Wettstäibrugg
Koordinate: 47° 33′ 23″ N, 7° 35′ 46″ O; CH1903: 611854 / 267309
| Wettstäibrugg | ||
|---|---|---|
 | ||
| Brucht as | Stroossebrugg mit Drämlivercheer | |
| Goot über | Rhii | |
| Ort | Basel | |
| Konstrukzioon | Boogebrugg us Iise | |
| Gsamtlengi | 357,56 Meter | |
| Bräiti | ersti Brugg: 12,6 m; 1935 uf 21,5 m verbräiteret zwäiti (dotalsanierti) Brugg: 24 m | |
| Aafang vom Baue | ersti Brugg: 1877 zwäiti Brugg: 1991 | |
| Fertig worde | ersti Brugg: 1879 zwäiti Brugg: 1995 | |
| Eröffnig | ersti Brugg: 7. Juni 1879 | |
| Blaaner | Dotalsanierig dur Fa. Bischoff und Rüegg | |
| Lage | ||
| ||
| Dialäkt: Baseldütsch |
D Wettstäibrugg isch die zwäiteltisti Stroossebrugg über e Rhii in dr Schwizer Stadt Basel.
Vorgschicht
[ändere | Quälltäxt bearbeite]Öbbe säggsehalb Joorhundert lang isch die Middleri Brugg die äinzigi Brugg zwüsche Grooss- und Chläibasel gsi und braktisch alle Vercheer het über si müesse. Vo 1800 aa het d Bevölkerig vo dr Stadt stark afo waggse und d Bedütig vom Gwärb und vo dr Industrii isch immer grösser worde und es isch klaar worde, ass d Kapaziteet vo dr Brugg vil z chlii worden isch. D Basler Stadtväter häi sich Gedanke über e zwäite Rhiiübergang afo mache.
1843 het dr Ääscheniöör Joseph Charley, wo d Freiburger Hängebrugg baut het, dr Obrigkäit en Entwurf für e 6,6 Meter bräiti Chettibrugg zwüschen em Harzgraabe und dr Baarmatte vorgläit, und gliichzitig het au dr Stroossburger Ääscheniöör Lecrom sini Vorschleeg gmacht. Dr Expärte Guillaume-Henri Dufour us Gämf, dr spööteri General, het die bäide Studie zu äim Vorschlaag verschmulze. Mä het aber vorlöifig käi Brugg baut, sondern 1854 d Harzgraabefääri mit dr gliiche Liniefüerig iigrichdet.
1864 isch in ere Studie dr Vorschlaag gmacht worde, e dobbelstöckigi Stroosse- und Iisebaanbrugg z baue. Die weer aber düür worde, und dorum het mä entschiide, d Liniefüerig z drenne und d Verbindigsbaanbrugg e chli witer flussuf z baue, und die isch denn scho 1873 fertig baut gsi.[1]
Erst im Februar 1876 het s Baudepartemänt vo Basel s realisierbare Brojekt von ere schiefe Harzgraabebrugg vorgläit. Schief isch si gsi, wil an däm Blatz dr Hööchiunderschiid zwüsche dr Grooss- und dr Chläibasler Rhiisite so grooss gsi isch, ass d Brugg e Stiigig vo 2,67 % het müesse haa. Das isch denn in de Zitige heftig diskutiert worde und dr zitgenössischi Kunsthistoriker Jacob Burckhardt het d Esthetik vom Bauwärk kritisiert.[2] D Brugg het dorum dr Übernaame „Schiefi Brugg zu Basel“ überchoo.
Die ersti Brugg
[ändere | Quälltäxt bearbeite]
1877 het häi d Firmene Philipp Holzmann us Frankfurt am Main und Gebrüder Benckiser us Pforze mit em Baue aagfange. S Modäll vo dr Brugg het an dr Bariiser Wältusstellig 1878 e goldigs Diplom überchoo. In zwäi Joor isch s imposante Bauwärk fertig worde. Es het drei Arbäiter s Lääbe kostet. Die Konstrukzioon isch vo zwäi Stroompfiiler dräit worde, het e maximali Stützwiti vo 69 Meter und e Gsamtlengi vo 357,56 Meter ghaa und isch 12,6 Meter bräit gsi.
Die bäide Stroompfiiler häi Fundamänt us Iisekessong und Beton ghaa, d Pfiiler si mit Laufener Chalchstäikwader druf ufgmuurt worde. Die drei Bööge si Fachwärkkonstrukzioone us Iisedräägerelimänt gsi, wo z Ludwigshaafe broduziert worde si und uf dr Site het mä sä mit Gussiisegitter verchläidet. Die und die andere Gussiisedäil wo mä bruch het, wie Kandelaber, Gländer und Figureschmuck si vo Benckieser us Pforze gmacht worde.[3]
Am 7. Juni 1879, eme Samstig, het mä d Brugg fiirlig für e Vercheer ufdoo. Im Herbst 1880 si uf de Widerlaagerpfiiler vier monumentali Basiliske montiert worde, wo jede drei Meter hooch und fufzig Zentner schweer gsi isch. Dr Bildhauer Ferdinand Schlöth het die entworfe, d Gussforme het dr Konstanzer Bildhauer Hans Baur gmacht.[4]
Erst 1881 het d Harzgraabebrugg iire offiziell Naame Wettstäibrugg überchoo, zur Erinnerig an dr Bürgermäister Johann Rudolf Wettstein (1594–1666).
D Verbräiterig
[ändere | Quälltäxt bearbeite]Dr Stroossevercheer uf dr Brugg isch scho 1896 eso grooss gsi, ass d Verbräiterig vo dr Faarbaan dringend gsi isch. 1919, wo mä d Schiine für en äispuurigi Dramlinie über d Brugg verläit het, isch d Höggstgschwindigkäit für Auti und Fuerwärk uf 10 km/h aabegsetzt worde. 1935 het mä denn agfange, d Brugg vo 12.6 uf 21.5 Meter z verbräitere und d Drämli häi e zwäits Gläis überchoo. Die verbräitereti Wettstäibrugg isch am 4. Juni 1939 mit eme groosse Volksfest iigweiht worde.
Wägen em Umbau het mä die vier wuchdige Basiliske müesse äwäggnää. Äine drvo het im Erlepark e Häim gfunde und die andere z Basel im Hoof Schützemattstrooss 35, z Megge am Vierwaldstettersee und z Nyon am Gämfersee.
Die zwäiti Brugg
[ändere | Quälltäxt bearbeite]Mit dr Zit het mä aber doch afo iigsee, ass mä d Brugg, wo stark vom Vercheer beaasprucht worden isch, müess ernöijere oder ersetze. Im Mai 1990 häi d Basler Bürger in ere Volksabstimmig s Sanierigsbrojekt vo Bischoff und Rüegg aagnoo. Vor dr Abstimmig het s e Kontrovärse gee um dr Nöibau, wo dr spanisch Ääscheniöör und Archidekt Santiago Calatrava vorgschlaage het[5]. Schliesslig het sich dr Groossi Root für s Sanierigsbrojekt entschiide.[6] 1991 het mä uf de bäide Stroompfiiler afo e nöiji Brugg ufbaue. Vier Joor spööter isch si iigweit worde.
D Basiliske
[ändere | Quälltäxt bearbeite]Dr Basilisk us de Langen Erle het mä zrugg zur Wettstäibrugg brocht und en am Bruggechopf uf dr Grossbasler Site ufgstellt, allerdings mit em Rugge zur Brugg.
Dr Basilisk wo z Nyon gsi isch, isch ins Feriehuus vom Peter Koechlin, em Soon vom ehemoolige Bsitzer, z Rickebach im Hotzewald choo. Dä het welle, ass s Publikum si Basilisk wider chönn aaluege. Er het en im Basler Zolli welle schänke. Dä het aber mit dr Begründig abgleent, ass e müthologischs Fabelwääse nit in Zolli wurd basse. So het 2008 dr Erleveräin d Skulptur gschänkt überchoo und die Langen Erle häi wider e Basilisk ghaa.
Fuessnoote
[ändere | Quälltäxt bearbeite]- ↑ Othmar Birkner, Hanspeter Rebsamen: Basel. In: Gesellschaft für Schweizerische Kunstgeschichte(Hrsg.): INSA 1850-1920, Band 2. Orell Füssli, Zürich 1986, ISBN 3-280-01716-5 , S. 228.
- ↑ Roger Jean Rebmann: www.altbasel.ch, Fragen zum alten Basel, Stand 26. Dezember 2007. Archiviert vom Original am 27. September 2012; abgruefen am 17. September 2012.
- ↑ Othmar Birkner, Hanspeter Rebsamen: Basel. In: Gesellschaft für Schweizerische Kunstgeschichte(Hrsg.): INSA 1850-1920, Band 2. Orell Füssli, Zürich 1986, ISBN 3-280-01716-5 , S. 228.
- ↑ altbasel.ch: Basilisken auf der Wettsteinbrücke (Memento vom 4. Juli 2012 im Internet Archive), Zuegriff am 3. Februar 2010
- ↑ Santiago Calatrava: Wettsteinbrücke (Entwurf) Archivlink (Memento vom 24. Jänner 2010 im Internet Archive)
- ↑ altbasel.ch: 1984/1990 - Abstimmungen über neue Wettsteinbrücke Archivlink (Memento vom 23. April 2011 im Internet Archive)
Weblingg
[ändere | Quälltäxt bearbeite]
Commons: Wettsteinbrücke – Sammlig vo Multimediadateie
| Di nögscht Brugg flussufwärts: Schwarzwaldbrugg |
Bruggene öber de Rhy | Di nögscht Brugg flussabwärts: Middleri Brugg |
|
Dä Artikel basiert uff ere fräie Übersetzig vum Artikel „Wettsteinbrücke“ vu de dütsche Wikipedia. E Liste vu de Autore un Versione isch do z finde. |