Fränkisch z Lothringe

Dä Artikel handelt vu de fränkische Mundarte z Lothringe allgemein. Für di rhiifränkischi Sprochvarietet lüeg Lothringisch (Rhiifränkisch), witeri Bedütige finde sich uff de Begriffschlärigssite.

Lothringisch
Verbreitig:	Frankreich Frankriich (Département Moselle)
Sprecher:	zwüsche 60.000 un 300.000, abber starch ruckläufig
Linguistischi Klassifikation:	indogermanisch germanisch westgermanisch Westmitteldütsch Lothringisch
Unterteilige:	lüeg im Artikel
Schriftsyschtem:	Latiinischi Schrift
Offizieller Status
Amtssprooch vo:	Luxemburg Luxeburg (Luxeburgisch)
Anerkannti Minderheitesprooch vo:	Frankreich Frankriich (Regionalsproch)

Z Frankriich bezeichnet mer mit em Wort Fränkisch (Lothrénger Platt, Lothrìnger Platt, Lothrénger Deitsch, Lothrìnger Deitsch odder Lothrìnger Ditsch) e Reihe vu dütsche Mundarte, wu in de Region Lothringe gschwätzt were. Linguisdisch gseh ghöre sälli Dialäktgruppe ammel deilwis in de Definitionsberiich vum Wort:

• Lothringer Rhiifränkisch
• Moselfränkisch
• Luxeburgisch

De Emile Guelen hät scho 1939 dräi Dialäktgruppe unterschide, sini Bezeichnige sin Westmosellothringisch, Niderlothringisch un Saarlothringisch gsì. Vum Département Moselle hänn 1945 370 vu 763 Gmeinde zum Sprochgebiet zellt. Mit 357 vu 716 Gmeinde im Johr 1975 isch sälli Zahl proportional gseh meh odder weniger gliich blibe. D'Sprächerzahl hät sich 1962 uff rund 360.000 beloffe (39 % vu de Bevölcherig), bis 1975 isch sälli Zahl uff 440.000 (44 %) gstige. Obwohl säll uff de erscht Blick de Iidruck macht, di lothringische Mundarte hätte sich in dere Zit witerverbreitet, isch ihri Verwändig im Alldag sogar zruckgange; de Aastig vu de Sprächerzahl numme e Ergäbnis vum Bevölcherigswachstum.

Gschicht

D'Bezeichnig als fränkische Dialäkt goht uff s Volch vu de Franke zruck, wu sich zur Zit vu de Völcherwanderig, ab em 3. Johrhundert n. Chr., z Lothringe nidergloo hät. Es abber scho vor ihrer Aasidlig e Germanisierig stattgfunde ha, wu sich in Form vu'me-ne germanische bis keltische Substrat bemerchbar gmacht hät. Als Sprochgränze zwüsche germanische un romanische Sproche hät sich e Linie verfestigt, wu quär durch s hüttig Département Moselle vu Nordweste noch Südoste verloffe-n-isch.

Obwohl d'Iiwohner mehreri Mol d'Nationalitet hänn mieße wechsle un immer widder versüecht wore-n-isch, ene ihri germanische Dialäkt uszdriibe, hät si sich bis 1945 güet erhalte un chuum verändert. Noch em Zweite Wältchrieg hät mer ihri Usrottig umso verbissener aagsträbbt, wodruffhii ihri Verwändig au datsächlig starch zruckgange-n-isch. Grund vu de schlächte Iistellig gegenübber de lothringische Dialäkt isch ihri Verwandtschaft mit em Dütsche gsì un d'Datsach, dass si bi de Bsetzig vu de Nazi ans Dütsch assimiliert wore-n-isch.

Wie au viili anderi Minderheitesproche gitt's e Reihe vu Verei, wu e vermehrti Witervermittlig vum Fränkische z Lothringe wän erziile. Nännenswärt sin do Wei lang naar (Wie lang no?), Gau un Griis, Bei uns dahäm un Culture et Bilinguisme de Lorraine - Zweisprachig, unsere Zukunft.

Merchmol

D'Lothringer Dialäkt hänn viil mitenand gmeinsam un ihri Sprächer verstönn sich meh odder weniger güet. Allerdings isch d'Bezeichnig als Lothringisch in demm Sinn kei sprochwüsseschaftlige Begriff: was z Lothringe gschwätzt wird, ghört alles zum Mitteldütsch, innerhalb vu säller Dialäktfamilie deilt's sich allerdings uff de ripuarisch, luxeburgisch, moselfränkisch un rhiifränkisch Zwiig uff.

Es handelt sich um e Kontinuum vu Dialäkt, wu d'Underschid vu de geografische Lag abhänge: es gitt nit Dialäktgruppe, wu ere Sprochgränze lang stärcheri Abwiichige vunenand uffwiise; viili Übbergäng dete quär durch eso-n-e Sprochgebiet duure verlaufe. D'Ähnligkeit un di gegesitigi Verständligkeit vu zwei regionale Variante hänge vu denne ihrer Entfärnig ab, de Begriff Lothringisch chunnt also vu bolitische Bezeichnige. S Sprochgebiet umfasst au nit ganz Lothringe, sundern numme de Nordoste vum Département Moselle, un goht in d'Dialäkt vu de Nochberländer übber.

Abgränzige

• Vum Niderdütsch (Plattdütsch) unterscheide sich d'Lothringer Dialäkt durch Wörter wie machen odder ich, wu im Plattdütsche maken un ik usgsproche were.
• Vum Oberdütsch gränze's d'Wörter Appel un Pund ab (Oberdütsch: Apfel, Pfund).
• S Ripuarisch litt uff de andere Site vu de Sprochgränze zwüsche Dorf (Lothringer Dialäkt) un Dorp (Ripuarisch).
• Ußerdemm litt s Lothringisch im Gebiet, wu mer Fescht, geschter, Schweschter un Samschdaa sait anstell vum mitteldütsche Fest, gestern, Schwester, Samstag im Norde.

Variante

S Sprochgebiet wird vu zwei Sprochgränze (Isoglosse) durchschnitte, wu vu Nordoste noch Südweste verlaufe un di dräi Dialäktfamilie vunenand abgränze. Si gönn zruck uff Konsonanteverschiebige, wu s Lothringisch numme deilwis erfasst hän.

• D’op/of-Linie drännt s Luxeburgisch ab, wu s Wort „uff“ als „op“ usspricht un nit als „of“.
• D'Gränze zwüsche wat un was verlauft zwüschem Moselfränkische un em Rhiifränkische.

D'Diphthongierig (z. B. vu i zù ei) umfasst nit s ganz Sprochgebiet: zwar isch s Luxeburgisch übberall verschobe, bim Mosel- un Rhiifränkisch gitt's abber no Randgebiet ohni Diphthongierig, au wenn si beidi Familie zum gröschte Deil erfasst hät.

Offiziälle Status

Wie di andere Regionalsproche z Frankriich wird au s Lothringisch nit als Amtssproch aaerkännt. E Variante vum Luxeburgisch isch zwar z Luxeburg eini vu de Amtssproche, de Räst vum Lothringisch wird abber numme als Regionalsproch bezeichnet.

Füeßnote

Dä Artikel basiert uff ere fräie Übersetzig vu dere Version vum Artikel „Francique_lorrain“ vu de franzeesische Wikipedia. E Liste vu de Autore un Versione isch do z finde.