Orgele
![](http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/cd/Fraum%C3%BCnster_-_Innenansicht_2011-08-07_17-47-18_ShiftN2.jpg/220px-Fraum%C3%BCnster_-_Innenansicht_2011-08-07_17-47-18_ShiftN2.jpg)
D Orgele isch es Musiginschtrumänt, wo mit Luft funkzioniert und drum zu de Äärofoon zelt wird.
En Orgele het e ganzi Räje vo Orgelepfyyffe, wo d Luft dureblooset wird und wäge enere Lippe oder eme Zungeblatt is Schwinge grootet, was denn dr Doon macht. Wie d Luft dur d Pfyyffe flüsst, tuet dr Organischt amene Spiiltisch mit Taschte und Pedaal und Regischter stüüre. D Taschte sind inere Räje uffere Klafiatuur montiert, und vo de Taschte uus goot e mechanischi Yrichtig, d «Traktuur», zu de Fäntyl, wo me demit d Luft us dr Luftpumpi – i dr Orgelesprooch heisst das «Windwärch» – dur d Luftkanääl zu de «Windlääde», wo druff d Orgelepfyyffe stönd, cha läite. Früener isch d Luftpumpi vo Hilfspersoone mit Bloosbälg gfüllt worde, hüt macht en elektrische Motoor dr nötig Luftdruck.
![](http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a4/Augustinermuseum_Orgel_2010.jpg/220px-Augustinermuseum_Orgel_2010.jpg)
![](http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/df/Dornach_-_Goetheanum_-_Orgel2.jpg/220px-Dornach_-_Goetheanum_-_Orgel2.jpg)
Orgele gits sid dr antike Zyt, zerscht als chlyneri Musiginschtrumänt, wo me chan umeträäge. Im Middelalter het me dene chlyne Orgele drum «Portatyyf» gseit (das chunt vom latynische Wort «portare» – das heisst «träge»); und es git au Orgeleposityyf.[1] Sid em höche Middelalter hepmä grösseri Orgele fescht i de Chile yypout. Das sind denn deils spöter seer grossi Apperäät worde, wo vil hundert Pfyyffe hend, psunders sid dr Barockzyt. D Pfyyffe sind bi grosse Orgele nach Sorte und Toonfarb in Regischter aaggordnet, wo deils wäg der Äänlechkäit vo de Töön d Näme vo anderne Musiginschtrumänt und sogar vo Singvögel hend.
D Orgele sind öpis wichtigs für d Chilemusig. Es git aber au vil grossi Orgele i Konzärtsääl und Feschthalle.
D Orgelekultur vo Düütschland isch ane 2017 is Verzäichnis vom «Immaterielle Kulturguet vo dr Wält» uffgnoo worde, wo d UNESCO füert.[2]
Lueg no
[ändere | Quälltäxt bearbeite]Literatur
[ändere | Quälltäxt bearbeite]- Winfried Bönig, Ingo Bredenbach: Orgelliteraturspiel – Orgelbaukunde. 4. Band in: Hans-Jürgen Kaiser, Barbara Lange (Hrsg.): Basiswissen Kirchenmusik. Ein ökumenisches Lehr- und Lernbuch in vier Bänden mit DVD und Registerband zur Grundausbildung und Berufsbegleitung evangelischer und katholischer Kirchenmusikerinnen und Kirchenmusiker. Stuttgart 2009, ISBN 978-3-89948-125-9.
- Hermann J. Busch, Matthias Geuting (Hrsg.): Lexikon der Orgel. Laaber 2007, ISBN 978-3-89007-508-2.
- Wolfgang Adelung: Einführung in den Orgelbau. 2. Uflaag, Wiesbaden 1991, ISBN 3-7651-0279-2.
- Hans Klotz: Das Buch von der Orgel. Über Wesen und Aufbau des Orgelwerkes, Orgelpflege und Orgelspiel. 14. Uflaag, Kassel u. a. 2012, ISBN 3-7618-0826-7.
Weblink
[ändere | Quälltäxt bearbeite]![](http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4a/Commons-logo.svg/12px-Commons-logo.svg.png)
Fuessnoote
[ändere | Quälltäxt bearbeite]- ↑ Martin Kares: Kleinorgeln – Geschichte, Typen, Technik. Verlag Evangelischer Presse-Verband für Baden, Karlsruhe 1998, ISBN 3-87210-366-0.
- ↑ Orgelbau und Orgelmusik in Deutschland sind Immaterielles Kulturerbe der Menschheit (Site cha nüme abgrüeft wärde; Suche im Webarchiv) uf gdo.de