Johr isch au d Initiative vo de faschistische Fronte abglehnt worde, wo in ere Dotalrevision vo dr Bundesverfassig d Demokratii mit em Füehrerprinzip hai welle ersetze.

D Faschiste in dr Schwiz si politisch zersplitteret gsi. Am iiflussriichste isch die Nationali Front gsi, wo sich noch em Zsämmeschluss vo dr Neue Front und andere faschiste Organisazione bildet het und virulänt antisemitisch und autoritär gsi isch. Au d NSDAP het in dr Schwiz Ahänger gha. Es hai aber nume Bürger vom Dütsche Riich chönne biidräte, d Schwizer als "Volksdütschi" hai sich mit ere Schwizer Version, dr NSEAP, müesse begnüege. Aber au eso het s in dr Schwiz Duusigi vo NSDAP Mitgliider gha, z Basel elei öbbe 4000.

Frankriich

Z Frankriich het dr Oberst François de La Rocque die grössti faschistischi Partei, d Croix de Feu, wo spöter in Parti social français umdauft worden isch, agfüehrt. 1937 isch si grösser gsi as die französischi sozialistischi und die kommunistischi Partei zsämme, und ihri Mitgliiderzahl isch uf zwüsche 700.000 und 1,2 Millione gschetzt worde. 1939 hai 3000 Bürgermeister und 12 Abgeordneti zur Partei ghört. Anderi faschistischi Bewegige si d Faisceau (vo 1925 bis 1928) gsi, wo vom Georges Valois agfüehrt worden isch, die Junge Patriote (Jeunesses patriotes) under em Pierre Taittinger, d Solidarité Française, gründet und finanziert vom François Coty und agfüehrt vom Jean Renaud, und d Action fraçaise vom Charles Maurras. Noch dr dütsche Invasion und em Kollaps vo dr französische Republik 1940 het s au Faschiste in dr Vichy-Regierig vom Marschall Pétain gha.

D Lapua-Bewegig z Finnland

Z Finnland het 1932 im Vihtori Kosola si Lapua Bewegig fast e Coup d'Etat z stand brocht, aber d Armee het die Konservative understützt. Es het agfange im Johr 1929, wo Faschiste z Lapua (vo dört chunnt dr Bewegig ihre Name) e kommunistischi Versammlig gsprängt hai. Si het Zueläufer übercho wäge dr Wirtschaftskrise und mit ihrem Antikommunismus, wo gege d Sowjetunion grichtet gsi isch, isch si rasch populär worde. Vo 1930 bis 1931 het si grosse Iifluss uf d Politik vo dr finnische Regierig gha, het e Verbot vo dr finnische kommunistische Partei duregsetzt, het die radikale Gwärkschafte entmachdet und d Präss iigschüchteret. Si het für das Massedemonstratione gmacht, aber au terroristischi Aktione duregfüehrt wie Entfüehrige und Agriff uf Zitigsredaktione. Im Februar 1932 het dr General K. M. Wallenius militärischi Eiheite vo dr Lapua vorbereitet e Putsch durezfüehre. D Armee isch aber dr Regierig dreu bliibe und het vo dr Lapua verlangt, ass si ihri Waffe wurd niiderlege. Das het si gmacht und ihri Afüehrer si nume mild bestroft worde. 1932 het s Parlamänt d Lapua verbote, d Bewegig het rasch ihri Understützig im Volk verlore und het sich ufglöst.

In andere europäische Länder

Z Ängland het die Britischi Union vo de Faschiste (British Union of Fascists) under em Oswald Mosley ihr Unwäse driibe. Si het öbbe 50.000 Mitgliider gha.

D Flagge vo de Rexiste

Z Belgie het em Léon Degrelle si wallonischi Rexiste Partei 1936 zäh Prozänt vo de Sitz im Parlamänt gwunne. Währed dr dütsche Bsetzig het si mit de Nazi kollaboriert, aber au flämischi Rächtsextremi hai mitghulfe.

Russischi Exilante hai faschistischi Organisatione z Mandschurie, in de USA und in andere Länder gründet. Die grösste vo dene si die Russischi faschistischi Partei (VFP) gsi, wo vom Konstantin Rodzaevsky agfüehrt worden isch, und die Ganzrussischi faschistischi Organization (VFO) under em Anastasy Vonsiatsky.

Dr Neofaschismus

Dr Faschismus het im Zweite Wältchrieg e vernichtendi Niiderlag erlitte und wo alli Greueldate bekannt worde si, wo in siim Name verbroche worde si, het er währed Johre im ne Schattedosii existiert. Aber scho in de spote 1940er Johr hai sich in Europa, Südamerika, Südafrika und im Middlere Oste Bewegige afo bilde, wo vil mit em klassische Vorchriegsfaschismus gmein gha hai. Si si militant nationalistisch gsi, autoritär und antikommunistisch, und hai die soziale und politische Errungeschafte vo dr modärne Sozialdemokratii verachtet und welle abschaffe. Fremdi und "Andersrassigi" sin ene verhasst gsi und hai für alli Übel vo dr Gsellschaft sötte verantwortlig si. Si hai d Rolle vo de Verdeidiger vom kulturelle und religiöse Erbguet gspiilt und populistischi, rächtsextremi Lösige für soziali und wirtschaftligi Problem propagiert.

Mit dr Dekolonialisierig und em wirtschaftlige Ufschwung in de 1950-1960er Johr si bedütendi Masse vo Iiwanderer noch Westeuropa cho, typischerwiis us underentwicklete ussereuropäische Länder, Nordafrikaner noch Frankriich, Türke noch Dütschland und Pakistaner noch Ängland. Die si zum Findbild vo de Faschiste worde. Und wil die Fremde jetzt in de Heimetsländer vo de Faschiste gläbt hai, hai die jetzt zum Kampf gege d Usländer im Inland ufgrüeft, anstatt für Eroberige vo neuem "Läbensruum" z sii. Noch em allgemeine Schock wo d Europäer erlitte hai, wo s Usmass vo dr Judevernichdig bekannt worden isch, si d Jude währed drei Johrzähnt kuum meh verfolgt worde. Aber wie dr Antizionismus under em Iifluss vom Bündnis vo dr europäische Lingge mit de terroristische Palestinenserorganisatione sich au in moderateri Gsellschaftsschichte iigschliche het, het au dr klassisch Antisemitismus wider Ufwind übercho, vor allem under de Rächtsextreme. Au muslimischi Immigrante hai dr Underschiid zwüschem Judedum und em Zionismus nit allzu gnau gnoh und e grosse Deil vo Agriff uf Jude z Europa goht uf s Konto vo europäische Muslim.

Wil in vile Staate die krudere Aspäkt vom faschistische Machtsträbe, wie offeni antisemitischi Propaganda oder bewaffneti Schlegerdruppe, ungsetzlig si und die meiste Regierige au brobiere si z underbinde, bedone d Neofaschiste ihri (üsserligi) Gsetzlichkeit und Akzeptanz vo de demokratische Norme. Ihri Parteie bewege sich zwar hüfig in gsetzlige Grauzone, basse aber uf, ass si nit chönne verbote wärde.

Wie bim klassische Faschismus git s au bim Neofaschismus grossi Underschiid zwüsche de verschiidene nationale Bewegige. In de slawische Länder isch er brutaler und militaristischer as im Weste. Die meiste Neofaschiste si antisemitisch, aber z Italie und Spanie si si s im allgemeine nit. Z Spanie spiile d Iiwanderer im faschistische Dänke numen e chliini Rolle, währed si in Länder mit eme bedütende Usländeradeil wie Frankriich, Dütschland, Ängland oder dr Schwiz vo grosser Prominänz si. Die portugiisische, änglische und e ziitlang au die italiänische Neofaschiste si für e ständischi Gsellschaft und Wirtschaft, die meiste andere ziehn e konservative Kapitalismus mit niidere Stüüre vor. In Russland und andere ehemolige kommunistische Länder si d Interesse vo de Neofaschiste vo de 1990er Johr a nööcher zu dene vo de Buure und Arbeiter gsi as im Weste und si hai Wirtschaftsforme mit sozialistische und kapitalistische Elemänt vorgschlage.

Lueg au

Gliichschaltig