Zürisee
| Zürisee | |
|---|---|
 De Zürisee mit de Insle Ufenau | |
| Date | |
| Laag: | Mittelland |
| BFS-Nr.: | 9050 |
| Flächi | 88.66 km² |
| maximali Tüüfi: | 136 m |
| Zueflüss: | Linth (Linthkanal) |
| Abfluss: | Limmet |
| Höchi: | 406 m.ü.M. |
| Grösseri Städt am Ufer: | Züri, Rapperschwil |
| Bsunderhaite: | Seedamm vo Rapperschwiil |
| Chaarte | |
 | |
De Zürisee, wo in ere latynische Urkunde vo ane 610 lacus Tureginensis und uf tüütsch 744 dänn Zurihsee häisst,[1] liit i de Kantön Züri, Schwyz und Sanggale. D Oberflechi vom See isch uf 406 Meter über Meer, syn Hauptzuefluss isch d Linth, am Usfluss z Züri säid men em Fluss Limmet.
S Seewasser hät Trinkwasserqualität. D Stadt Züri nimt bim Seewasserwäärch e grossi Teil vo irem Wasser us em See.
Im extrem chalte Winter 1962/1963 isch de See zum letschte Mal zuegfrore. D Seegfrörni hät Hunderttusigi uf d Isflächi glockt.
Es jöhrlichs Highlight isch d Stadtzürcher Seequëëri oder Seeüberquërig.[2] Im undere Seebecki isch all drüü Joor s Züri Fäscht.
Geografii
[ändere | Quälltäxt bearbeite]De See hät zwee Täil: Der Obersee und de Zürisee. Die beede Seetäil trännt de Seedamm zwüsched Rapperschwil und de Halbinsle Hurde. Am Uusfluss vo de Limet us em Zürisee liit Züri.
De Zürisee hät e langzogeni, echly pogeni Form. Er isch bis Rapperschwiil öppe 30 Kilometer lang, zäme mit em Obersee im Ganze öppe 40 Kilometer. A de bräitischte Stell zwüsched Stääfe und Richterschwiil isch er 3,85 Kilometer bräit. Siini tüüffscht Stell liit bi 136 Meter zwüsched Herrliberg und Oberriede.[3] D Uferlengi betreit 87,6 km.
Zwüschet Rapperschwiil und Pfäffike ligged zwoo Insle, d Ufenau, wo em Chlooschter Äisidle ghört, und d Insle Lützelau, wo under Naturschutz staat. Zwüschet Mäile und Horge gits en Autofähri, und über de Seedamm gönd sit 1878 d Iisebahnlinie vo de SOB und en Autostraass. Denäbet gits sit 2001 en Stääg für Pilger zum Chlooschter Äisidle. Er isch en Täil vom Schwiizer Jakobswääg. De hüttig Stääg staat deete, wo s im Mittelalter und i de eltere Neuziit scho emaal äine ghaa hät.
De sunige Nordsite vom Zürisee säit me wäge de vile Villene, wo deet stönd, au Goldchüschte, d Südsite degäge scherzhaft Pfnüselküschte.
Gschicht
[ändere | Quälltäxt bearbeite]Wäred de Yszyt isch s ganz Gebiet vom Zürisee und s Taal na wyter abe bis zu de Lägere vom Gletscherys zueteckt gsii. Nu de Albis im Süde hät über de Gletscher useglueget. Wo sich öppe um 17'000 vor Chrischtus s Ys hät afange zruggzie, het sich s Wasser, wo vom Linthgletscher abgflosse isch, a de Endmoräne gstaut, so as de Zürisee entstanden isch.
Ab em 6. Jahrtuusig händ sich die erste Mänsche am undere Zürisee aagsidlet, wo Jeger, Fischer und Sammler gsii sind. Im Neolithikum (Noistaizit, ab 4500 vor Chrischtus) hät d Bevölkerig am Nordufer vom Zürisee starch zuegnaa. D Mänsche händ aafange chlini Dörfer uf Stelze am Seeufer boue, werum me vo Pfahlbouer redt. Die händ scho Chorn und Flachs aapout und Huustier ufzoge. Ab 2800 vor Chrischtus händ Schnuercheramiker am Zürisee gwont, es Volch, wo scho e guet usbildeti Kultur bsässe hät (si händ s Rad kännt und kunschtvolli Keramik gmacht). Im 8. Jahrhundert vor Chrischtus, am Änd vo de Bronzezit, verschwinded d Seeufersidlige.
I de Hallstattzit (Früeni Isezit; vom 8. bis zum 5. Jaarhundert vor Chrischtus) händ d Mensche agfange Grabhügel für iri Tote boue, und s Ise hät d Bronze als Werchstoff für Waffe und Werchzüg abglööst. I dere Zit isch s Gebiet vom Zürisee weniger starch besidlet gsii weder vorane. Drufabe isch d Latènezit cho (Spaati Isezit; vom 5. bis zum 1. Jaarhundert vor Chrischtus), wo d Kelte im Land a den Alpe gwont händ. D Helvetier werded im Gebiet vom Mittelland s erschtmal vom griechische Schriftsteller Poseidonios gnännt. Er schribt na bsunders, as d Helvetier mit Vorliebi us Flüss Gold wäsched. De Zürisee hät dozmal zum Randgebiet vo de Helvetier ghört.
Wo d Römer d Helvetier unterworfe händ, isch d Stadt Züri, wo dozmal Turicum ghäisse hät, nu e chliini Zollstation gsii, wo d Güeter uf Schiff verlade worde sind. Die oberi Station isch am Obersee bi Tugge gläge, und uf de Insle Ufenau isch e galloromanische Viereggtempel gstande. Im grosse und ganze isch aber au wäred de Römerzit s Gebiet vom Zürisee nu schwach besidlet gsii.
Im früene Mittelalter isch d Stadt Züri entstande und di erschte Alemanne händ sich im Sylfeld i de Nächi vo de Stadt niderglaa. So händ wider mee Lüüt uf em Land am Zürisee gwont. Doozmal hät de See zum Thurgau ghört, spööter isch dee aber uftäilt worde in Thurgau und in Zürigau (e Kwäle schribt Zurihgauuia). D Stadt Züri hät sich zumene regionale Zäntrum entwicklet.
Tierwelt
[ändere | Quälltäxt bearbeite]Fisch
[ändere | Quälltäxt bearbeite]Im Zürisee lebet vil Fischarte: die wichtigschte devo sind:
- d Seeforäll (Salmo trutta lacustris)
- s Albeli (Coregonus heglingus) und de Blaalig (Coregonus zuerichensis), beides Felchearte
- d Trüüsche; Trischli (Lota lota)
- s Egli (Perca fluviatilis). 1jährig: Hüürlig; 2jährig: Egli; 3jährig: Reelig
- d Schleie (Tinca tinca)
- de Brachsme (Abramis brana)
- de Schwaal (Rotauge; Rutilus rutilus)
- de Hëcht (Esox lucius)
- de Aal (Anguilla anguilla)
Wasservögel
[ändere | Quälltäxt bearbeite]- de Schwaan (Cygnus olor). Er isch 1929 im Walesee usgsetzt worde, het sich aber allerdings im Zürisee haimisch niderloo und isch hüt e sehr beliebts Fotosujet bi Turiste.
- d Wildänt (Anas platyrhynchos)
- d Krickänte (Anas crecca)
- d Spiessänte (Anas acuta)
- d Schlüüffänte (Aythya fuligula)
- d Tafelänte (Aythya ferina)
- s Taucherli (Fulica atra)
- s Tücherli; Zwëërgtaucherli (Podiceps ruficollis)
- de Tüchel (Podiceps cristatus)
- de Merch (Mergus merganser)
- de Kormoran (Phalacrocorax carbo)
- de Räigel (Ardea cinerea)
- d Mööfe (Larus ridibundus)
- d Sturmmööfe (Larus canus)
Schifffahrt
[ändere | Quälltäxt bearbeite]Früener isch de Zürisee de wichtigschti Vercheerswääg i dere Gägend gsi. Im Südoschte isch mer wiiter über d Linth und de Walesee gäge s Püntnerland zue, im Weschte über d Limmet und de Rhy gäge Basel und Holland abe gfahre.
Sit 1834 faared Tampfschiff uf em See. Di erschti Gsellschaft, wo so Schiff betribe hät, isch d Caspar, Lämmlin & Co gsi. Scho 1838 hät si Zürisee-Walesee AG ghäisse und mit de 1837 gründete Linth-Escher AG fusioniert. D Republikaner AG vo 1839 hät 1842 mit de Zürisee-Walesee AG fusioniert. Die hät sich 1869 mit de 1864 gründete Tampfbootgsellschaft lings Ufer zu de Tampfbootgsellschaft für de Zürisee zämegschlosse. Im 1874i häd d Nordoschtbaan (NOB) die Gsellschaft überna.
D Zürcher Tampfbootgsellschaft (ZDG) isch 1890 gründet worde und häd im undere Seebecki zwüsched de Schiffländi und Thalwil mit chline Schiff (Schwalbe) en Art en Tramvercher iigrichted. 1900 häd si dänn d Tampfbootgsellschaft Wädischwiil, wos sit 1894 gee hät, überna und 1903 d Schiff von de Nordoschtbaan. Sit 1957 häisst si Zürisee-Schiffahrtsgsellschaft (ZSG).
d Schiff vom Zürisee
[ändere | Quälltäxt bearbeite]| Schiff | Boujaar | Wärft | Gsellschaft | neue Name | wo ane | Abbruch | Bild |
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Minerva | 1834 | William Fairbairn | Caspar, Lämmlin & Co | 1848 Splügen | 1839 Walesee
1860 Zürisee |
1863 | 
|
| Delphin | 1842/43 | 1850 Walesee | 1850 | ||||
| Linth-Escher[4] | 1837 | Caspar Escher | Linth-Escher AG | Kollision mit Stadt Zürich vor Männidorf | 1862 | 
| |
| Linth-Escher[5] | 1862 | 1894 | 
| ||||
| Linth-Escher[6] | 1914 | (Walesee) | 1951 Länder, 1955 Fridolin | 1927–1950 Zürisee, 1951 Vierwaldstättersee, 1955 Walesee | (1977) | ||
| Republikaner | 1839 | Caspar Escher | Republikaner AG | + | 
| ||
| Gustav Albert | 1847 | Eschwer Wyss | 1891 | ||||
| Concordia | 1864 | Escher Wyss | Zürichsee-Walensee AG | 1904 Glärnisch | + | 
| |
| Helvetia | 1875 | Escher Wyss | NOB | 1958: G59, 1960: privat | 1964 | 
| |
| Helvetia | 1964 | Bodan | ZSG | 
| |||
| Schwan | 1851 | Escher Wyss | 1879 | ||||
| Schwalbe (erschte Schrubedampfer) | 1864 | Escher Wyss | Dampfschiffgsellschaft Lings Ufer | 1907 Uto (Umbou Diesel) | 1941 (+1942) | 
| |
| Taube | 1864/65 | Escher Wyss | + | ||||
| (Trajektschiff) | 1885 | Brüedere Schnorf (Chemischi Fabrik) / NOB | 1895 Schiffstäg Rapperschwil | + | 
| ||
| Lerche | 1866 | Escher Wyss | Dampfschiffgsellschaft Lings Ufer | 1887 verchauft | + | ||
| Biene | 1863 | Escher Wyss | Dampfschiffgsellschaft Lings Ufer | + | |||
| Möve | 1939 | Escher Wyss | Landesusstellig | 1999 Gueuse | 1941 ZDG | 
| |
| Schwan | 1939 | Escher Wyss | Landesusstellig | 1941 Halbinsel Au
1997 Euro 20xx Peter de Grote |
1941 ZDG
1997 Amsterdam[9] |
||
| Taucherli | 1939 | Escher Wyss | Landesusstellig | 1941 Speer
199? Elvira |
1941 ZDG | ||
| Enge | 1891 | Escher Wyss | ZDG | 1903 Comersee | + | ||
| Riesbach | 1891 | Escher Wyss | ZDG | 1903 Comersee | + | ||
| Zürich | 1892 | Escher Wyss | ZDG | 1897 Rüschlikon | 1903 Comersee | + | |
| Wollishofen | 1892 | Escher Wyss | ZDG | 1903 Mincio | + | ||
| Zollikon | 1892 | Escher Wyss | ZDG | 1906 verchauft uf Italie | |||
| Goldbach | 1894/97 | Escher Wyss | + | ||||
| Küsnacht | 1894/97 | Escher Wyss | + | ||||
| Bendlikon | 1894/97 | Escher Wyss | + | ||||
| Neu-Zürich | 1894/97 | Escher Wyss | 1897 Thalwil |
1962 | |||
| Lukmanier | 1865 | Escher Wyss | 1918 | 
| |||
| St. Gotthard | 1865 | Escher Wyss | 1903 | 
| |||
| Obersee | 1897 | Escher Wyss | Zürcher Obersee Dampfbootgsellschaft | 1912 Neptun | Vierwaldstettersee | 1991 | |
| Wädenswil | 1894 | Escher Wyss | Wädischwil | ersetzt dur di neui Wädischwil (1964) | 1965 | _Z%C3%BCrichsee.jpg)
| |
| Wädenswil | 1964 | Bodan | ZSG | 
| |||
| Stäfa | 1936 | Escher Wyss | ZDG | 1977/78 GZ Wollishofe ersetzt dur d Ufenau (1977) |
| ||
| Speer | 1897 | Escher Wyss | Wädischwil | 1945 Sauna-Schiff (privat) | 1948 nach Brand | _Z%C3%BCrichsee.jpg)
| |
| Stadt Zürich | 1856 | Escher Wyss | 1895 | ||||
| Zürich | 1897 | Escher Wyss | 1909 Albis | 1950 a.D., spöter + | |||
| Etzel | 1934 | Escher Wyss | 2001 Gnosseschaft | .JPG)
| |||
| Ufenau | 1899 | Escher Wyss | |||||
| Stadt Zürich | 1909 | Escher Wyss | ZDG | 
| |||
| Stadt Rapperswil | 1914 | Escher Wyss | ZDG | .JPG)
| |||
| Glärnisch | 1955 | Escher Wyss | ZDG | 2007 Restaurant | 
| ||
| Ufenau | 1977 | Bodan | ZSG | 2001 Hensa | _-_Seefeld-Utoquai_-_B%C3%BCrkliplatz_2010-09-02_18-44-30.JPG)
| ||
| Linth | 1952 | Bodan | ZDG | 
| |||
| Limmat | 1958 | Bodan | ZSG | _02.jpg)
| |||
| Bachtel | 1962 | Bodan | ZSG | _am_B%C3%BCrkliplatz_2013-08-29_19-08-44_(P7700).JPG)
| |||
| Säntis | 1957 | Bodan | ZSG | _am_Z%C3%BCrichhorn_2012-10-18_16-15-16.JPG)
| |||
| Schwan | 1933 | Horge-Mäile | 1969 | ||||
| Schwan | 1969 | Bodan | Horge-Mäile | 
| |||
| Meilen | 1979 | Bodan | Horge-Mäile | 2017 | 
| ||
| Horgen | 1991 | Bodan | Horge-Mäile | 
| |||
| Zürisee | 1999 | Bodan | Horge-Mäile | 
| |||
| Burg | 2003 | Bodan | Horge-Mäile | 
| |||
| Meilen | 2017 | ÖSWAG | Horge-Mäile | 
| |||
| Ente | 1939 | Escher Wyss | Landesusstellig | 1940 Oberhofen | 1940 Thunersee | ||
| Panta Rhei | 2007 | ÖSWAG | ZSG | 
| |||
| Albis | 1997 | Bodan | ZSG | _2012-09-28_18-21-09.JPG)
| |||
| Pfannenstiel | 1998 | Bodan | ZSG | 
| |||
| Uetliberg | 1999 | Bodan | ZSG | 
| |||
| Zimmerberg | 2001 | Bodan | ZSG | 
| |||
| Forch | 2001 | Bodan | ZSG | 
| |||
| Turicum | 1992 | Bodan | ZSG | 
| |||
| Felix | 1993 | Bodan | ZSG | 
| |||
| Regula | 1993 | Bodan | ZSG | 
| |||
| Uto | 1958 | Schwizerischi Gartenbou-Usstelig G59 | 1960 ZSG
1992/1993 ... |
||||
| Albis | 1958 | Schwizerischi Gartebou-Usstelig G59 | 1960 ZSG
1992/1993 ... |
||||
| Tödi | 1958 | Schwizerischi Gartebou-Usstelig G59 | 1960 ZSG
1992/1993 ... |
||||
| Wadin | 1966 | Brouerei Wädischwil | 1992 F. Bannwart, 2017 A. Rieser | ||||
| Gambrinus | 1893 | Brouerei Wädischwil | |||||
| 1956 | Portier, Meilen | Seestern | |||||
| M.G. 15 | 1929 | Sulzer, Winterthur | Mouettes Genevoises | 1941 LNM Grèbe
1953 Neueburg-Solothurn Nautilus 1966 BSG Romandie 2006 Mönchhof |
| ||
| Obersee | 1952 | Hensa | 2013 privat | ||||
| Obersee II | 20 | Hensa | 
| ||||
| Rosenstadt | 1979 | Hensa | 
| ||||
| Neptun | 1693 | Stadt Zürich | + | 
| |||
| J. J. Rousseau | 1952 | Portier, Mäile | Bielersee-Schiffahrtsgselschaft |
2014 J. J. Rousseau |
1996 Muiden bei Amsterdam
2014 Zürisee |
||
| Bär | vor 1445 | Kanton Schwyz | + | 
| |||
| Zürich | 1892 | Escher Wyss | ZDG | 1897 Rüschlikon | 1902 | _Z%C3%BCrichsee.jpg)
| |
| Lützelau | 1910 | Escher Wyss | ZDG | letschti Isätz 1959 1961 GZ Wollishofe (bis 1.12.1976) |
1976 | _Z%C3%BCrichsee.jpg)
| |
| Rapperswyl | 1858 | 1895 | _Z%C3%BCrichsee.jpg)
|
d Schiffstazione vom Zürisee
[ändere | Quälltäxt bearbeite]Das isch e Lischte vo de Schiffstazione. D Jaareszaal gid s Jaar vom Beleg a.
| Name | Gsellschaft | Eröffnig/Erschti Erwänig | agfaare bis | Bild |
|---|---|---|---|---|
| Züri (Buuschänzli) | Caspar, Lämmlin & Co / Zürisee-Walesee | 1834 | 1883 (Bou vo de Quaibrugg) Schwalbe bis 1901 |
|
| Züri Rathusbrugg | Schwalbe | 1890 | 1901 | |
| Storche | Schwalbe | 1890 (Schwalbe) 1959/1960 Limetschiff |
1901 (Schwalbe) | 
|
| Stadthuus | Schwalbe | 1890 | 1901 | |
| Züri (1889) / Züri Stadthusplatz (1899) / Züri Bahnhofstrass (1984), ab 1996 Züri Bürkliplatz | ZDG / ZSG / Schwalbe | 
| ||
| Züri Theater (1889)(1984) / Züri Bellevue (2023)[11] | ZSG / Schwalbe | 20. Oktober 2022[12][13] | ||
| Züri Mainaustrass (1899) | Schwalbe | + | ||
| Zürihorn (1899) | Schwalbe | 
| ||
| Neumünschter (1889) / ab 1912 Seefäldquai | DGZ | + | ||
| Tüfebrunne (1899) | Schwalbe | |||
| Ängi Schloss (1899) | Schwalbe | + | ||
| Ängi Frauebad (1899) | Schwalbe | + | ||
| Belvoir-Park (1899) | Schwalbe | + | ||
| Wollishofe Bahnhof (1984), Wollishofe Ziegelhütte (1899) | ZSG / Schwalbe | |||
| Wollishofe Hueber (1899) | Schwalbe | + 1939 ad Bachstrass (Bahnhof) verläit, jetz isch da d Badi | ||
| Wollishofe Seerose (1984) | ZSG / Limmetboot | 14. Dezämber 2002[12][13] | ||
| Mönchhof (1899)(1984) | ZSG / Schwalbe | 14. Dezämber 2002[12][13] | ||
| Bändlike (1889)(1899)(1984), Chilchbärg (2022) | ZSG / ZDG / Schwalbe | 
| ||
| Schoore (1899)(1984) | ZSG / Schwalbe | 1. Juni 1997[14] | ||
| Rüeschlike (1889)(1899)(1984) | ZDG / ZSG / Schwalbe | |||
| Zollike (1889)(1899)(1984) | ZDG / ZSG / Schwalbe | |||
| Goldbach (1889)(1899)(1984) | ZDG / ZSG / Schwalbe | 1. Juni 1997[14] | ||
| Chüsnacht (1889)(1899)(1984) | ZDG / ZSG / Schwalbe | |||
| Heslibach (1984) | ZSG | |||
| Erlibach (1889)(1899)(1984) | ZDG / ZSG / Schwalbe | 1863 | 
| |
| Härrlibärg (1889)(1984) | ZDG / ZSG | 
| ||
| Ludretike (1889)(1899) | ZDG / ZSG / Schwalbe | + | ||
| Thalwil (1889)(1984) | ZDG / ZSG / Schwalbe | |||
| Oberriede (1889)(1984) | ZDG / ZSG | |||
| Horge (1889)(1984) | ZDG / ZSG | |||
| Au (1889)(1984) | ZDG / ZSG | |||
| Wädischwil (1889)(1984) | ZDG / ZSG | |||
| Richterschwil (1889)(1984) | ZDG / ZSG | |||
| Pfäffike | ZDG / ZSG | |||
| Fäldmäile (1889) | ZDG / | + | ||
| Mäile (1889)(1984) | ZDG / ZSG | 
| ||
| Obermäile (1889)(1984) | ZDG / ZSG | 1. Juni 1997[14] | ||
| Üetike (1889)(1984) | ZDG / ZSG | + | ||
| Männidorf (1889)(1984) | ZDG / ZSG | 
| ||
| Stäfe (Ötike) (1889)(1984) | ZDG / ZSG | |||
| Chälhof (Stäfe) (1875)(1889) | ZDG | + | ||
| Ürike (1889)(1984) | ZDG / ZSG | |||
| Schirmesee (Humbrächtike) (1889) | ZDG | + | ||
| Ufnau (1889), Insle Ufnau (1984) | ZDG / ZSG | |||
| Rapperschwil (1889)(1984) | ZDG / ZSG | 
| ||
| Altedorf | ZDG / ZSG | |||
| Lache | ZDG / ZSG | |||
| Schmerike | ZDG / ZSG |
- käi Kürs im Fahrplan me + ufghobe / nüme im Fahrplan
Büecher
[ändere | Quälltäxt bearbeite]- Max Pfister: Der Zürichsee; Verlag Paul Haupt Bern (1970)
- Walter Höhn-Ochsner: Tierwelt in Zürcher Mundart und Volksleben; Züri (1976). ISBN 3-85865-037-4
- Geschichte des Kantons Zürich; Werd Verlag. ISBN 3-85932-158-7
Weblink
[ändere | Quälltäxt bearbeite]
Commons: Zürisee – Sammlig vo MultimediadateieAinzelnochwiis
[ändere | Quälltäxt bearbeite]- ↑ Ortskunde, uf de Website vo de Gmäind Freiebach
- ↑ Website vo de STADTZÜRCHER SEEÜBERQUERUNG
- ↑ Zürichsee (Memento vom 4. März 2016 im Internet Archive) uf de Website vo de Boudiräktion vom Kanton Züri
- ↑ Guido Städler: Walensee-Schifffahrt/Linth-Schifffahrt; Mels 2012; S. 71–76. – Kurt Hunziker, Robert Knöpfel: Die Zürichsee- Schifffahrt; Zürich 2014; S. 31–32.
- ↑ Kurt Hunziker, Robert Knöpfel: Die Zürichsee-Schifffahrt; Zürich 2014; S. 47–48.
- ↑ Guido Städler: Walensee-Schifffahrt/Linth-Schifffahrt; Mels 2012; S. 96–101, 157–159.
- ↑ Nos parcours en bateau uf lafonderie.be
- ↑ Mitteilung Ende Rundfahrten
- ↑ Peter de Grote uf denederlanden.com
- ↑ Boten: Elvira & Sailboa (Memento vom 23. April 2019 im Internet Archive) uf veerdienstamsterdam.nl
- ↑ ab Betriebsaufnahme Limmatschiffahrt 2. April 2023
- ↑ 12,0 12,1 12,2 Hans Bosshard: Ein Schiff wird nicht mehr kommen. NZZ, 13. Dezember 2002.
- ↑ 13,0 13,1 13,2 Hans Bosshard: Zürichseeschiffahrt mit Volldampf voraus. NZZ, 26. Juni 2002
- ↑ 14,0 14,1 14,2 Schweizerische Depechenagentur, 27. Mai 1997
