Jamaika

	Jamaica; Jumieka; Jamaika
{{{ARTIKEL-FLAGGE}}}	{{{ARTIKEL-WAPPEN}}}
	Wahlspruch: Out Of Many One People; (eng.: „Us vyle ai Volk“)
Amtsspraach	Änglisch
Hauptstadt	Kingston
Staatsoberhaupt	Chenig Charles III. ; verdrätte dur dr Generalguverneer Patrick Allen
Regierigschef	Andrew Holness
Flächi	10.991 km²
Iiwohnerzahl	2.804.332
Bevölkerigsdichti	250,9 Iiwohner pro km²
Bruttoinlandsprodukt nominal (2007)	11.206 Mio. US$ (109.)
Bruttoinlandsprodukt pro Iiwohner	4.172 US$ (82.)
Human Development Index	0,736 (101.)
Währig	Jamaika-Dollar (JMD)
Unabhängigkeit	vum Verainigte Chenigrych am; 6. Augschte 1962
Nationalhimne	Jamaica, Land We Love
Zitzone	UTC −5 Stunde
Kfz-Kennzeiche	JA
Internet-TLD	.jm
Vorwahl	+1 (876)

Jamaika [jaˈmaɪ̯ka]/[dʒaˈmaɪ̯ka] (ängl. Jamaica [ʤəˈmeɪkə]; patois Jumieka) isch e Inselstaat in dr Karibik, wu zum Commonwealth of Nations ghert.

Dr Name laitet si vum arawakische Xaymaca oder Chaymakas ab, wu „Quälleland“ oder „Holz- un Wasserland“ maint. Mer chännt di ehmolig britisch Kolony fir ihri vylsytig Kultur, aber au fir ihri soziale un wirtschaftlige Brobläm. D Hauptstadt vu Jamaika isch Kingston.

Geografi un Natur

Lag

Jamaika isch di drittgrescht Insle vu dr Großen Antille. Si lyt 145 Kilometer sidli vu Kuba un – drännt dur dr Jamaica Channel – 160 Kilometer weschtli vu Hispaniola (Quisqueya) mit dr Staate Haiti un Dominikanischi Republik. S mittelamerikanisch Feschtland isch 635 Kilometer vum Weschtspitz ewäg. Bi re Lengi vu 235 Kilometer un ere Braiti zwische 35 un 82 Kilometer nimmt d Hauptinsle ne Flechi vu 10.991 Quadratkilometer yy.

Vor dr Sidweschtkischte lyt d Pedro Bank, e unterseeischi Hebig, wu uf ere Flechi vu 8000 Quadratkilometer e Wasserdiefi vu weniger wie 100 Meter het. In dr Bank lige d Pedro Cays, e Inselgruppe mit ere Gsamtflechi vu 23 Hektar.

S Staatsbiet vu Jamaika umfasst näbe dr Hauptinsle un dr Pedro Cays no d Inselgruppe vu dr Morant Cays, wu rund 60 Kilometer sidweschtli lige.

D Atoll Serranilla-Bank, Bajo Nuevo un Alice Shoal lige im zäme vu Jamaika un Kolumbie verwaltete Meeresbiet.

Wie d Insle entstanden isch

D Karibik isch aini vu dr geologisch kompläxeschte Regione vu dr Wält. Mer waißt nit vyl driber, wie d Insle entstanden isch. Di verbraitetscht Theory goht dervu uus, ass si dr weschtli Dail vu Jamaika un d Blue Mountains im Oschten in verschidene Regionen entwicklet hän un erscht im Miozän vor rund acht Millione Johr zämechuu sin.

D Blue Mountains im Oschte sin Dail vun eme Gebirg, wu Bärgchette dervu au uf Kuba un Hispaniola z finde sin. Di geologische Strukture sin idäntisch mit sällene dert. D Bärg sin am Änd vum Eozän us em Wasser glupft wore un lige syterhär duurhaft iber em Meeresspiegel. Villicht het s vor rund 35 Millione Johr churzi Zyt e Landbrugg zue Hispaniola gee.^[1]

Di weschtlige Dail vu Jamaika un d Pedrobank sin urspringli Dail vum untermeerische Nicaragua-Rugge gsii, wu si si vor 40 Millione Johr dervu abgspalte hän. Im Lauf vu dr Chryydezyt het si in dr Region e Zyylede vu Unterwasservulkan bildet, wu ainzelni dervu wahrschyns churzi Zyt iber d Meeresoberflechi duurechuu sin. S eltscht Gstai, wu mer uf dr Insle findet, isch chalti Lava us däre Period. Dr gsamt Block isch im spote Eozän dur tektonischi Bewegige, unterstitzt dur e Meeresspiegel, wu stark aabegange isch, iber d Oberflechi glupft wore. Dodmol het au dr grescht Dail vu dr vulkanische Aktivitet ufghert.

Fimf Millione Johr speter isch dr Meeresspiegel wider aagstige un het großi Dail vu dr Flechi wider iberdeckt. Doderur isch e baar hundert Meter dicke Chalchstaipanzer entstande, wu no hit fascht dr ganz Weschte deckt.

S git Aazaiche, ass e Dail hecher glägeni Biet no ne baar Mol iber dr Wasseroberflechi gsii sin. Di letscht groß Lupfig het vor acht Millione Johr aagfange, zytglych mit em Zämedräffe mit dr Blue Mountains.

Geology un Landschaft

Jamaika lyt am Nordrand vu dr Karibische Blatte, wu si diräkt vor dr Kischte unter di Nordamerikanisch Blatte schirgt. D Nechi zue dr Blattegränze fiet all Ritt zue starke Ärdbidem, wie zum Byschpel zue däm, wu 1692 unter anderem Port Royal verwieschtet het.

Dr Weschten un d Mitti vu dr Insle wäre dominiert vu ne baar hundert Meter dicke Chalkschtaischichte, wu rund zwai Drittel vu dr Oberflechi iberdecke. Im Zäntrum bilde si bis zue 900 Meter hochi Bärgchette. Im waiche Gschtai hän si diefi Däler un Hehline mit unterirdische Flusslaif bildet. D Vercharschtig isch bsundersch uusbregt im Cockpit County sidli vu Montego Bay.

D Gebirg gehn an e Dail Stelle im Norde iber 500 Meter gääch zum Meer aabe. Dert fangt diräkt vor dr Kischte dr 7680 Meter dief Kaimangraben aa. Im Siden isch dr Abstiig zum Meer flacher, mit wyte Alluvialebene, wu im Lauf vu dr vergangene acht Millione Johr vu dr Fliss gschaffe wore sin. Uusnahme bilde zwoo Bärgchette z Westmoreland un z Saint Elizabeth, wu bis an d Kischte gehen. Näbe Chalch wird dr Untergrund vu chalt worene Magma, Gnais un Schiifer gformt. Dr wichtigscht Bodeschatz isch Bauxit, d Lagerstätte dervu sin eschtli vu Montego Bay un weschtli vu Kingston im Innere vu dr Insle. Derzue wäre Gips un Marmor abböue.

Dr Oschte wird vu dr Blue Mountains bregt, ere Bärgchette, wu uf ere Lengi vu rund 100 Kilometer vu Nordweschte no Sidoschte goht, mit e Hufe Uuslaifer no Norden un Side. Do het s dr hegscht Punkt vu dr Insle, dr 2256 Meter hoch gläge Blue Mountain Peak.

Jamaika wird durzoge vun e Hufe churze Fliss. Dur d Lag vu dr Gebirg fließe die zmaischt no Norde oder Side. D Mängi vum gfierte Wasser schwankt in dr Rägezyte stark. Im zmaischt waiche Gschtai chenne d Fliss lycht ihre Lauf ändere oder iber lengeri Streckine unterirdisch verlaufe. As lengschte Fluss vu Jamaika wird vylmol dr Black River gnännt. Uf ere Lengi vu 53,4 Kilometer fiert er ganzjehrig oberirdisch Wasser un isch mit chlaine Boot schiffbar. Aigetlig isch dr Rio Minho dr lengscht Fluss mit 92,6 Kilometer, wu aber im Oberlauf rägelmäßig drucke gheit un wu nume in dr diräkte Nechi zue dr Kischte schiffbar isch. Beedi Fliss ligen im Sidweschten un wäre dur d Clarendon-Wasserschaide drännt. Uf Abschnitt schiffbar isch au dr 39,7 Kilometer lang Cabaritta River. Wirtschaftli bsundersch wichtig isch dr Rio Cobre, wu z Saint Catherine Ackerflechine vu 73 Quadratkilometer mit Wasser versorgt un derzue Spanish Town mit Eläktrizitet.

Im porese Chalchschtai bilde si nume sälte See. En Uusnahm isch dr Moneague Lake. In normale Johr het er nume ne chlaini Flechi oder dricknet ganz uus. Im Abstand vu ne baar Johrzehnt wachst er aber uf e Flechi vu 300 Hektar aa, wun er derno fir e baar Monet bhaltet. Mer waiß nit wurum, s stooht aber schyns im e Zämehang mit Veränderigen im unterirdische Abfluss.^[2]

Klima

Monatlichi Durchschnittstemperature und -niderschläg für Kingston

	Jan	Feb	Mär	Apr	Mai	Jun	Jul	Aug	Sep	Okt	Nov	Dez
Max. Temperatur (°C)	30,3	30,2	30,7	31,1	31,6	32,1	32,8	32,7	32,1	31,7	31,2	30,6	Ø	31,4
Min. Temperatur (°C)	21,1	21,0	21,6	22,6	23,6	24,2	24,3	24,2	24,0	23,4	22,8	21,8	Ø	22,9

Niderschlag (mm)	18	19	20	39	100	74	42	98	114	177	65	47	Σ	813

Regetäg (d)	5	5	5	7	8	7	6	9	11	14	10	6	Σ	93

N i e d e r s c h l a g	18	19	20	39	100	74	42	98	114	177	65	47
	Jan	Feb	Mär	Apr	Mai	Jun	Jul	Aug	Sep	Okt	Nov	Dez

Quelle: WMO

S Klima vu Jamaika isch tropisch un wird vum Nordoschtpassat bregt. D Tämperaturunterschid sin im Johresverlauf gring. Z Kingston lyt di mittler Monetstämperatur im Jänner bi 25 °C un im Juli bi 27 °C, im zäntrale Hochplatoo isch si rund drei Grad nidriger. Di dailwys iber 2000 Meter hoche Blue Mountains sin s ganz Johr iber schneefrei. S git zwoo dytlig uusbregit Rägezyte, im Mai un Juni un vum Septämber bis zum Novämber.

Di jehrli Niderschlagsmängi isch regional seli unterschidli. Iber 5.000 mm Räge gheie in dr Bärg im Nordoschte, derwylscht dr Mittlewärt in dr Gegnig vu Kingston, an dr wächselfychte Sidkischte, bi rund 800 mm lyt. Im Spotsummer un frieje Spotjohr zien vylmol Stirm iber d Insle. Um des Zyt bstoot Gfohr dur Hurrikan. Zlescht hän 1951 dr Hurrikan Charlie un 1988 dr Hurrikan Gilbert zue schwäre Schäde gfiert.

Wichtigi Stedt

Wäg em bärgige Inland lige di maischte Sidligszäntren an dr Kischte oder in dr große Ebene. D Hauptstadt Kingston isch mit rund 584.600 Yywohner di grescht Stadt. Zäme mit dr nochglägene Planstadt Portmore mit 182.000 Yywohner bildet si ne Balligszäntrum, wu ne Drittel vu dr Gsamtbevelkerig läbt. Näbe praktisch allne Regierigsyyrichtige het s do di grescht Universitet un dr grescht Flughafe vu dr Insle. Kingston het, bsundersch syt aafangs 1990er Johr, großi Brobläm mit Kriminalitet. Iber Dail vu dr Stadt herrsche Bandine, wu in dr letschte Johr zum aine gegenenadner kämpft hüän, zum andere au uffig gege d Bolizei un s Militer.

Weschtli vu Kingston lyt Spanish Town, wu mit 147.152 Yywohner dytli chlainer isch. D Stadt isch Zäntrum vun eme Biet, wu Bananen un Zuckerrohr aaböue un do wyterverschafft wäre. Spanish Town isch aini vu dr eltschte Stedt vu Jamaika, vu 1535 bis zue dr Eroberig dur Ängland isch si d Inselhauptstadt gsii.

Im Nordweschte, ganz in dr Nechi vu dr Stell, wu dr Christoph Kolumbus as erschte Europäer uf d Insle chuu isch, lyt Montego Bay. D Stadt, wu 110.115 Yywohner zellt, isch e Turischtezyyl un e wichtige Exporthafe. In dr Nechi het s dr zweet international Flughafe vu dr Insle. Do het um 1900 dr Turismus uf dr Inslen aagfange.

Anne 2016 hän 55 % vu dr Bevelkerig in Stedt oder stedtische Ryym gläbt. Di greschte Stedt sin (Stand Zänsus 2011):^[3]

Kingston: 584.627 Yywohner
Portmore: 182.153 Yywohner
Spanish Town: 147.152 Yywohner
Montego Bay: 110.115 Yywohner
May Pen: 61.548 Yywohner

Fauna un Flora

Jamaika losst si yydaile in drei Ekoregione: Druckewald an dr Kischte lang, Fychtwald im hochglägene Landesinnere un Mangroven an e Dail Kischtenabschnitt lang. Uf dr abgschidene Insle hän si vyl Dier- un Pflanzenarten entwicklet, wu endemisch sin, wu s also nume do het.

Vor dr Bsiidlig dur d Spanier sin großi Dail vu Jamaika mit dichtem Wald deckt gsii. Hit wäre vyl vu däne Flechine zum Buure bruucht. Nume bstimmiti Regionen an dr Nordkischte, s Cockpit County un d Pedro Bank un au di hegschte Regione vu dr Blue Mountains sin im e fascht urspringlige Zuestand erhalte.

S Cockpit County isch e wichtig Ruggzugsbiet fir Vegel. Mer findet do ne Großdail vu dr Arte, wu uf dr Insle vorcheme, dodrunter dr endemisch Nationalvogel Wimpelschwanz. In dr zahlryche Hehline lääbe verschideni Flädermuusarte. Zum Dail umfasse d Kolonie iber 50.000 Dier. Si wäre unter andrem gfrässe vum Jamaikayyl un dr Jamaika-Boa, em greschte Landraubdier vu dr Insle.

In dr hechere Lage wagse näbe Mahagonigwägs wie dr Swietenia vor allem Zedere un Mahoe. Im Rägewald het s 28 Vogelarte, wu nume do vorcheme. Dr Jamaikanisch Riiseschwalbeschwanz, (Papilio homerus), e Ritterfalter, wu uf Jamaika endemisch isch, giltet as ain vu dr greschte Schmätterling vu dr Wält.

Uußer Sandbänk un uusdehnte Seegrasfälder bietet d Pedro Bank di letschte no guet erhaltene Koralleriff vum Land. Drotz ass d Bank e wichtig Fischereibiet isch un all mee Turischten aalockt, hän d Beherde si dur gsetzligi Reglige un intänsivi Iberwachigsmaßnahme vor dr Verwieschtig chenne bewahre. Di chlaine Insle wären unter anderem vu Masketölpel un Roseseeschwalbe, aber au vu dr bedrohte Karettschildchrott fir d Aiablag bruucht. Si sin dailwys as Schutzbiet uusgwise. In dr Bank un an dr Kischte lang läbe di sältene Karibik-Manati.

Wimpelschwanz
Jamaikayyl
Jamaikaboa
Karibik-Manati

Umwältbolitik

Dur dr Turismus het si uf Jamaika e versterkt Umwältbewusstsyy entwicklet. Syt 2000 git s en aigeständig Umwältminischterium. Rund 9 % vu dr Landflech steen unter Naturschutz, derzue cheme ne baar Seeschutzbiete um d Pedro Cays un an dr Koralleriff. 1990 isch dr 79 Hektar groß Crow Mountains National Park in dr Blue Mountains yygrichtet wore. Jamaika het s Washingtoner Arteschutzabchuu un s Kyoto-Protokoll ratifiziert. S unterstitzt d Wieschtekonvänzion un git si Miei, s Abchuu zum Schutz vu dr Meer vor Verdräckig dur Schiff yyzhalte.

S grescht Umwältbrobläm sin d Bauxitmine. Zum aine näme di ne großi Flechi yy un wagsen in Beraich mit ere bishär intakten Umwält. Zum anderen belaschtet dr Staub, wu bi Abbau entstoot un d Gsundhait gfherdet, d Landschaft un d Stedt, vor allem Kingston. D Fliss sin verdräckt dur nit gchlerti Abwässer un Yydreg vu Dinger un Spritzmittel us dr Landwirtschaft. S Glych giltet fir d Kischtenabschnitt in dr Nechi vu dr Mindige un große Induschtryaalage. 2000 bis 2005 isch s Jamaican Ridge to Reef Watershed Project glofe, wu dur Maßnahmen uf lokaler Ebeni d Qualitet vum Wasser het solle staigere. Unterstitzt woren isch s mit US-Entwickligshilfe.^[4]

Bevelkerig

Im Juli 2016 hän uf Jamaika 2.970.340 Mänsche gläbt, rund d Helfti vun ene in Stedt, ellai ai Million in dr fimf greschte. S Durschnittsalter lyt bi 23,7 Johr, rund ai Drittel vu dr Bevelkerig isch jinger wie 14 Johr, nume 7,5 % sin elter wie 64. Dodermit isch d Bevelkerig im Verglych zue dr maischte Induschtrystaate seli jung. Vu 1000 Chinder, wu läbig uf d Wält cheme, stärben im Durschnitt 15,2, d Lääbeserwartig lyt zurzeit fir Fraue bi 75,3 un fir Manne bi 71,8 Johr. S Bevelkerigswachstum het si syter 1960 vu 1,6 % uf 0,76 % anne 2009 reduziert. Mer cha dervu uusgoh, ass s Durschnittsalter in Zuechumft ufegoht, au wel e Hufe jungi Lyt d Insle verleen..

Rund 91 % vu dr Yywohner stamme vu afrikanische Sklaven ab, wu vor allem im 17. un 18. Johrhundert uf d Insle brocht wore sin. 1,3 % sin us andere Staate vu dr Karibik uf Jamaika chuu, je 0,2 % sin europäischer oder chinesischer Härchumft. D Uryywohner, Taíno un Karibe, hän nit as aigeni Velker iberläbt: dezimiert vu yygschlaipfte Chrankete un dur Gwaltherrschaft vu dr europäische Kolonialmächt hän si si vermischlet mit dr andere Bevelkerigsgruppe.

Näbe dr Amtssproche Änglisch wird Jamaika-Kreolisch (au Patois gnännt) gschwätzt, e änglischbasierti Kreolsproch, wu mer z Europa vor allem dur Hip-Hop un Reggae chännt. E Hufe Yywohner chene boodi Sproche, derue het s regionali Dialäkt.

Religione

Fascht zwai Drittel vu dr Yywohner gheren ere broteschtantische Chilche aa.

Chrischtedum

Di greßere broteschtantische Gmainschafte sin d Church of God (21,2 %), d Baptischte (8,8 %), d Sibte-Dag-Adväntischte (9 %), d Bfingschtchilche (7,6 %), d Methodischte (2,7 %), d United Church of Christ (2,7 %), d Plymouth Brethren (1,1 %) un d Herrnhuter (1,1 %). Di remisch-kadolisch Chilche het en Aadail vu 4 %. S git e Erzdiezeese z Kingston un Diezeese z Mandeville un z Montego Bay. Di anglikanisch Chilche uf Jamaika (2,8%) ghert zue dr Church in the Province of the West Indies, verdrätte dur dr Bischof Alfred Charles Reid z Kingston. D Zyyge vu Jehova z Jamaika sin in 188 Versammligen organisiert, wu zum US-amerikanische Biet ghere. Si hän en Aadail vu 1,9 % an dr Bevelkerig.

Judedum

Di jidisch Gmai z Spanish Town git s syt em 16. Johrhundert un het syter anne 1704 en aigeni Sinagog. En anderi großi jidischi Gmai het s z Kingston.

Rastafari

Wenig Gruppe breege s Bild vu Jamaika im Uusland eso wie Rastafari (rund 1,1 % vu dr Bevelkerig). S handlet si um e Glaubesgmainschaft, wu stark chrischtlgi Yyfliss het. Si isch in dr 1930er Johr unter Noofahre vu dr afrikanische Sklaven entstande. Di maischte Aahänger sähn im 1975 verstorbene, ehmolig ehiopische Chaiser Haile Selassie dr nei Messias, vu sym Geburtsname „Tafari Makonnen“ un sym Adelstitel „Ras“ laitet si ihre Name ab. In Zämehang mit dr Grindig vu dr Rastafari-Bewegig z Jamaika stoht dr Marcus Garvey, dr Grinder vu dr Back-to-Africa-Bewegig. Dr Garvey het in dr 1920er Johr d Chrenig vun eme mächtige schwarze Chenig z Afrika voruusgsiat. wu anne 1930 dr Haile Selassie zum Chaiser vu Abessinie gchrent woren isch, isch des as Erfillig vu däre Prophezeiig aagliegt wore. Mit ihm isch d Hoffnig verbunde gsii uf e Befreiig vu Afrika vu dr kolonialen Unterdruckig. Är sälber het des aber abglähnt, ass er dr Messias sei.

Rastafari bstoht us verschidene Bewegige. Di maischte stelle s Individuum in s Zäntrum, wu uf aire Syte frei vu Gsetz un Vorschrifte, uf dr andre Syte aber no dr Rainhaitsvorschrifte vum Alte Teschtamänt solle lääbe. Die Gruppe lääne zum Byschpel dr Gnuss vu Alkohol un Dubak ab. Vyl, aber nit alli, konsumiere gmainsam uf rituälli Art Cannabis (Ganja), wu si zum Meditieren oder zum „Reasoning“, d. h. Studiere oder mit andere dischpetiere, bruuche. In Aalähnig an d Offebarig vum Joahnnes (Värs 22,2 LUT: „[...] un d Bletter vu dr Baim sin fir Hailig vu dr Velker“) wird dr Hamf au healing of the nation, „Hailig vu dr Velker“, gnännt.

Vyl zaigen ihri Glaubeszuegherigkait dur s Drage vu Dreadlocks. Mer chänt die Bewegig im Uusland vor allem dur Reggae-Sänger wie dr Bob Marley un dr Peter Tosh

Gschicht

Indigeni Velker bi dr Aachumft vu dr Europäer

Vorkolonialzyt

Im 7. Johrhundert vor Chrischtus sin di erschte Taíno, wu zue dr Arawak ghere un vu Sidamerika stamme, uf d Insle chuu. Si hän in Stammesgmainschafte gläbt un buurt un Fisch gfange. Ihri Hyser hän si us Schilf un Strauböue. Im Lauf vum 15. Johrhundert sin chlaini Gruppe vu dr Kariben uf Jamaika chuu. Im Gegesatz zue dr Praxis uf vylne andere Insle hän si do mit dr Taíno zämegläbt un si nit verdribe. Wu dr Christoph Kolumbus 1494 uf syre zwoote Rais as erschte Europäer uf Jamaika glandet isch, hän dert rund 100.000 Mänsche gläbt. Bi Pedro Bluff z Saint Elizabeth sin Hehline mit Molereie gfunde wore, wu sällene uf andere Karibikinsle glyche.

Spanischi Kolony (1509–1655)

Noch eme johrelange Stryt zwisch em Diego Kolumbus, em Suhn vum Christoph Kolumbus, un dr spanische Chrone iber dr Bsitz vu ne Dail Karibikinsle isch er schließli Vizechenig vu allne Insle wore, wu sy Vater entdeckt het. Är het s Rächt iberchuu, ne Aadail vum Gold, wu mer dert gfunde het, fir si sälber z bhalte un Styyre z erhebe. Anne 1509 het er Jamaika dur dr Juan Ponce de León yynee loo un het s Santiago gnännt. Dää Name het si nie duregsetzt, au d Spanier hän dr urspringli indianisch Name Chaymakas oder Xaymaca bruucht, wu mit Zyt Jamaica drus woren isch. In weniger wie zee Johr isch d Kultur vu dr Uryywohner verheit, si sin dur yygschlaipfti Chrankete un di brutal Bhandlig dur d Sidler all mee dezimiert wore. Syt dr zwoote Helfti vum 17. Johrhundert gälte si as uusgstorbe. Go dr Mangel an Arbetschreft kompensiere, hän d Spanier ab 1517 di erschte Afrikaner as Sklave uf d Insle deportiert, in dr Hauptsach vu Goldkischte un dr Sklavekischte. Anne 1611 sin zum erschte Mol mee schwarzafrikanischi wie europäischi Yywohner zellt wor. Hauptstadt isch Nueva Sevilla wore, s hitig Spanish Town. Aafangs isch in dr Landwirtschaft s Verwaltigssischtem Encomienda yyfiert wore. Spanier hän groß Ländereie iberchuu, zäme mit dr Uryywohner, wu druf gläbt hän, wu si missioniert hä nun zur Zwangsarbet hän chene verpflichte. Des Sischtem het stark zum Uusstärbe vu dr indianische Kultur bydrait. Churz vor dr Eroberig dur Ängland isch uf s humaner Repartimiento umgstellt wore, wu indianischi Dorfgmainschafte zwai bis vier Brozänt vu ihre Arbetschraft dr Kolonialherre hän mieße zur Verfiegig stelle.

Wel mer kaini Edelmetall uf dr Insle gfunde het, het si s Inträssi vu dr spanische Chrone waidli verlageret uf Mexiko. E Hufe Sidler hän d Insle wider verloo, zrugg bliben isch e schwachi Garnison.

Britischi Kolony (1655–1962)

Inbsitznahm

In dr Johrzehnt no dr Niderlag vu dr spanische Armada 1588, vor allem aber syt em ändgiltige Verfall vu dr spanische Vormachtstellig in dr Karibik in dr zwoote Helfti vum 17. Johrhundert, sin d Ängländer, d Franzose un d Niderländer all mee in dr spanisch Machtberaich firi drunge.

Am 10. Mai 1655 sin änglischi Druppe unter em Robert Venables un em Admiral William Penn sen. an dr Stell vum hitige Kingston glandet. Si sin vum Oliver Cromwell gschickt wore, go Stitzpinkt in dr Karibik erobere. D Verwaltig vu Spanish Town het si am negschte Dag ergee, e dail vu dr verblibene Spanier isch kampflos uf Kuba gflichtet. In dr Hoffnig uf en Ufstand hän si vorhär no ihri Sklave freigloo un ene Waffe gee. S isch aber nit zue Kämpf chuu, well di ehmolige Sklave si ins Landesinner zruggzoge hän, un ab do dert unter em Name „Maroons“ gläbt hän. Drotz dr Kapitulation het dr letscht spanisch Guverneer Cristobal Arnaldo de Ysassi Guerilladruppe an dr Nordkischte un im Landesinnere gsammlet. Zwai Mol het er Unterstitzig kriegt vu Kuba, het aber no zwoo Niderlage geg di änglisch Armee 1657 un 1658 ändgiltig mießen ufgee. Anne 1664 isch e gwehlti Versammlig yygrichtet wore, wu lokali Verwaltigsufgaben ibernuu het. Jamaika isch anne 1670 dur dr Verdrag vu Madrid formal in dr Bsitz vu Großbritannien ibergange.

Wirtschaftlige Ufschwung

D Ware, wu in dr Plantaschewirtschaft vu Jamaika prozudiert wore sin, hän d Insle iber s 150 Johr lang zue me wärtvolle Bsitz vu dr änglische Chrone gmacht. In dr erschte baide Johrzehnt no dr britische Inbsitznahm sin d Insle un ihri neig rindet Hauptstadt Port Royal aber vor allem Aalaufstell un Stiztpunkt fir Pirate us allnemeglige Länder gsii. Die sin vum britische Guverneer nit nume duldet wore, nai, si sin au as wärtvolli militerischi Stitz bi dr Verdaidigung vu dr Insle gege spanischi Ruggeroberigsversuech aagleugt wore. Dur d Protektion vum Inselguverneer hän Pirate wie dr Henry Morgan vu do uus ihri Aagriff uf s spanisch Kolonialrych chenne aafange. Des isch dr guet fir di jamaikanisch Wirtschaft gsii, wel d Piraten o ihre Ruggchehr do ne große Dail vu ihre Byti verchauft un ihri Rychdum uusgee hän. S Piratezytalter uf dr Insleisch gange bis zue dr Verwieschtig vu dr Stadt dur e Ärdbidem 7. Juni 1692. Spanish Town isch wider Hauptstadt wore, bis si 1755 dur Kingston abglest woren isch.

Anne 1694 isch dr Franzos Du Casse mit 1500 Soldaten im Norde un Oschte vu Jamaika glandet. Sy Versuech, d Insle z erobere, isch fählgschlaa dur dr Widerstand vu dr Sidler. No zehdägige Kämpf hän d Franzose si uf ihri Schiff mieße zruggzie. Dr Du Casse het e baar Platasche veriweschtet un rund 1300 Sklaven entfiert. Dr letscht Versuech d Insle z erobere isch 1782 fählgschlaa, wu di fir Invasion vorgsää franzesisch Flotte in dr Schlacht vu Les Saintes vu dr Briten gschlaa woren isch.

Uurueje un Ufständ

Ab dr 1730er Johr isch all mee zue Konflikt mit dr Maroon chuu. Die hän si gwaigeret, gflichteti Sklaven an Brite uuszlifere, un hän au sälber versuecht, mee Sklave z befreie. Dr erscht Maroonchrieg isch anne 1734 an sy Hegschtpunkt chuu, wu Nanny Town, aini vu dr Maroon-Sidligen in dr Blue Mountains, gschlisse woren isch. Dr Konflikt isch bis zum Friedesschluss 1739 gange. Dr Verdrag, wu vu dr Granny Nanny, ere Aafiereri vu dr Maroon, uusghandlet woren isch, het dr Maroon en aigeständigi Kolony unter dr Bedingig zuegsicheret, ass di gflichteti Sklave zruggbrocht hän un ghulfe hän bi dr Verdaidigung vu dr Insle.

Dr zweet Maroonchrieg isch anne 1795 uusbroche, wu si d Maroon gwaigeret hän, als furt Mänsche uuszlifere. Dr Uusleser fir die Kämpf isch d Folterig vu zwee Sklave gsii. 5000 Soldaten un uf Mänschejagd abgrichteti Bluethind hän dr Ufstand nidergschlaa. D Maroon-Aafierer sin gfangegnuu wore un uf Nova Scotia z Kanada deportiert wore, vu dert uus sin si speter uf Sierra Leone verschlaift wore.

Anne 1807 isch dr Iberseehandel mit Sklaven verbote wore, d Sklaverei sälber ich aber nit abgschafft wore. S isch zue verschidene chlainere Ufständ chuu, bis 1831 unter dr Fierig vum Samuel Sharpe dr Wynächtsufstand in dr Gegnig vu Montego Bay uusbrochen isch. Drotz ass er schnäll un bluetig nidergschlaa woren isch, isch er Dail vun ere Entwicklig gsi, wu 1834 zum Slavery Abolition Act, also zue dr Abschaffig vu dr Sklaverei, gfiert ghaa het. Bis zue dr Dursetzig vum neie Gsetz uf Jamaika isch s no vier Johr gangen. In dr Johr dernoo sin all mee Yywanderer freiwillig uf d Insle chuu, dodrunter e Gruppe vu Arbaiter vu Indie. Si sin uf dr Plantasche yygsetzt wore, dr Nidergang vu dr Zuckerinduschtry het aber au dur sii nit chenne ufghalte wäre, billige Zucker vu Kuba het dr Märt iberfluetet.

D Läbesbedingige vu dr ehmolige Sklave sin aber kataschtrofal blibe. Si sin frei gsii, hän aber uf dr anderer Syte bsitzlos blibe un hän si wäg ere Wahlstyyr nit bi Wahle hän derfe mitmache. D Wuet un d Verzwyflig vu dr Bevelkerig het si 1865 im Ufstand vu Morant Bay unter dr Fierig vum Paul Bogle un em George William Gordon entlade. Dr Ufstand isch vu dr Brite im Ufdrag vum Guverneer mit massiver Gwalt nidergschlaa wore. Derno isch di lokal Verwaltig ufglest un Jamaika isch e Chronkolony wore. Iber 1000 Mänsche, dodrunter dr Bogle un dr Gordon, sin um s Läbe chuu. D Gwahlt het z Großbritannien Entsetzen uusglest un het zue re gnauere Iberwachig vu dr Guverneer gfiert.

Chronkolony

Mit em neie Guverneer John Peter Grant hän ab 1866 e Hufe Reforme aagfange. S Bildigssischtem isch greßere Bevelkerigsdail zuegängli gmacht wore, d Arbetsgsetz sin verbesseret wore. Derzue isch d Infrastruktur uusböue wore, s Yysebahnnetz isch uf sy greschti Uusdehnig chuu, un e Unterwasserchabel uf Europa isch verlait wore. Anne 1914 isch uf dr Insle s Chriegsrächt verhänkt wore, rund 10.000 jamaikanischi Soldate hän am Erschte Wältchrieg uf dr Syte vu dr Alliierten dailgnuu.

Ab dr 1930er Johr het s, dailwys dur d Arbet vum Marcus Garvey motiviert, Uurueje un Ufständ gege di britisch Herrschaft gee. D Yywohner hän mee Unabhängigkait und e grächteri Styyre verlangt. Anne 1938 het dr Norman Washington Manley d People’s National Party (PNP), di erscht vu dr boode große Barteie, grindet. Im Johr 1944 isch e neii Verfassig in Chraft drätte, wu em Land wider e gwissi Sälbschtverwaltig zuegstande het. Im nämlige Johr het s di erschte freien, allgmaine un glyche Wahle gee. 1953 isch di gwehrte Freihaite nomol uusgwytet wore, di inner Verwaltig isch anne 1957 komplett an d Volksversammlig ibergange. Dr Chief Minister, e Vorgänger vum spetere Premierminischter, het großi Dail vu dr Bolitik vum Land glaitet.

Im Zweete Wältchrieg isch Jamaika vu Großbritannie un dr USA as Marinestitzpunkt bruucht wore. S Land sälber het di Alliierte mit Druppen un Gäld unterstitzt. Noch em Wältchrieg het s Versuech gee, di weschtindische Kolonie unter e gmainsami Verwaltig z stelle. Anne 1947 hän z Montego Bay erschtei Verhandlige zur Grindig vunere Weschtindische Federation stattgfunde. Ai Jahr speter isch d University of the West Indies, e gmainsami Hochschuel fir 16 Karibikstaate, z Mona bi Kingston grindet wore. Im Johr 1958 hän si Jamaika un nyyn anderi britischi Biet in dr Karibik dr Weschtindische Federation aagschlosse, isch aber scho 1961 noch eme Referändum wider uusgschide.

Suveräne Staat

Aafangsjohr (1962–1972)

Jamaika isch am 6. Augschte 1962 unanhängig vu Großbritannie´wore, am 18. Septämber isch s Mitglid bi dr Verainte Natione wore. S Land isch syterhär e frei Mitglid im Commonwealth of Nations. Dr erscht Premierminischter isch dr Alexander Bustamante vu dr Jamaica Labour Party (JLP) gsii, wu bis anne 1972 an dr Macht bliben isch. Di erscht Sitzig vum Barlemänt isch vu dr Princess Margaret ufgmacht wore. Jamaika isch in dr Johr dernoo meerere internationale Organisatione bydrätte, dodrunter em UN-Mänscherächtsuusschuss.

1966 sin d Elisabeth II. un au dr fir d Rastafari wichtig Haile Selassie unter großem Jubel uf d Insle z Bsuech chuu, im nämlige Johr het mit dr British Empire and Commonwealth Games di grescht Sportveraastaltig in dr Gschicht vum Land stattgfunde. Im Oktober hän Bandechrieg z Kingston derzue gfiert, ass dr Notstand verhänkt woren isch. Bolizei un Militer hän ai Monet bruucht, go d Situation unter Kontroll z bringe. Noch em Änd vu syre Amtszyt, im Februar 1967, het si dr Bustamante us dr Fierig vu syre Bartei zruggzoge. Sy Noofolger Donald Sangster het d Wahl mit 33 zue 20 Sitz im Barlemänt chenne gwinne. Nume wenig Wuche speter het er noch eme Schlag uf Kanada mieße gfloge wäre fir d Behandlig, wun er am 11. April gstorben isch. Dr Hugh Shearer het derno bis zum Änd vu dr Legislaturperiod regiert, är isch dr erscht schwarz Premierminischter z Jamaika gsii. In syre Amtszyt isch 1968 uf s metrisch Sischtem umgstellt un 1971 dr Jamaika-Dollar yygfiert wore, aber s het au ne Deeri in dr Johr 1967–1968 gee un e landeswyte Straik vu dr Bolizei fir hecheri Lehn.

Demokratische Sozialismus (1972–1980)

Maßnahme gege d Folge vu dr Deeri, wu nyt brocht hän, un dr Straik hän d Bevelkerig an dr Fierisqualitete zwyfle loo. D People’s National Party (PNP) unter em Michael Manley het si bi dr Wahle 1972 mit 37 zue 19 Sitz chenne duresetze. In dr erschte Johr no dr Unabhängigkait het Jamaika ne pro-weschtligi Ussebolitik verfolgt. Dr Manley dergege het dr Demokratisch Sozialismus zur Staatsform erklert un het Beziehige zue sozialistische Staaten ufgnuu. E Hufe Unternäme sin verstattligt wore, vor allem im Bärgböu. Di nei Bolitik isch nit diräkt kommunistisch gsii – di demokratische Strukture sin bstoo un großi Dail vum Märt wyter in Privatbsitz blibe – isch aber wäg dr ägne Frynschaft vum Manleys zum Fidel Castro un ere Handelsmission in d Sowjetunion vylmol eso interpretiert wore. Drotz dr intänsive Verhandlige sin 1979 d Beziehige zum Internationale Wehrigsfond abbroche, d Wirtschaft het stagniert. Churz vor dr Wahl het d Bolizei Blän vu dr jamaikanischen Armee zue me Butsch ufdeckt. 24 Soldate un drei Zivilischte sin verhaftet un zue meejehrige Freihaitsstrofe verurdailt wore.

Di internationale Beziehige sin ainewäg nit ganz abbroche. Dur s Lomé-Abchuu vu 1975 isch Jamaika dr AKP-Staate bydrätte. S Abchuu un sy Noofolger, s Cotonou-Abchuu vu 2002, hän em Land Entwickligshilf un Zollpreferänze gsicheret, unter anderem uf em europäische Määrt, hän s aber au zwunge, e Dail vu syne Määrt fir uusländischi Produkt ufzmache. Vyl vu dr Verginschtigunge, vor allem uf em Bananemäärt, sin 2006 uusglofe.

Ruggchehr zue re pro-weschtlige Bolitik

Di versterkt Armuet dur di internationale Isolation het dr JLP mit 51 zue nyyn Sitz 1980 e dytlige Wahlsiig brocht, en Erfolg, wu au bi dr Kommunalwahle ai Johr speter eso chuu isch. Dr nei Premierminischter Edward Seagal isch zue re pro-weschtlige Ussebolitik retuurgchehrt. Em Manley syni Maßnahme im Inland, näbe dr Verstaatlichunge au dr Uusböu vu soziale Yyrichtige, sin aber bstoh blibe. D Beziehige zum Internationale Wehrigsfonds sin wider ufgnuu wore un die zue Kuba abbroche. Jamaika het no im nämlige Johr vu dr UN d Zuesicherig iberchuu, ass es Hauptquartier vu dr Internationalen Meeresbodenbehörde, wu nei grindet woren isch, uf Kingston chunnt. Vor allem d USA un d EU hän ab jetz Kredit un Wirtschaftshilfe gwehrt go d Wirtschaft sterke un di marod Infrastruktur verbessere. Ainewäg het dr Jamaika-Dollar bis 1983 gegeniber em US-Dollar eso stark an Wärt verlore, ass d Regierung si zwunge gsääne het, Neiwahle aazordne. D PNP het d Dailnahm abglähnt, wel si dr Yydruck ghaa het, ass d Yydailig vu dr Wahlchrais zue ihrem Noodail isch. D JLP het derno alli 60 Sitz gwunne un het eso bis 1987 ohni Opposition chenne regiere.

Im Oktober 1983 het d US-Invasion z Grenada aagfange, wu ai Wuche lange duurt het. No dr ofiziälle Darstellig vu dr USA het unter anderem Jamaika in dr Organisation vu Oschtkaribische Staate gwinscht, asss di dertig kommunistisch Regierig gstirzt wird. In Wirkligkait isch die Initiativ aber vu dr USA uusgange. Jamaika het Soldate z Verfiergig gstellt, zäme mit Antigua un Barbuda, Barbados, Dominica, St. Lucia un St. Vincent het s Land 300 Mann gstellt, wu aber nit zue Kampfhandlige yygsetzt wore sin.

Am 12. Septämber 1988 isch dr Hurrikan Gilbert uf Jamaika chuu. S Aug vum Sturm isch quer iber Insle uf dr volle Lengi zoge un het großi Verwieschtigen aagrichtet. E Schade vu vier Milliarde US-Dollar isch entstande, 40 % vu dr Aaböuflechine sin verwieschtet wore. Kingston, Saint Andrew Parish un Hanover Parish het s am schlimmschte droffe, do isch d Versorgig mit Wasser un Elektrizitet fir e baar Däg zämebroche.^[5] In dr Johr druf het s umfangrychi internationali Hilfe gee, zum Dail sin die dur Korruption un Unterschlagige nit bi dr Mänsche aachuu, d Wirtschaft isch aber wider in Fahrt chuu.

Wel dr Widerufböu vu dr Infrastruktur eso langsam gangen isch, vor allem in dr chlaine Gmaine an dr Kischte lang, isch s Verdröue vu dr Bevelkerig in d Regierig gschwunde, bi dr Barlemäntswahle 1989 het d JLP nume no 15 vu dr 60 Mandat gwunne. Dr Michael Manley isch wider Premierminischter wore, anne 1992 het er us gsundhaitlige Grind mieße zruggdrätte, sy Noofolger isch dr Percival J. Patterson wore. Dur di internationale Hilfe isch d Wirtschaftslag anne 1990 wider relativ guet gsii, e Hufe Banke un Versicherige sin grindet wore, wu großi finanziälli Risiken yygange sin. Anne 1996 hän di stark gstigene Zinse aber zum Zämebruch vum gsamte Finanzsektor gfiert.

Noch em Ruggdritt vum Patterson us gsundhaitlige Grind, isch mit dr Portia Simpson Miller vu dr PNP am 30. Merz 2006 zum erschte Mol e Frau Premierminischteri vu Jamaika wore. Bi dr Barlemäntswahle vum 3. Septämber 2007 het d Simpson Miller ihre Mee verlore, Noofolger as Premierminischter isch dr Oppositionsfierer Bruce Golding wore. No sym Ruggdritt isch am 23. Oktober 2011 dr Andrew Holness sy Noofolger wore. Bi dr vorzogene Neiwahle am 29. Dezämber 2011 het d PNP 42 Sitz gwunne, d JLP 21. Dodruf isch d Portia Simpson Miller am 5. Jänner 2012 zum zwaite Mol as Premierminischteri veraidigt wore. Bi dr negschte Barlemäntswahle am 25. Februar 2016 isch d JLP wider sterkschti Bartei wore. Am 3. Merz 2016 isch dr Andrew Holness zum zwaite Mol Premierminischter vu Jamaika wore.

Verwaltigsgliderig

Jamaika bstoht us drei Grofschafte (counties), wu in insgsamt 14 Landchrais (parishes) glideret sin.

Nr.	Parish	Flechi km²	Bevelkerig Volkszellig 2001	Hauptstadt

Cornwall County
1	Hanover Parish	450,4	67.037	Lucea
2	Saint Elizabeth Parish	1.212,4	146.404	Black River
3	Saint James Parish	594,9	175.127	Montego Bay
4	Trelawny Parish	874,6	73.066	Falmouth
5	Westmoreland Parish	807,0	138.947	Savanna-la-Mar
Middlesex County
6	Clarendon Parish	1.196,3	237.024	May Pen
7	Manchester Parish	830,1	185.801	Mandeville
8	Saint Ann Parish	1.212,6	166.762	Saint Ann’s Bay
9	Saint Catherine Parish	1.192,4	482.308	Spanish Town
10	Saint Mary Parish	610,5	111.466	Port Maria
Surrey County
11	Kingston Parish	21,8	96.052	Kingston
12	Portland Parish	814,0	80.205	Port Antonio
13	Saint Andrew Parish	430,7	555.828	Half Way Tree
14	Saint Thomas Parish	742,8	91.604	Morant Bay
	Jamaika	10.990,5	2.607.631	Kingston

Literatur

F. Abiola Irele, Simon Gikandi (Hrsg.): The Cambridge History of African and Caribbean Literature. Volume 1+2. Cambridge University Press, Cambridge 2003, ISBN 0-521-83275-6.
Wendelin Ettmayer: Jamaika – mehr als Rum und Reggae. Chancen und Probleme eines Entwicklungslandes. Trauner Verlag, Linz 2004, ISBN 3-85487-557-6.
Holger Henke: Between Self-Determination and Dependency: Jamaica’s Foreign Relations, 1972–1989. University if the West Indies Press, Kingston 2000, ISBN 976-640-058-X.
Kathleen Monteith, Glen Richards (Hrsg.): Jamaica in slavery and freedom: history, heritage and culture. University of the West Indies Press, Kingston 2002, ISBN 976-640-108-X.
Tracey Skelton (Hrsg.): Introduction to the Pan-Caribbean. Arnold, London 2004, ISBN 0-340-70580-9.
Peter Paul Zahl: Jamaika. C. H. Beck, München 2002, ISBN 3-406-44788-0.

Weblink

Commons: Jamaika – Sammlig vo Multimediadateie

Fueßnote

↑ M. A. Iturralde-Vinent, R. D. E. MacPhee: Paleogeography of the Caribbean region: implications for Cenozoic biogeography. Bull. Amer. Mus. Nat. Hist., 1999. Seite 53 onlineversion (PDF; 5,9 MB)
↑ Archivierte Kopie. Archiviert vom Original am 26. September 2007; abgruefen am 7. November 2017. Zeitungsbericht des Jamaican Observers vom 8. Januar 2006
↑ Jamaica – Major Cities
↑ Zämefassig vum Jamaican Ridge to Reef Watershed Projäkt
↑ Bricht iber d Uuswirkige vum Hurrikan Gilbert (PDF; 616 kB)

Dä Artikel basiert uff ere fräie Übersetzig vu dere Version vum Artikel „Jamaika“ vu de dütsche Wikipedia. E Liste vu de Autore un Versione isch do z finde.

[1] M. A. Iturralde-Vinent, R. D. E. MacPhee: Paleogeography of the Caribbean region: implications for Cenozoic biogeography. Bull. Amer. Mus. Nat. Hist., 1999. Seite 53 onlineversion (PDF; 5,9 MB)

[jamaicanobserver-2] Archivierte Kopie. Archiviert vom Original am 26. September 2007; abgruefen am 7. November 2017. Zeitungsbericht des Jamaican Observers vom 8. Januar 2006

[3] Jamaica – Major Cities

[ard-4] Zämefassig vum Jamaican Ridge to Reef Watershed Projäkt

[Bericht_über_Hurrikan_Gilbert-5] Bricht iber d Uuswirkige vum Hurrikan Gilbert (PDF; 616 kB)

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]