Römischs Riich

S Römischi Riich, uf Latiinisch Imperium Romanum, bezäichnet d Gebiet, wo vo Rom verwalted worde sind, nach de Reorganisation underem Kaiser Augustus im 1. Jh. v. Chr. bis zum Nidergang während de Völcherwanderig im 5. Johrhundert. S Römische Riich isch rund um s ganz Mittelmeer (lat. Mare Nostrum "üses Meer") ggange und hät i siinere grööschte Uusdehnig im 2. Johrhundert usser de Italienische Halbinsle au Nordafrika, d Levante, Chleiasie, de Balkan, Rätie, Germanie, Gallie, Iberie und Britannie umfasst.

Gschicht

Uusbou vom Riich

Vo Italie uus het Rom nodisno die Piet under sini Kontrolle procht, und d Regioone sind als «Provinze» organisiert worde. A de Riichsgränze het die römischi Armee Legioone stazioniert. Vil vo de Legionslager sind spöter d Chärn vo de Stedt worde, wo sich bis hüt wyter entwicklet händ. Uf em Land isch es wyts Netz vo guete Stroosse gsi, und uf em Mittelmeer sind grossi Flotte vo römische Chriegsschiff underwägs gsi für d Sicherheit vo de Handelschiff und vo de Stedt am Ufer.

D Provinze sind als Produzänte vo de Waare für die grosse römische Stedt im Riich wichtig gsi.

In alne Regioone vom Riich isch die römischi Kultur und Architektur übernoo worde, und under em Yfluss vo der algemein übliche Verwaltigssprooch, em Latiin, sind die regionale Umgangssprooche entstande, wo druus spöter die romanische Sprooche worde sind.

D Riichsdäilig

Ane 330 n. Chr. het dr Konstantin dr Grossi d Hauptstadt an dr Bosporus ins alde Byzanz verlegt, wo als Nova Roma (Konstantinopel, hit Istanbul) Hauptstadt worre isch. S Christetum isch bevorzugti Religion worre.

395 isch s Römische Riich administrativ in e West- und en Ostriich ufdeilt worde. Staatsrächtlich het es sich aber immer no um s Römisch Riich ghandlet und au d Zitgenosse häi s eso gsee. Im Verlauf vu dr nächste drei Johrhundert hai sich dr westlig und dr östlig Dail vom Riich mee und mee usenander gläbt. S Westriich isch 476 mit dr Absetzig vom weströmische Kaiser Romulus Augustulus undergange und im Oste het Griechisch s Latinisch als Amtssproch verdrängt, drum redt ab em 7. Joorhundert vum Byzantinische Riich.

Oströmischs Riich

S Oströmisch Riich isch um 610 bis 638 fasch vu Persie eroberet worre un isch nooch em Siig yber d Perser chls spöter im Arabersturm im Wesetliche uf Chleiasie, d Chüstestriife vum Balkan un d Middelmeerinsle gschrumpft. Ostrom het sich mee und mee vo de Draditione vom antike Rom entfärnt und s middelalterlige Byzantinische Riich isch entstande.

Es isch deno zume Wiiderufstiig cho, so dass Byzanz um s Johr 1000 dr mächtigst Staat in Europa un im Noche Oste gsi isch. En innere Verfall het denn igsetzt, won em 1071 d Katastroph vu Mantzikert gfolgt isch: Noch der Niderlag gege d Seldschuke isch Chleiasie binne 20 Johr türkisch worre. Während dr Chrüzzüg isch s westlich Chleiasie zwar wider griechisch worre, aber 1204 het d Republik Venedig im 4. Chrüzzug Konstantinopel eroberet un plünderet. S Restriich, wo nit erobert worre isch, isch in Deilstaate zerfalle. 1261 isch Konstantinopel wiider griechisch worre, aber dr Staat isch militärisch schwach bliibe. 1453 isch Konstantinopel vu dr Türke eroberet worre, 1460 d Halbinsel Peloponnes un 1461 Trapezunt am Schwarze Meer. Monemvasia isch als einzigi freii griechischi Stadt ybrig blibe un isch 1464 Protektorat vu Venedig worre, bis es 1540 au an d Türke gfalle isch.

Weströmischs Riich

S Weströmisch Riich isch im Underschiid do derzue rächt schnell abegheit, wo d Römer der Limes a der Gränze zu de Germane ufgää händ. Mit der Völcherwanderig sind für Rom die meischte Provinze verlore ggange und um 470 het dr Kaiser numme no Italie, Dalmatie un d Alperegion beherrscht. In Gallie, am Rhy und der Rhone, z Nordafrika un z Spanie sin Germaneriiche entstande, vu dene het sich aber numme s Wandaleriich in Nordafrika fer uabhängig erchlärt.

476 isch nooch eme Militärputsch dr Gegekaiser Romulus Augustulus z Ravenna vum Germanefürst (un Oberbefehlshaber vu dr Römische Armee) Odoaker abgsetzt worre, was als End vum Weströmische Riich giltet. Dr legitim Westkaiser Julius Nepos het noch bis 480 in Dalmatie regiert, dr gallisch Statthalter Syagrius noch bis 486 in dr Gegend um Paris.

Europa noch em Untergang vom Weströmische Riich

Fer die domolige Zitgnosse isch säll nit dr Undergang vum Römische Riich gsi, sundern es isch d Einheit vum Riich wiiderhergstellt worre, und es het jetzt wiider numme ei Kaiser – de in Byzanz – gä. D Stadt Rom sälber het yber die katholisch Chilche witterhi im gsamte ehemolige Westriich – un drybernus – e grosse Ifluss uf d Politik gha un yber d Bischöf d Verwaltig vo de Provinze kontrolliert. Dr römisch Ifluss un die römisch Herrschaft isch also nit verschwunde, sundern het numme si Charakter starch veränderet.

Die christliche Völcher in Europa hän nochem Zsämmebruch vum Weschtriich gröschteteils ä nominelli Oberhoheit vum oströmische Riich witter aerchennt, au d Franke. Des het de Papscht anno 800 zum Alass gnumme, de Frankekönig Karl zum Römische Kaiser z kröne, wil in Byzanz domols mit dr Irene di erscht Frau regiert het.

Noch de Deilig vum Frankeriich het sich ussem ostfränkische Riich s Tüütsch Riich entwicklet, wo sich, nochdem sini Kenig de römisch Kaisertitel agnumme hän, au s Häiligi Römischi Riich gnennt het. Z letscht hän d Habsburger de Kaisertitel gfüehrt. Nochdem aber 1806 dr Napoleon Tüütschland politisch nei gordnet het, het de österriichisch Kaiser (der Titel het er 1804 agnumme) die römisch-tüütsch Kaiserkrone niderglegt, so dass des s End vum Häilige Römische Riich gsi isch. Vo 1922 bis zum Zweite Wältchrieg hät de faschistischi Dikator Benito Mussolini versuecht s Römische Riich wiederzuerrichte. Die territoriali Expansion vom Königriich Italie isch aber nach afängliche Erfolg es Desaster worde.

D Römer in dr Schwyz

D Römer hend underem Kaiser Augustus i de Alpefeldzüg vom Tiberius und em Drusus im Joor 15 v. Chr. sämtlichi Gegete vo de hüttige Schwiiz underworfe und is Römische Riich iiglideret. D Helvetier und d Rauraker sind zerscht zu de Provinz Gallia Belgica, denn spöter zu de Provinz Germania superior cho, d Vallenser zu de Provinz Alpes Graiae et Poeninae, d Räter zu de Provinz Raetia und d Lepontier zu de Provinz Transpadana.

Grossi römischi Stedt sind Aventicum und Augusta Raurica gsi.

D Herschaft vo de Römer het mit der Iwanderig vun Burgunder un Alemanne gentet. Im Oschte im hüütige Graubünde isch bis hüt e romanischi Reschtbvölkrig vrbliebe, wo au hüt no e lokals Romanisch dischkriered: d Retoromane, im Weschte, dr sogenannte Romandie, e galloromanischi Bvölkrig, wo französisch schwetzt un im Tessin e italienischsprochigi Bvölkrig.

Lueg au

Antiki Ortsname i de Schwiiz