Schwèrzè

47.643258.356375383

Schwèrzè Gmeind Öschingè
Ehemòligs Gmeindswappè vu Schwèrzè
Höhe:	383 m
Iiwooner:	1102 (30. Jun. 2011)
Iigmäindig:	1. Januar 1975
Postleitzahl:	79793
Vorwahl:	07746

Luftbild vu Schwèrzè vom 31. Januar 2015. Schwèrzè lyt im Bild unnè rächts

S Dorf Schwèrzè isch èn Ortsdeil vo dè Gmeind Öschingè mit 1102 Ywooner (Stand: 30. Juni 2011) im Landchreis Waldshuèt in Baddè-Württèbärg.

Geography

Gliderig

Zuè Schwèrzè ghörèd Dörfer Schwèrzè un Willmèdingè un s Ghöft Boolhof, un d Wüèschtung Schweikhof, hüt è Lichtung.

Geographischi Laag

Schöwetterlaag: Bligg übber dè Sèmbärg un Kätzler zum Säntis (Spitzè rächts obbè) vum Hochè Brand obberhalb vo Breitèfäld, im Dal Schwèrzè un Horrè

Schwèrzè lyt am öschtlichè Rand vum Südschwarzwald un am Übbergang zum Chleggau uff 377 m ü. NN uff ènèrè Schotterterrassè unterhalb vom Boalhof un èm Sèmbärg, abber obberhalb vo dè hüt durch èn Schutzdamm zäämtè wuètig!è Aach. Willmèdingè lyt èn knappè Kilometer südlich vom Schwerzemer Dorfchèrn uff ènèrè witèrè Schotterterrassè èbbèfalls è baar Meter übber dè Sollè vom Wuètèdal. Inzwùschè isch es schmale Band uff dè Terrassè, wo beidi Dörfle vobindè duèt, zuèbaut, sellèwäg sin beidi Dörfer zuè eim mit èm Nammè vum grösserè, Schwèrzè, voschmolzè.

Geology

Diè obberflächlich älteschtè zuè Daag drèttèndè Stei am Fuèß vum Boolhof stammèd uss èm Schwarzè Jura, dè Arietenkalk-Formation un dè Gryphaeensandstein-Formation, woby düèferi Schichtè zaalrychi Belemnitè uffwysèd. Selli wörred vo iisèhaaltigè (rötlichi Farb vum Boddè) vo dè Humphriesioolith-Formation übberlagerèt, welli uff dè Hochflächi vum Boolhof erschlossè sin. Dè Sembärg bschtòt mit sinèrè Kuppè uss Nagelfluè, a dè südlichè Haaldè git s è baar Abri, ebbèfalls im Nagelfluè. Am Dalènd git s d Hermannshöhlè wo abber wènniger è Höhlè wiè è baar Meter düèfs Èrdloch darschtellè duèt, ebbèfalls im Nagelfluè.

Gschichte

Fuuschtkeil uss Füèrschtei sin bim Bau vom Hochbhälter uff èm Sembärg gfundè worrè

Uff èm Sembärg stön Reschtè von èrè Fluchtburg, d Wallburg Sèmbärg. Uff èm Schloßbuck git s ebbèfalls Reschtè von èrè Wallaalaag.

Schwèrzè wörd im Rotulus Sanpetrinus (Urkundè vum Kloschter St. Peter) mit èm Adelbèrtus de Swèrce um 1122 èrschtmòls gnennt worrè. Willmèdingè wörd in èm Kopialbuch vom Kloster St. Bläsy 1285 èrschtmòls als Wilmundèngè gnennt.

Dè Nõchbòrort Horrè, Lütisloh (Hööf) un Öschingè hèn zum Wuètèamt ghört, au Wuottèdal, dènnè iri Gemarkung deilwys dèrrè vo dè Landgrõfschaft Chleggau, deilwys im Albgau aaghört, selli Ämter hèn im 15. un 16. Johrhundert als Vowaltigsgebièt vom Kloschter St. Bläsy ghört. Insgsamt sin s 8 St. Bläsischi Ämter: s Baasler Amt, Zürcher Amt, Waaldamt, Klingnauer Amt, Krotzinger Amt, Villinger Amt un s Rallinger Amt mit Gebièt bi Eßlingè am Neggar gsi. Diè St. Bläsischè Hèrrschaftè sin zwei: Ewèdingè als Sitz vo dè ehemòligè Hèrrschaft Blomegg un diè ehemòligè Hèrrschaft Guètèburg gsi, si sin denn als Obbervogteiämter mit èm Erwèrb vo dè Grõfschaft Bonndorf a selli übbergangè. S Wuètèamt isch vowaltet worrè vo dè großè Meierhööf (Lütisloh u. a.). È eignes Amtshuus (wiè zum Byschpill z Bettmèdingè) un wiè i dè andrè Ämter üblich gsi isch, hèt mò Wuètèamt nit baut. Schwèrzè isch nit Deil vum Wuètèamt, d Kirchè isch vom Ortsadel um 1150 a St. Bläsy voschènkt worrè, unter dè Krenkinger Hèrrè sin abber keini St. Bläsischi Rächt z Schwèrzè übberliferèt.

Sit 1607 hèn d Freihèrrè vo Beck dè Ort Willmèdingè als (Maa)Lehè ghaa. Si hèn s Willmèdinger Schloss für sich an vorderè Rand vo dè Schotterbank hèrrè baut.

Vo 1948 bis 1955 hèt sich z Schwèrzè diè Baddischi Buèrèschuèl in èrè ehemòligè Baracke vom Arbètsdiènscht befundè. D Buèrèschuèl isch vor èm Chrièg am 22. Novèmber 1931 durch è baar Vobandszämmèschlüss unter m Lambert Schill als “Vorein Baddischi Buèrèschuèlè” im Schloss Ittèdorf gründet worrè. 1933 sin si zwangsuffglöst un nõch èm Zweitè Wältchrièg z Schwèrzè neu gründet worrè. Mit èm 4. Hauptlehrgang 1955 isch es zum Umzug in èn großzügigè Neubau uff èm Vitibuck z Düèngè chò. I dè 1990er Johr isch si uffglöst worrè un d Gebäude abgrissè worrè.

Im Zùg vo dè Gmeindegebiètsreform z Baddè-Württèbärg isch diè bis dörthy selbschtändigi Gmeind Schwèrzè mit Wǜrkig vom 1. Januar 1975 (zum spôteschtmöglichè Zwangstermin) uff Öschingè ygmeindet worrè. S glyche Schicksal hèt au d Nõchbòrdorf Horrè ereilt, sicherheitshalber hèn sich kurz vor dè Ygmeindung Horrè un Schwèrzè zämmèduè un iri Mitgift i d Wuètèhallè uff dè Schwèmmwisè am linkè Ufer vo dè Wuètè inveschtyrt, Durch diversi Voaaschtaltungè un vo allem dè jöhrlich widder im zehntè Monèt im Johr ufftauchende Okto-Bär, è Hèrbschtfescht, wo vom Horrèmer Musigvorein voaaschtaltet wird, hèt sich sèlli Hallè i dè Region èn Nammè gmacht.

I dè 1990er-Johr hèt sich Schwèrzè mit Horrè zämmè diè ehemòligè Schwèmmwisè a dè Wuètè unnè unter dè Nagel grissè. Selli Wisè sin sit dè Ydammung i dè 1840er Johr uff beidè Sitè vo dè Wuètè vo dè örtlichè Buèrè bewürtschaftet worrè. Nõchdèm d Buèrèrei deilwys d Schiisgass durab gangè isch, hèn d Horrèmer am rächtè Ufer è Gewerbegebièt südlich vo dè Schwerzemer Schtrõß dört hèrrè pflanzt, d Schwerzemer hèn vum Rõthuus gegè Horrè zuè è Neubaugebièt uss èm Boddè gschtampft. Sell Wohngebièt isch wäg m brèttebenè Boddè un dè Vokeersaabindig guèt aagnõ worrè, d Ywohnerzaal vo Schwèrzè hèt èn dõdruffhy èn kräftigè Gump gnõ.

Fasnet

Schwèrzè isch i dè Region hauptsächlich für sini traditionèllè Fasnetsumzüüg bekannt. Sèllè Umzug wörd vom umdrybigè Narrèvorein Gwaag organisyrt, als Gwaag wörd z Schwèrzè èn Raabèvogel dauft, im Plural ergo d Gwaagè. Stellvodrèttènd für s sibbèstrphige Gwaagè-Lièd sig diè èrscht Strophè widdergää (Tegscht vum Hauptlehrer Karl Martin):

Schwèrzè isch è Narrènescht
Hoorig isch dè Ratz’
Scho vor langer Zit gewest
Hoorig isch dè Ratz
Hüt wiè scho so menges Jahr
Hoorig isch dè Ratz un Chatz
Wachst un blüèt diè Narrèschar
Hoorig isch diè Chatz
Hoorig, hoorig, hoorig isch dè Ratz un d Chatz
Hoorig, hoorig, hoorig isch diè Chatz (Refrain)

Dè Schwerzèmer Umzug findet bis hüt (Stand: 2016) am Sunntig vor èm Schmotzigè Dunschtig statt, ergo am Sunntig zwǜschè m Zweitè un Drittè Faisè, wiè mò i dè weschtlich benõchbòrtè Isoglossè dezuè sait. Sellè Umzug isch so berüèmt-berüchtigt, well er mit ca. 60-79 Gruppè dehèr chunnt, sèll isch è Größi, wo mò im Wuètèdal, Chleggau un Südschwarzwald wit ummè niènèwo sää cha, no nit èmòl bi Narrèdräffè vo dè Narrèvoeinigungè i dè Region. Sellèwäg git s bi sellèm Umzug en Huufè Deilnèmmèr un Bsuècher, durch welli s Dorf Schwèrzè regelmässig èn Sunntig lang übberrennt wörd.

Wappè

S Wappè vo dè ehemòls sèlbschtändigè Gmeind Schwèrzè zeigt èn goldnè Kelch uff rotem Grund. Dè Kelch wyst uff diè aalt Pfarrei vo Schwèrzè hy, wo die umligendè Dörfer un Wyler Hagnau, Endermettingè, Löhningè, Muhrè, Raßbach, Horrè mit dè Hööf Lütisloh un Rehhaaldè, un dè hütige Hauptort Öschingè bis i s 17. Johrhundert zuèghörig gsi sin, sell hèt bedütet dass diè Gläubigè d Kirchè z Schwèrzè bsuèchè hèn muèsè, un dè Pfarrer im Gegèzug selli Ort vosorgt hèt. 1361 hèt dè Johann vu Krenkingè d Hèrrschaft Guètèburg un dè Hoof am Rain z Schwèrzè dè Brüder Walter un dè Burkhard vu Hohèfels. D Pfarrei Schwèrzè hèt öppè diè glych Flächi wiè sebbi vo Düèngè un hèt mit sellèrè zämmè im ehemòligè Hèrrschaftsgebièt vo dè Krenkinger glych chò.

Kultur un Sehenswürdigkeitè

Bauwärch

Altar un Altarbild „D Daufi vum Jesus durch dè Johannes im Jordan“ i dè Pfarrkirchè vo Schwèrzè

Epitaph vo Beck i dè Pfarrkirchè St. Johannes dè Däufer z Schwèrzè

Ehemòligs Rõthuus vo Schwèrzè

• Z Schwèrzè stòt am Rand vo dè Schotterterrassè, gegè Hoorè zuè, die im Styl vum Spòtbarogg ghaalteni katholischè Pfarrkirchè St. Johannes dè Däufer. Si isch i dè Johr 1781 bis 1791 vomuètlich nõch Blään vum Baroggbaumeischter Peter Thumb a dè Stell vum dè Vorgängerkirchè unter Iibezièig vum ehemõligè Turm baut worrè. Wärchmeischter isch dè Schutzger Schorsch vo St. Bläsy gsi. D Uusschtattig am Ènd vum Barogg isch au durch s Rokoko nimmi z übberdräffè gsi – s gôn dõ scho diè neuè Elemänt vum Klassizismus yy. D Ganz im Baroggschtyl ghaaltè isch s Bild übber m Hauptaltar, wo vom Kurtryrischè Hofmòler Januarius Zick gschaffè worrè isch. Sell Bild zeigt d Daufi vum Jesus durch dè Johannes im Jordan. A dè Sitèwand isch èn Epitaph vo dènnè vo Beck poschtyrt. Dõdruff stòt obbè uff èm Kelch s Motto vo dè Freihèrrè: Einè für alli, un unnè dè Nammè vo dè annèdubaki i dè Kirchè Beschtattetè stòt: Ruhet sanft in eurer Gruft, bis auch uns der Schöpfer ruft. Dè Kauf vo dè Orglè vum Orgelbauer Johann Ferdinand Balthasar Stieffell im Johr 1792 isch dè Vodiènscht vom Franz Sales Kirn, dè vo 1952 bis 1972 Pfarrer vo dè Pfarrkirchè z Schwèrzè gsi isch. Si isch im Johr 1958 iibaut worrè un 1971 reschtauryrt worrè. S hèn Orgelkonzärt un Schallblattèuffnaam stattgfundè. Diè Alabaschter Reliefs un d Kanzlè hèt dè Bildhauer Johann Friedrich Vollmar gmacht. Er hèt au dè Hauptaltar mit èm Tabernakel gschaltet. S Bild vum linkè Sitèaltar isch 1834 unter m Pfarrer Franz Sales Schmid uffgschtellt worrè un zeigt d Himmelfaart vo d! Muètter Gottes, s stammt vo dè Fryburger Künschtlerin Kreszentia Stadler, Vorbild isch woll s Bild vum Bartolomé Esteban Murillo gsi. D Reliquièpǚramidè links un rächts uff èm Hauptaltar isch vum Chorhèrr vum St. Verenaschtift z Zurzi, èm Franz Leopold vo Beck z Willmèdingè am 4. Dezembèr 1802 gschtiftet worrè, s sin Knochèschplitter vum Hl. Märtǜrer Felix, Clemèns, Fortunat un Reparat dinnè.
• S Gaschthuus zum Adler z Schwèrzè isch èrschtmòls 1763 gnennt worrè. S Wǜrtshaus isch abber 1906 durch èn Brand vonichtet worrè, s Gaschthuus aaschlièßend widder uffbaut worrè. Vo èm Gaschthuus stòt dè Dorfbrunnè. Dè Iilauf vo sellèm Zyrbrunnè gòt übber èn Obelisk, wo von èm Kelch krönt wörd, im Sǜmbol un Wappè vo Schwèrzè. S Ufffangbeggi uss Stei, wo als Oktogon baut worrè isch, drait a dè Sitè d Johreszaal 1866, s Johr vum Brunnèbau. Dè Adler isch bis hüt (Stand: 2016) no diè zentrale Wǜrtschaft z Schwèrzè
• S ehemòligi Rõthuus isch è zentrals Gebäude unterhalb vo dè Schotterterrassè un dè Pfarrkirchè am Rand vum Ortsdeil Schwèrzè geg Willmèdingè zuè. S Rõthuus isch 1904 baut worrè, un isch mit ènèm Schopfwalmdach vosää. Nõch dè Ygmeindig 1975 hèt s sini Bedütung volorè, dõdruffhy isch es als Voreins- un Wohnhuus umgwidmèt worrè. D Wohnungè sin vomiètet, im Èrdgschoß lyt s Probelokal vom örtlichè Musigvorein. 2009 isch es umbaut un sanyrt worrè. D Fassadè isch sit dèm in èm sattè Blaudon aagmòlt.
• Z Willèdingè stòt s Willmèdinger Schloss uff dè Willmèdinger Schotterterrassè gegè s Dal un Horrè zuè.
• D Wallburg uff èm Sembärg isch è urzitlichi Feschtung un isch im früènè Mittelaalter vomuètlich witter übberbaut worrè.
• Im Johr 2002 isch uff èm Sembärg i dè Nôchi vum Chrützwäg è chlyni Kapèllè baut worrè. Dõdrin git s è Alabaschterwappè vo Gschlècht vo dè Becks, welles vom Antipendium vo dè ehemòligè Schlosskapèllè übbernõ worrè isch.

Lokali Wǜrtschaft un Infraschtruktur

Schwèrzè mit dè Kirchè, èm Rõthuus un èm ehemòligè Farrèschtall im Hintergrund

Infraschtruktur

S git è Grundschuèl, è Gaschthuus un drei Gaschtschtättè, im witerè è baar chlyni Handwärchsbedryb un Buèrèhööf sowiè è Baumschuèl. Diè sèlbschtändigi Gmeind Schwèrzè vofüègt übber è eigeni Wasservosorgung un großi Waldgebièt. Iikaufsmöglichkeitè git s sit villè Johr keini mee im Dorf selber, alli Gschäft ligèd i dè umgäbendè Ortschaftè Öschingè, Lauchringè un Düèngè, mò isch uff è Vokeersmittel aagwisè, um d Grundvosorgig sicher z stellè.

Bildig

Z Horrè git s diè 1996 neubauti Grundschuèl i dè Auwisè. Für d Mittelschtuèfè müèn d Schwerzemer Schüèler uff Öschingè i d Wärchsrealschuèl odder uff d Realschuèl z Stüèlingè odder z Düèngè odder uff s Chleggau-Gůmnasium z Düèngè gò I Letschterèm odder i dè Beruèflichè Gǜmnasiè z Waldshuèt chönnèd si s Abitur machè.

Vokeer

Nordöschtlich vo Schwèrzè uff èm Bohlhof lyt dè Segelflugblatz Bohlhof.

A dè weschtlichè Gmarkigsgränz gegè Obberlauchringè isch d A98 znägscht als Ortsumfaarung vo Unterlauchringè¨einschpurig in jeddi Richtung entschtandè. D A90 isch no im Bau, well no immer dè Chlutter fäält. Di wörè Streggi söll vo Obberlauchringè durch dè Waald im Südè vo Schwèrzè bis gu Gißlingè füürè, wo si vorläufig i dè B34 uffhört. Näbbè dè B 314, wo zwüschè Horrè un Schwèrzè durch s Wuètèdal durrè gòt, lyt d Baanschtreggi vo dè Wuètèdalbaan, welli Schwèrzè bis 1971 übber dè ehemòligè Baanhof Horrè a Lauchringè, Waldshuèt un Stüèlingè aabundè hèt. Vo Horrè hèr gòt è Landschtrôßle quer durch s Dal uff Schwèrzè durrè. Übber selli Schtrõß wörd Schwèrzè au mit dè Horrèmer Zuèfaart zuè dè B 314 vobundè. Selli Schtrõß füürt als Ortsdurchfaart zwüschè dè Schwèrzèmer Kirchè un èm Rõthuus durrè un übber Willmèdingè witter übber diè link Wuètèhaaldè i s Chleggau durrè uff Gißlingè. Nõch èm Willmèdinger Schloss zwygt è witers Landschtrôßli ab un füürt dirèkt nõch Südè übber diè Südschpitzè vo dè linkè Dalflankè vom Wuètèdal, un dènn witter bis zuè dè B 34, welli si umittelbar nördlich vo dè Küssaburg erreichè duèt. Diè Fortfüürung vo dè A 98 würd denn spôter mòl sell Strôßli chrützè. Sebbi Schtrõß wörd stark frequèntyrt wörd vo Gränzgänger, wo zum Schaffè i s öschtliche Aargau pendlèt, ebbèso faarèd d Bewooner vom öschtlichè Landchreis Waldshuèt gèrn übber sell Strôßli uff Zurzi gu Baddè. Bi dè Kirchè gòt d Ortsdurchfaart durch Schwèrzè durrè un nordöschlich witter uff Öschingè.

Persönlichkeitè

• Emil Kiesel (1910–1990), Katholischè Pfarrer un Gegner vo dè Nationalsozialischtè
• Emma Stoll (1920–2010), hèt zämmè mit irem Maa Christof Stoll d Stoll VITA Stiftung gründet
• Johann Jakob vo Beck (1566–1629), Freihèrr vo Willmèdingè, Landvogt im Chleggau

Literadur

• Wutöschingen - einst und heute, Das Lesebuch: Degernau, Horheim, Ofteringen, Schwerzen, Wutöschingen. Gmeind Öschingè (Hrsg.), 2006.
• Hans Ruppaner, Helmut Maurer: Pfarrei St. Johannes d. T. Schwerzen. Pfarrei St. Johannes, Schwèrzè (Hrsg.), 1992

Weblingg

 Commons: Schwerze – Sammlig vo Multimediadateie

• Offizièlli Internetsitè vo dè Gmeind Öschingè

Einzelnõchwys

Dä Artikel basiert uff ere fräie Übersetzig vu dere Version vum Artikel „Schwerzen“ vu de dütsche Wikipedia. E Liste vu de Autore un Versione isch do z finde.