Bologna
| Bologna | ||
|---|---|---|
|
| |
| Staat: | Italie | |
| Region: | Emilia-Romagna | |
| Provinz: | Bologna (BO) | |
| Lokale Name: | Bulåggna | |
| Koordinate: | 44° 30′ N, 11° 21′ O | |
| Hechi: | 54 m s.l.m. | |
| Flechi: | 140 km² | |
| Yywohner: | 387.842 (31. Dez. 2022)[1] | |
| Bevelkerigsdichti: | 2770 Yyw./km² | |
| Poschtleitzahl: | 40100 | |
| Vorwahl: | 051 | |
| ISTAT-Nummer: | 037006 | |
| Demonym: | bolognesi | |
| Schutzpatron: | Petronius, Katharina | |
| Website: | www.comune.bologna.it | |
Bolonja [boˈloɲːa] isch en italiänischi Universidäätsstadt und d Hauptstadt vo dr Browinz Bolonja und vo dr Regioon Emilia-Romagna, het 387.842 Iiwooner (Stand 31. Dezember 2022) und isch e bedütende Vercheerschnootepunkt.
Geografii
[ändere | Quälltäxt bearbeite]Bolonja lit am Fuess vom Apennin, zwüsche de Flüss Reno und Savena.
Klima
[ändere | Quälltäxt bearbeite]| Bologna, Emilia-Romagna | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Klimadiagramm | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Monatlichi Durchschnittstemperature und -niderschläg für Bologna, Emilia-Romagna
Quelle: Hong Kong Observatory
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Gschicht
[ändere | Quälltäxt bearbeite]Antike
[ändere | Quälltäxt bearbeite]In dr Gegend git s Spuure vo dörflige Siidlige vo dr Villanovakultuur us em 11. oder 10. Joorhundert v. d. Z. Mä nimmt aa, ass d Stadt sälber im 6. Joorhundert vo de Etrusker gründet worden isch und dr Naame Felsina gha het. D Stadt isch um e Häiligdum uf eme Hüügel ume baut gsi und het e Nekropole ghaa.
Im 4. Joorhundert v. d. Z. häi die keltische Boier Felsina erooberet und 191 d Römer. Zwäi Joor druf isch si as Bononia e römischi Colonia worde. 3000 latiinischi Familie häi sich under de Konsul Lucius Valerius Flaccus, Marcus Atilius Seranus und Lucius Valerius Tappo dört niidergloo. Mit em Bau vo dr Via Aemilia im Joor 187 isch Bononia zum Vercheerschnootepunkt worde.
In dr römische Kaiserzit het Bononia mindestens 12'000, villicht sogar bis 30'000 Iiwooner gha, e Hufe Tämpel und Thermene, e Theater und en Amfitheater, sodass si dr Geograf Pomponius Mela zu de fümf riichste (opulentissimae) Stedt vo Italie zelt het.
Middelalter
[ändere | Quälltäxt bearbeite]
Bolonja het in dr spoote Antike afo verfalle. Noch em Ändi vom Weströmische Riich isch Bolonja en Festig vom Exarchat vo Ravenna gsi, mit meerere Muurering. 728 het dr Köönig vo de Langobarde Liutprand d Stadt erooberet. D Langobarde häi e nöije Stadtdäil in dr Nööchi vo Santo Stefano baut, wo bis hüte Addizione Longobarda häisst.
Im 11. Joorhundert isch Bolonja e freiji Kommune worde. 1088 isch dr Studio as die ersti Universidäät in Öiropa gründet worde und e Hufe bedütendi Gleerti häi dört underrichdet, under anderem dr Irnerius. D Stadt isch witer gwaggse und mä het im 12. Joorhundert e nöiji Stadtmuure baut und no äinisch im 14. Joorhundert.
1256 het d Stadt mit dr Legge del Paradiso (Paradiisgsetz) d Liibäigeschaft und d Sklaverei abgschafft und d Sklave, eo s no gee het, mit öffentlichem G'ld freikauft. In dere Zit häi 50'000 bis 70'000 z Bolonja gläbt und si isch die säggst- oder sibtgrössti Stadt in Öiropa gsi noch Konstantinopel, Córdoba, Paris, Venedig, Floränz und möögligerwiis Mailand. Im Stadtzentrum jet s e Wald vo Dürm gee, mä schetzt es sige öbbe 180 Dürm vo füerende Familie, Chilledürm und Dürm vo öffentlige Geböid gsi.
Im 13. Joorhundert het Bolonja mit Venedig afo konkurriere und het Cervia, Imola, Ravenna, Bagnacavallo, Faenza und Forlì bsetzt. Venedig het dr Vercheer uf dr Etsch, uf em Po und uf em Reno, wo für d Versorgig vo Bolonja lääbenswichdig gsi isch, blockiert und d Stadt zwunge, d Vormachtstellig vo Venedig z anerkenne.
Wie in de mäiste Kommune z Italie het s au z Bolonja zwäi Bardeije gee, d Ghibelline und d Guelfe, wo die äinti dr Kaiser und die anderi dr Babst understützt het. Die Komflikt um d Macht häi vilmol drzue gfüert, ass d Aafüerer vo dr Bardei, wo underlääge isch, d Stadt häi müesse verloo. So isch 1274 die iiflussriichi ghibellinischi Familie Lambertazzi us dr Stadt verdriibe worde. 1325 het Modena d Bolonieser in dr Schlacht vo Zappolino vernichdend gschlaage, und Bolonja het sich under e Schutz vom Babst gstellt. D Venezier häi sich das nid lo gfalle, und häi vo 1328 aa dr Handel vo Bolonja vier Joor lang underbroche. 1348 isch d Pest in dr Stadt usbroche und öbbe 30'000 Iiwooner si umchoo. In dere Zit het Bolonja de Visconti vo Mailand ghöört, bis es 1360 vom Babst zruggkauft worden isch. Das Hii und Häär zwüsche de Visconti und em Babst het d Gschicht vo dr Stadt e baar Joorzäänt lang brägt, wie au die verlustriiche Feede zwüsche de füerende Bolonjeser Familie. 1402 isch d Stadt an dr Gian Galeazzo Visconti gfalle, wo dr Signore vo Bologna worde isch. 1440 het Venedig em Babst ghulfe, d Herrschaft über Bolonja z übernee, und bi dere Gläägehäit häi d Venezier au grad no d Macht über Ravenna a sich grisse. In dr zwäite Helfti vom 15. Joorhundert si d Bentivoglio d Heere vo Bolonja worde. Under iine isch d Stadt ufblüeit und isch zun ere klassische italiänische Rönessans-Stadt worde, wo allerdings iiri Eroberigsglüst ändgültig het müesse begraabe.
Nöizit
[ändere | Quälltäxt bearbeite]
1506 häi d Drubben vom Babst Julius II. Bolonja belaageret und denn blünderet. Vo denn aa het Bolonja bis in s 18. Joorhundert zum Chillestaat ghöört und isch vom ene bäbstlige Legaat und eme Senaat regiert worde, wo alli zwäi Möönet e gonfaloniere (Richter) gweelt het, wo vo acht Konsul understützt worden isch. Am 24. Februar 1530 isch dr Karl V. vom Babst Clemens VII. z Bolonja zum Kaiser kröönt worde. Das isch die letschti Chröönig vom ene Kaiser gsi, won e Babst gmacht het. D Stadt immer no riich gsi, aber in ere Süüchi am Ändi vom 16. Joorhundert isch d Zaal vo de Iiwohner vo 72'000 uf 59'000 gsunke, und noch ere ander Epidemii 1630 häi nume no 47'000 Lüt z Bolonja gläbt. D Zaal vo de Iiwooner isch denn wider uf 60'000 bis 65'000 gwaggse.
1564 si d Piazza del Nettuno, dr Palazzo dei Banchi und dr Archiginnasio baut worde, dr Sitz vo dr Universidäät. E Hufe Chillene und anderi religiöösi Iirichdige si wäärend dr bäbstlige Herrschaft nöi baut worde und elteri het mä renoviert – Bolonja het 96 Chlöster, was en italiänische Rekord isch. Bedütendi Mooler wie dr Annibale Carracci, dr Domenichino und dr Guercino häi d Bolonieser Moolschuel gründet.
Im napoleonische Öiropa isch Bolonja sit em Erste Koalizioonschrieg 1796 vom Chillestaat unabhängig worde. Si isch d Hauptstadt vo dr churzlääbige Zispadanische Republik worde und isch spööter nach Mailand die zwäitbedütendsti Stadt in dr Zisalpinische Republik und im napoleonische Köönigriich Italie gsi. Noch em Fall vom Napoleon het dr Wiener Kongräss 1815 Bolonja wider zum Chillestaat do. D Stadt het 1831 gege die bäbstligi Restaurazioon rebelliert und no äinisch 1849, wo s glunge isch, für e Zitli d Drubbe vo dr ööstriichische Garnison z verdriibe, wo bis 1860 in dr Stadt s Sääge ghaa häi. Noch eme Bsuech vom Babst Pius IX. 1857 het Bolonja am 12. Juni 1859 für si Annexion dur s Köönigriich Sardinie-Piemont gstimmt, und isch so nach em Risorgimento 1861 en Däil vom veräinte Königriich Italie worde.
Am Aafang vom 20. Joorhundert het mä d Stadtmuure usser wenige Räst abgrissen, zum Blatz mache für d Bevölkerig, wo schnäll gwaggse isch. 1940 het Bolonja 320'000 Iiwooner ghaa. Im Zwäite Wältchrieg isch Bolonja vo de Allierte bombardiert worde und polischi Drubbe häi si am 21. April 1945 erooberet. Noch em Chrieg het sich d Stadt schnäll erhoolt und isch hüte äini vo de woolhabendste italiänische Stedt und isch au us dr Sicht vo dr Stadtblaanig besser glunge as die mäiate andere Stedt.
Am 2. August 1980 het e Grubbe vo Rächtsextremiste e Bombeaaschlaag uf e Hauptbaanhoof vo dr Stadt usgfüert. 85 Mensche si gstorbe, mindestens 200 si verletzt worde. 1995 si zwäi Mitgliider vo de faschistische Nuclei Armati Rivoluzionari und Mitarbäiter vom italiänische Ghäimdienst zu lange Haftstroofe verurdäilt worde.
Helge
[ändere | Quälltäxt bearbeite]-
D Fassade vo dr Basilika San Petronio -
D Piazza Nettuno -
Santo Stefano -
Tüpischi Arkade -
Blick uf San Petronio, d Piazza Maggiore und dr Palazzo d'Accursio -
Die bäide schiefe Dürm Garisenda und Asinelli -
Palazzo dei Notai -
Canale delle Moline
Litratuur
[ändere | Quälltäxt bearbeite]- Max Jäggi, Roger Müller, Sil Schmid: Das rote Bologna. Kommunisten demokratisieren eine Stadt im kapitalistischen Westen. Verlagsgenossenschaft. Zürich 1976.
Weblingg
[ändere | Quälltäxt bearbeite]
Commons: Bologna – Sammlig vo Multimediadateie- Website vo Bologna
- Website vo dr Universidäät
- Abbildig vo dr Stadt 1582 in Civitates orbis terrarum vom Georg Braun
Fuessnoote
[ändere | Quälltäxt bearbeite]- ↑ Demographic Balance and resident population by sex on 31st december 2022. Italian National Institute of Statistics, abgruefen am 14. Mai 2023.