Wasserturm

Us der alemannische Wikipedia, der freie Dialäkt-Enzyklopedy
Dä Artikel bhandlèt Wassertürm als Aalaagè vo dè Wasservosorgung. Anderi Bedütige findt me übber Wasserturm (Begriffsklärig).
Aaltè Wasserturm vo 1914 z Kornweschtè
Anderschd bruuchtè Wasserturm vo 1936 im NOI Techpark Südtirol/Alto Adige z Bozè

Wasserturm isch d Bezeichnung für è Bedrybsbauwärch von èrè Wasservosorgung, wo èn Hochbhälter für s Spychèrè vo Trinkwasser odder Bruuchwasser hèt. Mit èm Hochbhälter wörd näbbèm Parathaltè von èrè temporär uusreichendè Wassermènge au für èn uusreichendè un glychmäßigè Drugg im aagschlossenè Wassernetz sorgè duèt.

Fungtionsbrinzyp[ändere | Quälltäxt bearbeite]

Funktionsprinzip: 1. Pumpe, 2. Wasserschpycher, 3. Éndvobruucher
Wasserturm z Bàsel, Querschnitt

D Wasservosorgung vo dè Gebäude, wo a s Wassernetz aagschlossè sin, wörd allei mit Hǜlf vom hǜdroschtatischè Drugg un dõdemit mit dè Schwèrchraft gwôrleischtet. Bi sèllèm Brinzyp diènt dè Hochbhälter au als Uusglychsbhälter. S Wasser, wo us èm Wassernetz abflǜèßt, füürt zuè nèrè Reduktion vo dè Wassermèngi im Hochbhälter, dõrum wörd dè Hochbhälter regèlmäßig nõchgfüllt, um dè Pegel im Bhälter möglichscht uff dè glychè Höchi z haaltè. Uff sèlli Wys bliibt dè Wasserdrugg im Netz konschtant. In Wassernetz mit Hochbhälter wörred Bumpè uusschlièßlich zum Befüllè vom Hochbhälters bruucht.

Für èn uusreichendè Drugg müèn alli Vobruucher dǜèfer wiè dè Hochbhälter ligè (Brinzyp vo dè kommunizyrendè Röörè). Abnameschtellè, wo höcher ligèd (z. B. Hochhüser), bruuchèd è eigèni Druggerhöchungsaalaag.

Vor- un Nõchdeil, Alternatyvè[ändere | Quälltäxt bearbeite]

Vordeile sin:

  • Wassertürm sin hǜdraulisch eifach uffbaut. Si glychèd durch iri Konschtruktion zuèlaufsitig Druggschwankungè un ablaufsitig Vobruuchsschwankungè uus. Dõdurrè ergäbèd sich gringi Aaforderungè a d Befüllung bzw. d Befüllungsbumpi.
  • Au ooni Energyzuèfuur chönnèd si è gwissi Mèngi Wasser abgää. Zuèvolässigkeit isch z. B. für d Trinkwasserhǜgiene wichtig.
  • Si diènèd au als Sǜmbol un als Werbedräger.

Nachdeilig isch:

  • Dè Bau von èm Wasserturm ist uffwèndig.
  • D Qualidät vom Wasser im Bhälter isch oft nit ywandfrei, well s Wasser längeri Zit nit uusduuscht wörrè hèt chönnè.

D Spycherfungtion vo Wassertürm cha durch Wasserschpycher in Boddènôchi ersetzt wörrè. Mit gregèltè Bumpè in Druggerhöchungsaalaagè in Wasservodeilungssischteem cha au dè notwèndige Drugg erzügt wörrè, allerdings mit èm höchèrè technischè Uffwand.

Dimensionè[ändere | Quälltäxt bearbeite]

Grand Central Water Tower, Midrand, Gauteng
Z Hertè hèn si dè längschte (Wasserturm) vo Dütschland

Dè Schanzèturm z Hamburg, zu sinèrè Zit ein vo dè gröschtè Wassertürm z Europa, hèt 4.600 m³ Fassungsvomögè ghaa. Mit 4.000 un 5.000 m³ Fassungsvomögè sin d Hertèner Wassertürm hützdaag diè gröschtè Trumm unter dè dütschè Wassertürm. Hützdaag isch ein vo dè wältwit gröschte Wasserturm dè Turm z Roihuvuori in Finnland, wo 1977 in Bedryb gangè isch (Bild), wo i dè Nôchi vo Helsinki stòt un mit 12.600 m³ s meischt Wasser z fassè vomaag.

Dè Grand Central Water Tower Midrand in Südafrika isch sowoll vo dè Bauwys in Form von èm Kegel, wo uff dè Spitzè stôt un 40 Meter hoch isch als au vom Volumè hèr (6.500 m³) è hèrussragendi Erscheinung unter dè Wassertürm.

Konschtruktion/Bauformè[ändere | Quälltäxt bearbeite]

Wassertürm unterschydèt sich sowoll im Hybligg uff d Bhälter wié au i dè üßèrè Gschtalt. S git massivi Türm (uss Backschtei odder Bedong); im induschtrièllè Berych sin allerdings hauptsächlich Staal-Skelètt-Konschtruktionè zum Ysatz chò. S git au Wassertürm z Holzbauwys.

È Konschtruktionsform für sich isch dè Aquaglobus. Sèlli Art vo Wassertürm uss Metall isch Èndi vo dè 1960er Johr in Ungarn entwicklèt worre. Dõdeby handlèt s sich um èn kugelförmigè Wasserbhälter uff eim sülèartigè Ständer. Hüfig isch sèlli Bauart i dè DDR zum Ysatz chò.

Well èn gfülltè Bhälter è großi Druggschpannung i dè Stützè hèt, muè bi dè Dimensionyrung vo Wassertürm bsunders berüggsichtigt wörrè, dass si nit abknickèt.[1] Well d Gfòòr vom AbknickÈ für d Achsè mit èm gringschtè Flächèdrägheitsmomènt am gröschtè isch, git bi Wassertürm meischtens sǜmmetrischi, spezièll rundi Grundriss.

  • Bhälterformè
  • Rächteggbhälter
    Rächteggbhälter
  • Hängeboddèbhälter
    Hängeboddèbhälter
  • Intze-1-Bhälter
    Intze-1-Bhälter
  • Intze-1-Bhälter mit Innèzǜlinder
    Intze-1-Bhälter mit Innèzǜlinder
  • Intze-2-Bhälter
    Intze-2-Bhälter
  • Barkhuusè-Bhälter
    Barkhuusè-Bhälter
  • Klönne-Bhälter
    Klönne-Bhälter

Rächteggbhälter[ändere | Quälltäxt bearbeite]

Diè èrschtè Wassertürm (ab 1830) hèn rächteggigi Wasserbhälter mit flachem Boddè ghaa. Für s Voschtärkè vo dè Wänd hèn innèligendi Zuganker ygsetzt wörrè müèsè, wo aafällig für s Roschtè gsi sin un s Subbermachè vom Bhälter komplizyrt gmacht hèn. Spôter sin d Bhälter rund uusgfüürt worrè, sèllèwäg isch dè witterhy flache Boddè zuèsätzlich durch è Balchèkonschtruktion unterschtützt worrè. Sèlli Bauform isch fascht uusschlièßlich in Gebäude integryrt worrè.

Hängeboddèbhälter[ändere | Quälltäxt bearbeite]

È konschtruktivi Vobesserung isch ab 1860 z Frankreich aagwendèt worrè. Dè asè benamste Hängeboddèbhälter hèt èn gwölbtè Boddè, dèm sini Vobindung mit dè rundè Bhälterwand als Druggring fungtionyrt. D Uusdeenung vom Druggring füürte abber immer widder zuè Bschädigungè vo dè Flanschkonschtruktion. Üßeres Erkennungsmerkmòl vo sèllèrè Bauart isch èn Ständerbaudeil, wo nu è chly wèng vom Wasserbhälter übberragt wörd.

Intze-Bhälter[ändere | Quälltäxt bearbeite]

Byschpill von èm Intze-Bhälter: Chämmibhälter z Daalhuusè

D Broblematik vo dè Uusdeenung vom Druggring hèt dè Ingenieur Otto Intze 1883 durch è Konschtruktion glöst, wo als Intze-Brinzyp bekannt worrè isch. Dè Druggring wörd witter unter m Bhälter aagordnèt un dè Boddè uss eim üßerè Kegelschtumpf un eim innerè gwölbtè Boddè zämmègsetzt. Dõdurrè wörrèd alli waagrächt wǜrkendè Chräft uusglichè un chönnèd keini schädlichè Spannungè witterleitè. È bsunderi Bauform sin d Chämmibhälter, wo ab 1885 ringförmig um vorhandeni odder neubauti Induschtrychämmi baut worrè sin, z. B. bim Wasserturm z Daalhuusè. Dè èrscht Intze-Bhälter isch ab 1883 z Remscheid uffgschtellt worrè.

Barkhuusè-Bhälter[ändere | Quälltäxt bearbeite]

Mit èm sognanntè Barkhuusè-Bhälter (Kugelboddèbhälter) hèt dè Schorsch Barkhuusè 1898 én Bhälter mit halbkugelförmigèm Boddè baut. Durch dè flǜèßènde Übbergang zwǜschè Wandung un Boddè wörd dè Stützring übberflüssig. D Barkhuusè-Bhälter sin vo dè Dortmunder Firma Aug. Klönne baut worrè. Als èrschtè Bhälter vo sèllèrè Bauart isch 1899 dè Wasserturm vo dè Zeche Minischter Stei baut worrè. Nõch sèllèm Konschtruktionsbrinzyp isch unter è Huufè anderè dè Wasserturm vom Darmschtädter Hauptbaanhof baut worrè. È witteres Byschpill isch s Lanschtroper Ei, wo 1905 fèrtiggschtellt worrè isch un im Nordoschtè vo dè Stadt Dortmund.

Klönne-Bhälter[ändere | Quälltäxt bearbeite]

Anno 1898 hèt dè Auguscht Klönne è Batent uff èn kugelförmigè Bhälter mit èrè kegelförmigè Abschtützung. Ab 1906 sin denn hauptsächlich Wasserbhälter vo dè Bauart Klönne baut worrè. D Stützè, wo am Umfang vom Kugelbhälters aabrocht sin, sin i dè Regel wiè bi dè Barkhuusè-Bhälter tangential mit dè Bhälterwand vobundè. Si vojüngèd sich zum Ständer hy. Ab 1926 sin Wasserhochbhälter nu no uss Staalbedong odder Spannbedong baut worrè.

Gschichtè[ändere | Quälltäxt bearbeite]

Dütschi Wassertürm[ändere | Quälltäxt bearbeite]

Wasserturm vo 1662 im tschechischè Chrast (Muèrwärch uss Pläner)

Trinkwasservosorgung[ändere | Quälltäxt bearbeite]

Dè älteschte Wasserturm vo Dütschland z Augschburg

D Stadt Augschburg isch im 15. Johrhundert è Vorritterin im Gebruuch vo dè Wasserförderung für d Trinkwasservosorgung. Dè älteschte Wasserturm vo Dütschland isch dè Große Wasserturm[2], wo anno 1416 bim Wasserwärch im Rotè Dor z Augschburg baut worrè isch. Sèll Wasserwärch bim Rotè Dor isch s älteschte dütsche Wasserwärch un woll au s älteschte vo Mitteleuropa.[3]

I dè zweitè Hälfti vom 19. Johrhundert sin èn Huufè Wassertürm z Dütschland baut worrè, um diè öffentlichi Vosorgung mit subberèm Trinkwasser i dè Gründerzit, wo s zuè nèrè zuènämmendè Voschtädterung cho isch, z gwôrleischtè. D Wasserwärch, wo i sèllèrè Zit baut worrè sin, hèn mit großè Reservoirs un Hochbhälter un in Vobindung mit Vosorgungs- un Abwasserleitungè grundlegènd dèzuè bydrait, Epidemiè z vohindèrè. Ooni d Vosorgung vo dè Induschtryschtädt, wo èn Huufè Lüt mitnand zämmèläbbèd un èn Huufè Induschtrybedryb mit großè Mengè Abwässer gsi sin, isch es dèvor immer widder zuè großè Epidemiè chò.

Baanwassertürm[ändere | Quälltäxt bearbeite]

Wassertürm hèn au dezuè diènt, è großes Wasservolumè schnèll ablifèrè z chönnè, wa bim Wasserfassè vo Dampfloks, d. h. Füllè vo Wassertanks im Tender, nötig gsi isch. Mit dè Entwicklung vom Ysèbaannetz in Dütschland ab 1840 sin diè èrschtè èrschtè Wasserhochbhälter entschtandè. Sèlli sin no keini eigèschtändigi Türm gsi, sondern als bloßi Vorrõtsgfääß i dè Hochbautè vom Baanhof integryrt gsi, wiè byschpillswys bim Büèchèner Baanwasserturm odder in neuerer Zit au dè Wasserturm im Bw Dortmund-Bedrybsbaanhof. Spôter hèt s Baanwasserreservoirs gää, wo vo dè Konschtruktion hèr wiè Türm dèhèr chò sin, söttigi Baanwassertürm sin z. B. bim Baanbedrybswärch Hamburg-Altona gschtandè. S tǜpische Fassungsvomögè vo größerè Bahnwassertürm lyt bi öppè 400 m³, mit dèm hèt mò 9-10 Tender von èrè 44er (dè gröschtè dütschè Dampflok) füllè chönnè, bevor dè Wasserturm widder hèt müèsè nõchgfüllt wörrè


Löschwasserschpycher[ändere | Quälltäxt bearbeite]

Wassertürm als Löschwasserreservoir bǜètèd dè Vordeil, dass es Wasser ooni Ysatz vo Bumpè scho unter Drugg stòt un derartigi Aalaagè au bi Stròmuusfall fungtionyrèd.

Hütigi Vowèndung[ändere | Quälltäxt bearbeite]

Monnèmer Wasserturm, als Wasserschpycher sit 2000 ußer Bedryb. Als architegtonischi Bsunderheit blaant un erhaaltè

In hochtechnischè Infraschtrukturè wiè z Mitteleuropa wörrèd Wassertürm zur Zit nu no in seltènè Fäll baut un eksischtyrendi Aalaagè sin vo dè Uffgabè vo dè Wasservosorgung entbundè, so witt sèll möglich isch. D Ursach dõdèfür lyt zum einè i dè drei- bis füüffach höchèrè Inveschtitionsköschtè[4] un zum andrè isch bim Bedryb Obacht z gää uff technischi Vorgabè un qualidativi Aaforderungè a s Trinkwasser, wa zuè erhöötè Bedrybsköschtè gegèübber Erdbhälter füürè cha.

I dè USA sin Wassertürm öfter aazdräffè, z. B. in Großschtädt als Bhälter uff Hochhüser sowiè frei i dè Präry. Oft sin si bemòlt odder drägèd mindeschtens dè Nammè vo dè Stadt.[5] I dè infraschtrukturfèrnè Gegèndè wiè z. B. in ländlichè Gebièt vo Senegal cha s Füllè von èm Wasserturm mit Bumpè un Diselaggregat gmacht wörrè, wa für dè Duèrbedryb wènniger geignèt wär.[6][7]

Milidärischi Aagriffspüngt[ändere | Quälltäxt bearbeite]

Mit dè Begründung, Wassertürme chönntet au als „Target Reference Points“[8] für Terrorischtè diènè bzw. als i Landmarkè, wo bi dè Zylerfassung vo Waffè z. B. Mörser diènè chönntet, sin Wassertürm im Irak vo dè US-Armee kabutt gmacht worrè.[9] Im Nordè vo Sǜriè hèt d IS vor sim Rüggzug hunderti Wassertürm kabutt gmacht.[10]

Umfungtionyrè un witteri Fungtionè vo Wassertürm[ändere | Quälltäxt bearbeite]

Wasserturm vom Otto Techow uff èm Fichtenberg (Bèrlin) z Bèrlin: Umfungtionyrt als Wetterschtation vom Meteorologischè Inschtitut vo dè FU
Wasserturm Essen-Steele
Wasserturm mit Bumpèwindrad un Intze-Bhälter, wo 1904 bi Willegassen baut worrè isch
Aaltè Wasserturm uff dè oschtfrysischè Inslè Juist
Wasserturm z Unterpörlitz
Reservoirturm z Bèrlin-Charlottenburg
Ehemòligè Wasserturm z Nauen
Wasserturm Vyrsener Strõß z Mönchengladbach
Chlynè Wasserturm uss Holz z Kornweschtè
Ehemòligè Wasserturm z Obberkrämer-Schwante
Wassertürm am Rotè Dor z Augschburg, im Vordergrund vom Obberè Brunnèmeischterhuus
Wasserturm z Löderburg bi Staßfurt
Wasserturm z Athensleben bi Staßfurt
Dè modern gschtaltete Mürwiker Wasserturm im Volkspark z Flensburg
Wasserturm vo dè Stadtwärch Münchè
Illuminyrtè Wasserturm uff èm Petrisberg z Tryr

Hüt sin vill vo dè no erhaaltènè Wassertürm baulichi un technischi Denkmôler.

Eine Alternative zum Abriss alter und sanierungsbedürftiger Wassertürme ist deren Umnutzung. Zwar gehen dadurch oft die technischen Einbauten (Speicherbecken und Pumpenanlagen) verloren, aber so kann die Hülle erhalten werden. Beachtenswert ist der im Jahr 2006 umgebaute dänische Jægersborg Vandtårn.

È andri Möglichkeit isch èn zuèsätzlichè Gebruuch uff è andri Wys, wo diè eigèntlichi Fungtion bliibt.

Mèngi Wassertürm wörrèd öppè für èn Uussichtsturm bruucht. Es git au Wassertürm mit ènèm Turmrestaurant, wiè èm Goldbärgturm z Sindelfingè odder d Windrosè z Vyrsè. Im Regèlfall chömmèd bi Wassertürm mit Uussichtsplattform d Bsuècher mit ènèm Uffzug uff d Uussichtsblattform.

Wit vobreitet isch auch dè Gebruuch sowoll vo aktivè wiè au vo stillgelaitè Wassertürm als Standort vo Sendeyrichtungè im UKW-Berych mit chlyner Leischtung, wiè für dè nichtöffentliche Landfunkdiènscht un dè Mobilfunk. Dè umfungtionyrte Heidelbärger Fèrnseeturm hèt urschprünglich als Wasserturm dient, hüt isch er Grundnetzsender vom SWR für UKW un TV. Au dè Wasserturm z Waldèburg isch bis 2009 als Sendeturm bruucht worrè. Èn ußergwöönlichè fungtechnischè Gebruuch lyt bim Wasserturm Wolfersbärg z Wièn vor, dèsèll Turm wörd für Funkdiènscht im UKW-Berych un au für è Funkfüèr im Langwällèberych bruucht. Vill Wassertürm wörrèd vo Nadurschützer mit wènnig Uffwand i Bruètblätz für Vögel un andri Dyr umbaut.[11][12]

Lischtè vo nit umgmodèltè Wassertürm[ändere | Quälltäxt bearbeite]

Lischtè vo umgmodèltè Wassertürm[ändere | Quälltäxt bearbeite]

Relevanti Normè / Regelwärch[ändere | Quälltäxt bearbeite]

  • Normenausschuß Wasserwesen [NAW] im DIN Deutsches Institut für Normung e. V. (Hrsg.): Wasserversorgung – Anforderungen an Systeme und Bestandteile der Wasserspeicherung; Deutsche Fassung EN 1508:1998. Beuth Volaag GmbH, Bèrlin, Wyn, Züri 1998.
  • DVGW e. V. (Hrsg.): Technische Regel Arbeitsblatt W 300, Wasserspeicherung – Planung, Bau, Betrieb und Instandhaltung von Wasserbehältern in der Trinkwasserversorgung. Wirtschafts- und Verlagsgesellschaft Gas und Wasser mbH, 2005, ISSN 0176-3504.

Literadur[ändere | Quälltäxt bearbeite]

  • Jens U. Schmidt, Günther Bosch, Albert Baur: Wassertürme in Baden-Württemberg. Regia-Volaag, Cottbus 2009, ISBN 978-3-86929-002-7.
  • Thomas Wieckhorst: Wassertürme neu genutzt. Meininger Verlag, Neuschtadt a dè Wyyschtrõß 1996, ISBN 3-87524-112-6.
  • Jan Werth: Ursachen und technische Voraussetzungen für die Entwicklung der Wasserhochbehälter. In: Bernhard Becher, Hilla Becher: Die Architektur der Förder- und Wassertürme. Industriearchitektur des 19. Jahrhunderts (= Studien zur Kunst des 19. Jahrhunderts. Band 13). Preschtel, Münchè 1971, ISBN 3-7913-0323-6, S. 325–428 (Werth = zugleich: Aachè, Techn. Hochsch., Diss., 1969).

Einen guten Überblick über die Geschichte, Funktion (und Zerstörung) vieler Wassertürme in Norddeutschland erhält man in den aktuellen Büchern:

  • Jens U. Schmidt: Wassertürme in Hamburg. Die Geschichte Hamburgs im Spiegel seiner ungewöhnlichsten Bauten. Aschenbeck und Holstein, Delmenhorst u. a. 2003, ISBN 3-932292-44-8.
  • Nils Aschenbeck, Jens U. Schmidt: Wassertürme im Nordwesten. Isensee, Oldenburg 2003, ISBN 3-89995-006-2.
  • Jens U. Schmidt: Wassertürme in Schleswig-Holstein. Geschichte und Geschichten um die Wasserversorgung im Norden und ihre auffälligsten Bauten. Regia-Verlag, Cottbus 2008, ISBN 978-3-939656-71-5.

Für Bèrlin luèg:

  • Stefan Karner, Peter J. Wichniarz: Berliner Wassertürme. Ernscht, Bèrlin 1987, ISBN 3-433-02100-7.
  • Stefan Woll: Berliner Wassertürme (= Berliner Kaleidoskop. Band 31). Haude un Spener, Bèrlin 1986, ISBN 3-7759-0281-3.
  • Jens U. Schmidt: Wassertürme in Berlin. Hauptstadt der Wassertürme. Regia-Volaag, Cottbus 2010, ISBN 978-3-86929-032-4.

Weblinggs[ändere | Quälltäxt bearbeite]

 Commons: Wassertürme – Sammlig vo Multimediadateie

Quällè[ändere | Quälltäxt bearbeite]

  1. ↑ Russel C. Hibbeler: Technische Mechanik 2 Festigkeitslehre. 8. Ufflaag, Pearson Dütschland, Münchè 2013, ISBN 978-3-86894-126-5.
  2. ↑ Stadt Augsburg. In: augsburg.de. Abgruefen am 29. Mai 2018.
  3. ↑ Martin Kluger: Wasserbau und Wasserkraft, Trinkwasser und Brunnenkunst in Augsburg. 1. Auflage. Context Volaag, Augschburg 2013, ISBN 978-3-939645-72-6, S. 2.
  4. ↑ DVGW e. V.: Arbeitsblatt W 300, Wasserspeicherung – Planung, Bau, Betrieb und Instandhaltung von Wasserbehältern in der Trinkwasserversorgung. DVGW Dütschi Voeinigung vom Gas- un Wasserfach e. V., Bonn 2004, Absatz 5.1.3.2.
  5. ↑ How Water Towers Work (Artikel), Marshall Brain, howstuffworks, abgruèfè 2014.
  6. ↑ Hilfe für Afrika – Wasser für Senegal (Memento vom 20. März 2014 im Webarchiv archive.is), Abschnitt Wasserbrojèkt Gouye – Ndiogou, Franz Bickel u. a., 2013, abgruèfè 2014.
  7. ↑ Remote Kenyan High School Supplied with Water, Cory Drake, abgruèfè 2014.
  8. ↑ globalsecurity.org Globale Sicherheit.org; APPENDIX H: RANGE CARDS AND SECTOR SKETCHES (änglisch).
  9. ↑ LiveLeak.com Video – Zerstörung eines Wasserturms in Mosul.
  10. ↑ Wolfgang Bauer: Nordsyrien – Das große Verhängnis. In: ZEITMagazin. Hamburg 25. Januar 2018 (zeit.de).
  11. ↑ Brutstätte Wasserturm. (Memento vom 2. Jänner 2011 im Internet Archive)
  12. ↑ Trafohäuschen oder Wasserturm zum Tierhotel umbauen.
  13. ↑ Watertoorn Börkum. Watertoorn Börkum e. V., abgruefen am 14. März 2016.
  14. ↑ Homepage vom Bedryber vom Wasserturm Stromeyersdorf
Dä Artikel basiert uff ere fräie Übersetzig vu dere Version vum Artikel „Wasserturm“ vu de dütsche Wikipedia. E Liste vu de Autore un Versione isch do z finde.
Vun "https://als.wikipedia.org/w/index.php?title=Wasserturm&oldid=1033246"