Lothringisch (Rhiifränkisch)
|
Dä Artikel handelt vum rhiifränkische Dialäkt vu Lothringe. Für witeri Dialäkt mit em Namme „Lothringisch“ lüeg d'Begriffschlärig. |
| Lothringisch | ||
|---|---|---|
| Verbreitig: |  Frankriich
| |
| Linguistischi Klassifikation: |
| |
| Schriftsyschtem: | Latiinischs Alphabet | |
| Offizieller Status | ||
| Amtssprooch vo: | — | |
| Anerkannti Minderheitesprooch vo: | Lothringe ( Frankriich, Regionalsproch)
| |
| Sproochchürzel | ||
| ISO 639-1 |
— | |
| ISO 639-2 |
— | |
| ISO 639-3 |
— | |
| SIL |
— | |
 | ||
S Lothringisch isch e dütsche Dialäkt z Lothringe, Frankriich. Es ghört zum Rhiifränkische un wird au im Lothringer Fränkisch züegordnet, au wenn säll kei linguisdische Begriff isch.
Verbreitig
[ändere | Quälltäxt bearbeite]Di gröschte Stedt, wu s Lothringisch iiheimisch isch, sin St. Avold, Karlingen, Spittel, Oberhomburg, Freimingen-Merlenbach, Kleinrosseln, Forbach, Stieringen-Wendel, Püttlingen, Großblittersdorf, Saargemünd, Saaralben, Rohrbach, Bitsch, Finstingen, Saarburg, Pfalzburg un Dagsburg.
Im Oste verlauft d'Sprochgränze de Nordvogese lang. Uff de andere Site sin s Südfränkisch un s Elsässisch, wu zum Alemannisch ghört, z finde. Als Unterscheidigsmerchmol gältet d'Linie zwüsche Pund un Pfund (Zweiti Lutverschiebig). S Rhiifränkisch im Chrumme Elsass unterscheidet sich numme liicht vum Lothringisch, sällewääg wird s Lothringisch mänkmol au als Sproch vu Lothringe un em Chrumme Elsass bezeichnet. Di beide Regione hänn au lang e gmeinsami Gschicht gha.
Im Weste verlauft d'Gränze öbbe im Fluss Nied lang, dört gränzt s Lothringer Moselfränkisch aa. Säll gränzt sich anhand vu Wörter wie dat ab, wu im Rhiifränkische das usgsproche were.
Im Süde gränzt de französisch Dialäkt Lothringisch aa. Im Norde goht s Lothringisch in di andere rhiifränkische Dialäkt übber, es zeichnet sich also nit durch e bsunders linguisdischs Merchmol us, sondern ändet an de boliitische Gränze.
Phonologii
[ändere | Quälltäxt bearbeite]Vokäl
[ändere | Quälltäxt bearbeite]Im Lothringische were grundeti un uugrundeti Vokäl unterschide; grundeti Vorderzungevokäl gitt's abber im Gegesatz zum Hochdütsche nit (Usnahm: Gränzgebiet zum Elsässisch). Es gitt sechs Vorder-, zwei Zäntral- un fümf Hinterzungevokäl. Abgseh vu de beide Zäntralvokäl chönne si alli churz un lang sii; in de Schrift kännzeichnet mer d'Chürzi vu'me-ne Vokal durch d'Verdopplig vum Konsonant hintedraa.
In de folgende Tabälle wird in eckige Chlammere d'Ussproch noch em phonetische Alphabet widdergee. In Chlammere stoht d'Schriibig noch em GERIPA.
| Vorderzungevokäl | Zäntralvokäl | Hinterzungevokäl | |
|---|---|---|---|
| züe | i iː ♫ (i) odder (ie) | u uː ♫ (u) | |
| fast züe | ɪ ɪː ♫ (ì) odder (ìe) | ʊ ʊː ♫ (ù) | |
| halbzüe | e eː ♫ (é) ou (ee) | ə ♫ (e) | o oː ♫ (o) |
| halbuffig | ɛ ɛː ♫ (è) odder (ä) | ɔ ɔː ♫ (ò) | |
| fast uffig | æ æː ♫ (æ) | ɐ ♫ (r) odder (er) | |
| uffig | a aː ♫ (a) | ɒ ɒː ♫ (à) |
Diphthong
[ändere | Quälltäxt bearbeite]D'Diphthongierig hät s Gebiet verschide starch erfasst: di meiste Diphthong gitt's im Norde, während de Süde numme wenig hät. Diphthong were noch de Ussproch gschribe.
Konsonante
[ändere | Quälltäxt bearbeite]Bi de Plosiiv wird zwüsche de Fortes [b, k, t], de stimmlose Lenes [b̥, d̥, ɡ̊ un de Lenes [b, d, t] underschide. An Nasal gitt's [m,n,ŋ]. In de gschribene Sproch unterscheidet mer numme Lenes un Fortes, b un b̥ zum Bispil were beidi mit eme b widdergee.
Di stimmlose Frikatiiv sin [f, s, ʃ, ç, x, h], ihri stimmhafte Entsprächige [v, z, ʒ, ʝ, ɣ]. Wu si Entsprächige im Hochdütsche hänn, schribbt mer si gliich (bis uff s [s], wu mit s odder z gschribe wird); s [ʒ] wird mit jh widdergee, s [ɣ] mit eme gh. D'Ussproch vum [ç] isch nit übberall gliich, in e baar Regione tendiert si zum Lut [ʃ].
Ußer de Frikatiiv gitt's no d'Vibrante [r] un [ʀ] wie au de Lateral [l].
Externi Site
[ändere | Quälltäxt bearbeite]- Lothringisch zum Aalose
- Wörterbüech vu de dütsch-lothringische Mundarte
- Site vum Verein Gau un Griis (Bouzonville)
- Site vum Verein Culture et Bilinguisme de Lorraine - Zweisprachig, unsere Zukunft mit em Ziil, d'Volchssproch un d'Volchskultur vu Dütschlothringe z pfläge un z fördere un bsunders de Züegang zù de Zweisprochigkeit Französisch/regionali Sproch möglig z mache.
|
Dä Artikel basiert uff ere fräie Übersetzig vu dere Version vum Artikel „Francique_rhénan_de_Lorraine“ vu de franzeesische Wikipedia. E Liste vu de Autore un Versione isch do z finde. |