Helvetischi Religioo

Under Helvetische Religioo werdet di religiöse Aasichte und Brüüch bischribe, wo bi de haidnische Helvetier verbraitet gsii sind. Do vo Helvetier sicher erst abem erste vorchristliche Joorhundert (Spoot-Latène D2) gredt werde cha, ghöret älteri Fund nöd dezue.

Quelle

Di religiööse Aasichte vo de Helvetier sind grundsätzli die gliiche gsii, wie bi de andere gallische Stämem au, si hend au öppe die gliiche Gotthaite vereert, zum Tail aber underemen andere Name und d Kultbrüüch hend sich chuum underschide. D Zügnis öber di helvetischi Religioo sind spärlich. Direkti literarischi Zügnis us de Antiki betreffet nu di keltischi Religioo im allgimaine, so as d Archäologii die maiste Zügnis för di helvetischi Religioo im Speziifische bringt. Dezue ghööret röömerzittlichi Inschrifte uf Objekt, wo a gwüssne Gotthaite gwidmet wore sind. Doch seget die i de Regle nünt öber de Kult und nu wenig öber s Wese vo de agruefne Gotthaite uus. Uusgrabni Hailigtümer, Temple und Deponierige vo Opfergoobe chönet nöd immer aidüütig erchlärt werde.

Hailigtümer

I de spoote Latènezitt hend d Kelte afange uf Hügle Viereggschanze baue, wo si regelmäässig groossi Festesse för d Götter ghaa hend. Usem Piet vo de Helvetier sind bis hütt nu zwoo bikannt, nämmli aini süüdlich vom Oppidum Brenodor und die ander im Schüppel im soleduurnische Ramse.

Noch de römische Bsetzig sind die Viereggschanze dur de galloromanischi Viereggtempel ersetzt wore, miteme quadrootische Grundriss, im Gegesatz zu de römische Temple, wo e rechteggige Grundriss ghaa hend. Die grööst Aalaag mit mindestens sechs Viereggtemple isch bi Petinesca (hüt: Stude BE) usgrabe wore und s werd vermuetet, as do s helvetische Stammhailigtum glegen isch. E wichtigs Hailigtum mit merere Temple isch bi Allmedinge im Berner Oberland am Uusfluss vom Thunersee glege, wo d Kander i d Aare gflosse isch. Au i gröössere Ortschafte sind Viereggtempel baut wore, so z Aventicum, z Brenodor oder z Lousanna.

D Helvetier hend mit Vorliebi a gwüssne Plätz gopferet, wie Flussmündige und Uusflüss us Seeje (LaTène/Port BE), Sümpf (Wauwiler Moos) und Insle, Quelle und Brüne, Päss und Berggipfel, Stai und Felse (Pierre de Marriage am Noieburgersee). Mengisch hends i de Römerzitt a denen Ort au e Viereggtempel baut, so uf de Insle Ufnau im Zörisee oder ufem Chasseron im Jura.

Opfer

Di antike Autore hend sich em liebste öber di schreckliche Menscheopfer bi de Kelte uusgloo und di andere Opferbrüüch debii fast vergesse z nenne. D Archäologii het bistätigt, as au d Helvetier Mensche gopferet hend, wie Menschechnöche i Brüne und Gruebe zaiget. Vill hüüfiger sind aber Ross gopferet wore, denebet Hünd und Rinderschädel. A Sachopfer sind Münze (Pierre de Marriage) und Schmuck biliebt gsii, a gwüssne Ort au Waffe (Port BE) oder Isebarre (Börse z Züri). Die sind entweder ufeme Feld deponiert wore oder imene Sumpf oder Gwässer versenkt wore.

Verbraitet bi de Helvetier sind au Votivbieli gsii. Da sind chliini Nooaamige vo Bieli, entweder us Ise oder Bronze. Mengisch isch e gallische oder römische Göttername drufgstande. Asigi Votivbieli sind im ganze Piet gfunde wore, so ufem Chasseron, z Allmedinge, z Soledurn, z Vindonissa, z Bade oder z Züri.

Götterbilder

Im spoote Latène isch z Yverdon e 70 cm höchi aichigi Statue ufgstellt wore. Äänlichi Statue us Aicheholz sind au am Gempfersse gfunde wore: im Piet vo de Nantuate isch bim Iifluss vom Rotte in See e 125 cm höchi Statue gstande, wo Münze gopferet wore sind und bim Hafe vo de allobrogische Sidlig Genava (hüt: Gempf) sind amene drai Meeter höche Aichebild sogär meriri Mensche gopferet wore. Im Lauf vo de Romanisierig hend d Helvetier afange au Götterbilder noch römischem Vorbild darzstele, debii hends zum Tail die Götter i de iihaimische Art dargstellt, wie s Bild vo de Bääregöttin Artio, hüüfig hend si aber nu römischi Vorbilder kopiert. Mit de Zitt sind vo röömische Legionäre au Fremdkult is Land choo, so isch z Aventicum de Kult vo de Magna Mater („Groossi Muetter“) bizügt und bi Aquae Helveticae (hüt: Bade AG) d Isis un d de Mithras. S Christetum het ab de Mitti vom 4. Joorhundert aafange sichtbari Spuure hinderloo.

Gotthaite

D Näme vo de helvetische Götter sind erst us de Römerzitt bikannt. D Helvetier hend noch römischem Vorbild a erne Gotthaite römischi Näme gee (Interpretatio Romana) und mengisch denn de gallischi Name aneghenkt.

De Caturix isch de Hoptgott vode Helvetier gsii. Si hend en mitem römische Gott Mars vergliche. Sin Name bedütet „Champfkönig“.
De Cissonius isch mitem römische Mercurius vergliche worde. Sin Name bedütet alefals „Wagegott“.
De Apollo isch au bi de Helvetier de Gott vode Hailbäder gsii und isch drum bsunders im Quellhailigtum vo Eburodunum (hüt: Yverdon-les-Bains vereert worde. Sin helvetische Name aber isch nöd bekannt.
D Epona isch Göttin vode Ross. Si isch vo allne Kelte verert worde.
De Gobanos werd ufem Berner Zinktäfeli gnennt, aim vo de wichtigschte Zügnis vo de gallische Sprooch i de Schwiz. Er isch de Gott vo de Schmiid.
D Aventia isch d Göttin vode helvetische Hoptstadt Aventicum/Avenches.
D Artio isch d Göttin vo de Bäre. Im Hailigtum vo Muri bi Bern isch e Bronzestatue vonere Göttin gfunde worde, wo voreme Bär sitzt. Ufem Sockel stoht gschribe: DEAE ARTIONI LICINIA SABINILLA („A de Göttin Artio, (vo de) Licinia Sabinilla (gwidmet).“).
D Alpes sind d Götter vo de Alpe gsii und sind im Hailigtum vo Allmedinge verehrt worde.
De Rhenus isch de Gott vom Fluss Rii. Er isch z Tasgaetium (hüt: Eschez) verert worde, aber au z Stroosburg und an andere Orte am Rii. Er isch mitem römische Neptunus glichgschtellt worde.
D Suleiviae sind e Gruppe vo Schutzgöttine gsii, wo au vo anderne keltische Stämm verert worde sind.
Denebet sind aber ono witteri helvetischi Gotthaite bekannt, wie d Anechtlomara „Groossi Schützeri“, d Naria und de Vindedo.

Büecher

Bernhard Maier: Lexikon der keltischen Religion und Kultur; Kröner 1994. ISBN 3-520-46601-5.
Stefanie Martin-Kilcher: Das römische Heiligtum von Thun-Allmendingen; Archäol. Führer der Schweiz Bd. 28. ISBN 3-908006-60-0.
Felix Stähelin: Die Schweiz in Römischer Zeit; 3. Uflaag. Basel 1948.
Helvetier / Helvètes; i: Archäologie der Schweiz 14, 1991, 1. ISSN 0255-9055.

Lueg au

Keltischi Religioo