Zürisee

Us der alemannische Wikipedia, der freie Dialäkt-Enzyklopedy


Zürisee
De Zürisee mit mit de Insle Ufenau
De Zürisee mit mit de Insle Ufenau

De Zürisee mit de Insle Ufenau

Date
Laag: Mittelland
BFS-Nr.: 9050
Flächi 88.66 km²
maximali Tüüfi: 136 m
Zueflüss: Linth (Linthkanal)
Abfluss: Limmet
Höchi: 406 m.ü.M.
Grösseri Städt am Ufer: Züri, Rapperschwil
Bsunderhaite: Seedamm vo Rapperschwiil
Chaarte
Zürisee
Zürisee

De Zürisee, wo in ere latynische Urkunde vo ane 610 lacus Tureginensis und uf tüütsch 744 dänn Zurihsee häisst,[1] liit i de Kantön Züri, Schwyz und Sanggale. D Oberflechi vom See isch uf 406 Meter über Meer, syn Hauptzuefluss isch d Linth, am Usfluss z Züri säid men em Fluss Limmet.

S Seewasser hät Trinkwasserqualität. D Stadt Züri nimt bim Seewasserwäärch e grossi Teil vo irem Wasser us em See.

Im extrem chalte Winter 1962/1963 isch de See zum letschte Mal zuegfrore. D Seegfrörni hät Hunderttusigi uf d Isflächi glockt.

Es jöhrlichs Highlight isch d Stadtzürcher Seequëëri oder Seeüberquërig.[2] Im undere Seebecki isch all drüü Joor s Züri Fäscht.

en Rägeboge bi Wollishofe

Geografii[ändere | Quälltäxt bearbeite]

De See hät zwee Täil: Der Obersee und de Zürisee. Die beede Seetäil trännt de Seedamm zwüsched Rapperschwil und de Halbinsle Hurde. Am Uusfluss vo de Limet us em Zürisee liit Züri.

De Zürisee hät e langzogeni, echly pogeni Form. Er isch bis Rapperschwiil öppe 30 Kilometer lang, zäme mit em Obersee im Ganze öppe 40 Kilometer. A de bräitischte Stell zwüsched Stääfe und Richterschwiil isch er 3,85 Kilometer bräit. Siini tüüffscht Stell liit bi 136 Meter zwüsched Herrliberg und Oberriede.[3] D Uferlengi betreit 87,6 km.

Zwüschet Rapperschwiil und Pfäffike ligged zwoo Insle, d Ufenau, wo em Chlooschter Äisidle ghört, und d Insle Lützelau, wo under Naturschutz staat. Zwüschet Mäile und Horge gits en Autofähri, und über de Seedamm gönd sit 1878 d Iisebahnlinie vo de SOB und en Autostraass. Denäbet gits sit 2001 en Stääg für Pilger zum Chlooschter Äisidle. Er isch en Täil vom Schwiizer Jakobswääg. De hüttig Stääg staat deete, wo s im Mittelalter und i de eltere Neuziit scho emaal äine ghaa hät.

De sunige Nordsite vom Zürisee säit me wäge de vile Villene, wo deet stönd, au Goldchüschte, d Südsite degäge scherzhaft Pfnüselküschte.

Gschicht[ändere | Quälltäxt bearbeite]

Wäred de Yszyt isch s ganz Gebiet vom Zürisee und s Taal na wyter abe bis zu de Lägere vom Gletscherys zueteckt gsii. Nu de Albis im Süde hät über de Gletscher useglueget. Wo sich öppe um 17'000 vor Chrischtus s Ys hät afange zruggzie, het sich s Wasser, wo vom Linthgletscher abgflosse isch, a de Endmoräne gstaut, so as de Zürisee entstanden isch.

Ab em 6. Jahrtuusig händ sich die erste Mänsche am undere Zürisee aagsidlet, wo Jeger, Fischer und Sammler gsii sind. Im Neolithikum (Noistaizit, ab 4500 vor Chrischtus) hät d Bevölkerig am Nordufer vom Zürisee starch zuegnaa. D Mänsche händ aafange chlini Dörfer uf Stelze am Seeufer boue, werum me vo Pfahlbouer redt. Die händ scho Chorn und Flachs aapout und Huustier ufzoge. Ab 2800 vor Chrischtus händ Schnuercheramiker am Zürisee gwont, es Volch, wo scho e guet usbildeti Kultur bsässe hät (si händ s Rad kännt und kunschtvolli Keramik gmacht). Im 8. Jahrhundert vor Chrischtus, am Änd vo de Bronzezit, verschwinded d Seeufersidlige.

I de Hallstattzit (Früeni Isezit; vom 8. bis zum 5. Jaarhundert vor Chrischtus) händ d Mensche agfange Grabhügel für iri Tote boue, und s Ise hät d Bronze als Werchstoff für Waffe und Werchzüg abglööst. I dere Zit isch s Gebiet vom Zürisee weniger starch besidlet gsii weder vorane. Drufabe isch d Latènezit cho (Spaati Isezit; vom 5. bis zum 1. Jaarhundert vor Chrischtus), wo d Kelte im Land a den Alpe gwont händ. D Helvetier werded im Gebiet vom Mittelland s erschtmal vom griechische Schriftsteller Poseidonios gnännt. Er schribt na bsunders, as d Helvetier mit Vorliebi us Flüss Gold wäsched. De Zürisee hät dozmal zum Randgebiet vo de Helvetier ghört.

Wo d Römer d Helvetier unterworfe händ, isch d Stadt Züri, wo dozmal Turicum ghäisse hät, nu e chliini Zollstation gsii, wo d Güeter uf Schiff verlade worde sind. Die oberi Station isch am Obersee bi Tugge gläge, und uf de Insle Ufenau isch e galloromanische Viereggtempel gstande. Im grosse und ganze isch aber au wäred de Römerzit s Gebiet vom Zürisee nu schwach besidlet gsii.

Im früene Mittelalter isch d Stadt Züri entstande und di erschte Alemanne händ sich im Sylfeld i de Nächi vo de Stadt niderglaa. So händ wider mee Lüüt uf em Land am Zürisee gwont. Doozmal hät de See zum Thurgau ghört, spööter isch dee aber uftäilt worde in Thurgau und in Zürigau (e Kwäle schribt Zurihgauuia). D Stadt Züri hät sich zumene regionale Zäntrum entwicklet.

d Stadt Rapperswil uf em Zürisee

Tierwelt[ändere | Quälltäxt bearbeite]

Fisch[ändere | Quälltäxt bearbeite]

Im Zürisee lebet vil Fischarte: die wichtigschte devo sind:

Wasservögel[ändere | Quälltäxt bearbeite]

Schifffahrt[ändere | Quälltäxt bearbeite]

Früener isch de Zürisee de wichtigschti Vercheerswääg i dere Gägend gsi. Im Südoschte isch mer wiiter über d Linth und de Walesee gäge s Püntnerland zue, im Weschte über d Limmet und de Rhy gäge Basel und Holland abe gfahre.

Sit 1834 faared Tampfschiff uf em See. Di erschti Gsellschaft, wo so Schiff betribe hät, isch d Caspar, Lämmlin & Co gsi. Scho 1838 hät si Zürisee-Walesee AG ghäisse und mit de 1837 gründete Linth-Escher AG fusioniert. D Republikaner AG vo 1839 hät 1842 mit de Zürisee-Walesee AG fusioniert. Die hät sich 1869 mit de 1864 gründete Tampfbootgsellschaft lings Ufer zu de Tampfbootgsellschaft für de Zürisee zämegschlosse. Im 1874i häd d Nordoschtbaan (NOB) die Gsellschaft überna.

D Zürcher Tampfbootgsellschaft (ZDG) isch 1890 gründet worde und häd im undere Seebecki zwüsched de Schiffländi und Thalwil mit chline Schiff (Schwalbe) en Art en Tramvercher iigrichted. 1900 häd si dänn d Tampfbootgsellschaft Wädischwiil, wos sit 1894 gee hät, überna und 1903 d Schiff von de Nordoschtbaan. Sit 1957 häisst si Zürisee-Schiffahrtsgsellschaft (ZSG).

d Schiff vom Zürisee[ändere | Quälltäxt bearbeite]

Schiff Boujaar Wärft Gsellschaft neue Name wo ane Abbruch Bild
Minerva 1834 William Fairbairn Caspar, Lämmlin & Co 1848 Splügen 1839 Walesee

1860 Zürisee

1863
Delphin 1842/43 1850 Walesee 1850
Linth-Escher[4] 1837 Caspar Escher Linth-Escher AG Kollision mit Stadt Zürich vor Männidorf 1862
Linth-Escher[5] 1862 1894
Linth-Escher[6] 1914 (Walesee) 1951 Länder, 1955 Fridolin 1927–1950 Zürisee, 1951 Vierwaldstättersee, 1955 Walesee (1977)
Republikaner 1839 Caspar Escher Republikaner AG +
Gustav Albert 1847 Eschwer Wyss 1891
Concordia 1864 Escher Wyss Zürichsee-Walensee AG 1904 Glärnisch +
Helvetia 1875 Escher Wyss NOB 1958: G59, 1960: privat 1964
Helvetia 1964 Bodan ZSG
Schwan 1851 Escher Wyss 1879
Schwalbe (erschte Schrubedampfer) 1864 Escher Wyss Dampfschiffgsellschaft Lings Ufer 1907 Uto (Umbou Diesel) 1941 (+1942)
Taube 1864/65 Escher Wyss +
(Trajektschiff) 1885 Brüedere Schnorf (Chemischi Fabrik) / NOB 1895 Schiffstäg Rapperschwil +
Lerche 1866 Escher Wyss Dampfschiffgsellschaft Lings Ufer 1887 verchauft +
Biene 1863 Escher Wyss Dampfschiffgsellschaft Lings Ufer +
Möve 1939 Escher Wyss Landesusstellig 1999 Gueuse 1941 ZDG

1999 La Fonderie, Molenbeek bi Brüssel[7] 2020 ?? [8]

Schwan 1939 Escher Wyss Landesusstellig 1941 Halbinsel Au

1997 Euro 20xx Peter de Grote

1941 ZDG

1997 Amsterdam[9]

Taucherli 1939 Escher Wyss Landesusstellig 1941 Speer

199? Elvira

1941 ZDG

199? Amsterdam/IJsselmeer[10]

Enge 1891 Escher Wyss ZDG 1903 Comersee +
Riesbach 1891 Escher Wyss ZDG 1903 Comersee +
Zürich 1892 Escher Wyss ZDG 1897 Rüschlikon 1903 Comersee +
Wollishofen 1892 Escher Wyss ZDG 1903 Mincio +
Zollikon 1892 Escher Wyss ZDG 1906 verchauft uf Italie
Goldbach 1894/97 Escher Wyss +
Küsnacht 1894/97 Escher Wyss +
Bendlikon 1894/97 Escher Wyss +
Neu-Zürich 1894/97 Escher Wyss 1897 Thalwil
1962
Lukmanier 1865 Escher Wyss 1918
St. Gotthard 1865 Escher Wyss 1903
Obersee 1897 Escher Wyss Zürcher Obersee Dampfbootgsellschaft 1912 Neptun Vierwaldstettersee 1991
Wädenswil 1894 Escher Wyss Wädischwil ersetzt dur di neui Wädischwil (1964) 1965
Wädenswil 1964 Bodan ZSG
Stäfa 1936 Escher Wyss ZDG 1977/78 GZ Wollishofe
ersetzt dur d Ufenau (1977)
Speer 1897 Escher Wyss Wädischwil 1945 Sauna-Schiff (privat) 1948 nach Brand
Stadt Zürich 1856 Escher Wyss 1895
Zürich 1897 Escher Wyss 1909 Albis 1950 a.D., spöter +
Etzel 1934 Escher Wyss 2001 Gnosseschaft
Ufenau 1899 Escher Wyss
Stadt Zürich 1909 Escher Wyss ZDG
Stadt Rapperswil 1914 Escher Wyss ZDG
Glärnisch 1955 Escher Wyss ZDG 2007 Restaurant
Ufenau 1977 Bodan ZSG 2001 Hensa
Linth 1952 Bodan ZDG
Limmat 1958 Bodan ZSG
Bachtel 1962 Bodan ZSG
Säntis 1957 Bodan ZSG
Schwan 1933 Horge-Mäile 1969
Schwan 1969 Bodan Horge-Mäile
Meilen 1979 Bodan Horge-Mäile 2017
Horgen 1991 Bodan Horge-Mäile
Zürisee 1999 Bodan Horge-Mäile
Burg 2003 Bodan Horge-Mäile
Meilen 2017 ÖSWAG Horge-Mäile
Ente 1939 Escher Wyss Landesusstellig 1940 Oberhofen 1940 Thunersee
Panta Rhei 2007 ÖSWAG ZSG
Albis 1997 Bodan ZSG
Pfannenstiel 1998 Bodan ZSG
Uetliberg 1999 Bodan ZSG
Zimmerberg 2001 Bodan ZSG
Forch 2001 Bodan ZSG
Turicum 1992 Bodan ZSG
Felix 1993 Bodan ZSG
Regula 1993 Bodan ZSG
Uto 1958 Schwizerischi Gartenbou-Usstelig G59 1960 ZSG

1992/1993 ...

Albis 1958 Schwizerischi Gartebou-Usstelig G59 1960 ZSG

1992/1993 ...

Tödi 1958 Schwizerischi Gartebou-Usstelig G59 1960 ZSG

1992/1993 ...

Wadin 1966 Brouerei Wädischwil 1992 F. Bannwart, 2017 A. Rieser
Gambrinus 1893 Brouerei Wädischwil
1956 Portier, Meilen Seestern
M.G. 15 1929 Sulzer, Winterthur Mouettes Genevoises 1941 LNM Grèbe

1953 Neueburg-Solothurn Nautilus 1966 BSG Romandie 2006 Mönchhof

Obersee 1952 Hensa 2013 privat
Obersee II 20 Hensa
Rosenstadt 1979 Hensa
Neptun 1693 Stadt Zürich +
J. J. Rousseau 1952 Portier, Mäile Bielersee-Schiffahrtsgselschaft

2014 J. J. Rousseau

1996 Muiden bei Amsterdam

2014 Zürisee

Bär vor 1445 Kanton Schwyz +
Zürich 1892 Escher Wyss ZDG 1897 Rüschlikon 1902
Lützelau 1910 Escher Wyss ZDG letschti Isätz 1959
1961 GZ Wollishofe (bis 1.12.1976)
1976
Rapperswyl 1858 1895

d Schiffstazione vom Zürisee[ändere | Quälltäxt bearbeite]

Das isch e Lischte vo de Schiffstazione. D Jaareszaal gid s Jaar vom Beleg a.

Name Gsellschaft Eröffnig/Erschti Erwänig agfaare bis Bild
Züri (Buuschänzli) Caspar, Lämmlin & Co / Zürisee-Walesee 1834 1883 (Bou vo de Quaibrugg)
Schwalbe bis 1901
Züri Rathusbrugg Schwalbe 1890 1901
Storche Schwalbe 1890 (Schwalbe)
1959/1960 Limetschiff
1901 (Schwalbe)
Stadthuus Schwalbe 1890 1901
Züri (1889) / Züri Stadthusplatz (1899) / Züri Bahnhofstrass (1984), ab 1996 Züri Bürkliplatz ZDG / ZSG / Schwalbe
Züri Theater (1889)(1984) / Züri Bellevue (2023)[11] ZSG / Schwalbe 20. Oktober 2022[12][13]
Züri Mainaustrass (1899) Schwalbe +
Zürihorn (1899) Schwalbe
Neumünschter (1889) / ab 1912 Seefäldquai DGZ +
Tüfebrunne (1899) Schwalbe
Ängi Schloss (1899) Schwalbe +
Ängi Frauebad (1899) Schwalbe +
Belvoir-Park (1899) Schwalbe +
Wollishofe Bahnhof (1984), Wollishofe Ziegelhütte (1899) ZSG / Schwalbe
Wollishofe Hueber (1899) Schwalbe + 1939 ad Bachstrass (Bahnhof) verläit, jetz isch da d Badi
Wollishofe Seerose (1984) ZSG / Limmetboot 14. Dezämber 2002[12][13]
Mönchhof (1899)(1984) ZSG / Schwalbe 14. Dezämber 2002[12][13]
Bändlike (1889)(1899)(1984), Chilchbärg (2022) ZSG / ZDG / Schwalbe
Schoore (1899)(1984) ZSG / Schwalbe 1. Juni 1997[14]
Rüeschlike (1889)(1899)(1984) ZDG / ZSG / Schwalbe
Zollike (1889)(1899)(1984) ZDG / ZSG / Schwalbe
Goldbach (1889)(1899)(1984) ZDG / ZSG / Schwalbe 1. Juni 1997[14]
Chüsnacht (1889)(1899)(1984) ZDG / ZSG / Schwalbe
Heslibach (1984) ZSG
Erlibach (1889)(1899)(1984) ZDG / ZSG / Schwalbe 1863
Härrlibärg (1889)(1984) ZDG / ZSG
Ludretike (1889)(1899) ZDG / ZSG / Schwalbe +
Thalwil (1889)(1984) ZDG / ZSG / Schwalbe
Oberriede (1889)(1984) ZDG / ZSG
Horge (1889)(1984) ZDG / ZSG
Au (1889)(1984) ZDG / ZSG
Wädischwil (1889)(1984) ZDG / ZSG
Richterschwil (1889)(1984) ZDG / ZSG
Pfäffike ZDG / ZSG
Fäldmäile (1889) ZDG / +
Mäile (1889)(1984) ZDG / ZSG
Obermäile (1889)(1984) ZDG / ZSG 1. Juni 1997[14]
Üetike (1889)(1984) ZDG / ZSG +
Männidorf (1889)(1984) ZDG / ZSG
Stäfe (Ötike) (1889)(1984) ZDG / ZSG
Chälhof (Stäfe) (1875)(1889) ZDG +
Ürike (1889)(1984) ZDG / ZSG
Schirmesee (Humbrächtike) (1889) ZDG +
Ufnau (1889), Insle Ufnau (1984) ZDG / ZSG
Rapperschwil (1889)(1984) ZDG / ZSG
Altedorf ZDG / ZSG
Lache ZDG / ZSG
Schmerike ZDG / ZSG

- käi Kürs im Fahrplan me + ufghobe / nüme im Fahrplan

Büecher[ändere | Quälltäxt bearbeite]

  • Max Pfister: Der Zürichsee; Verlag Paul Haupt Bern (1970)
  • Walter Höhn-Ochsner: Tierwelt in Zürcher Mundart und Volksleben; Züri (1976). ISBN 3-85865-037-4
  • Geschichte des Kantons Zürich; Werd Verlag. ISBN 3-85932-158-7

Weblink[ändere | Quälltäxt bearbeite]

 Commons: Zürisee – Sammlig vo Multimediadateie

Ainzelnochwiis[ändere | Quälltäxt bearbeite]

  1. Ortskunde, uf de Website vo de Gmäind Freiebach
  2. Website vo de STADTZÜRCHER SEEÜBERQUERUNG
  3. Zürichsee (Memento vom 4. März 2016 im Internet Archive) uf de Website vo de Boudiräktion vom Kanton Züri
  4. Guido Städler: Walensee-Schifffahrt/Linth-Schifffahrt; Mels 2012; S. 71–76. – Kurt Hunziker, Robert Knöpfel: Die Zürichsee- Schifffahrt; Zürich 2014; S. 31–32.
  5. Kurt Hunziker, Robert Knöpfel: Die Zürichsee-Schifffahrt; Zürich 2014; S. 47–48.
  6. Guido Städler: Walensee-Schifffahrt/Linth-Schifffahrt; Mels 2012; S. 96–101, 157–159.
  7. Nos parcours en bateau uf lafonderie.be
  8. Mitteilung Ende Rundfahrten
  9. Peter de Grote uf denederlanden.com
  10. Boten: Elvira & Sailboa (Memento vom 23. April 2019 im Internet Archive) uf veerdienstamsterdam.nl
  11. ab Betriebsaufnahme Limmatschiffahrt 2. April 2023
  12. 12,0 12,1 12,2 Hans Bosshard: Ein Schiff wird nicht mehr kommen. NZZ, 13. Dezember 2002.
  13. 13,0 13,1 13,2 Hans Bosshard: Zürichseeschiffahrt mit Volldampf voraus. NZZ, 26. Juni 2002
  14. 14,0 14,1 14,2 Schweizerische Depechenagentur, 27. Mai 1997