Zum Inhalt springen

Savognin

Us der alemannische Wikipedia, der freie Dialäkt-Enzyklopedy
Savognin
S Wappe vo Savognin
S Wappe vo Savognin
Basisdatä
Staat: Schwiiz
Kanton: Graubünde (GR)
Region: Albulaw
Kreis: Surses
Gmeind Surses
PLZ 7460
Koordinate: 765597 / 163004Koordinate: 46° 35′ 52″ N, 9° 36′ 0″ O; CH1903: 765597 / 163004
Höchi: 1207 m ü. M.
Flächi: 22,24 km²
Iiwohner: 1009 (31. Dez. 2013)[1]
Website www.savognin-gr.ch
Savognin im Winter
Savognin im Winter

Savognin im Winter

Charte
BEMERKUNG_KARTE=ww

Savognin (veraltet dütsch und bis 1890 offiziell Schweiningen, rätoromanisch Savognin, im örtlichen Dialekt Suagnign, sälte brucht Savognino) isch äs Dorf i da politischa Gmaind Surses i da Bündner Region Albula.

S Dorf isch bis Endi 2015 a sälbständigi Gmaind und dr Hauptort vom Chrais Surses gsii. Es isch im Summer wia au im Winter ä beliebti Feriedeschtination. Amtssprach isch s rätoromanische Idiom Surmiran.

Namä

[ändere | Quälltäxt bearbeite]

D Bedütig vom Name isch unklar. 1154 isch de Ort als Swainingen erwähnt worde. 1156 het mer Suanneng gseit und 1379 denn Schweining. Als Usgangsform mues Suanin agno werdä, was mit em nöd lokalisierte rätische Stammesnamä Suanetes in Verbindig bracht wärde chan.[2][3] Dr Namä Sevgein chunt vom glichlige Stamm her.

Geographii

[ändere | Quälltäxt bearbeite]

Savognin liit zmitzt i dä wiitä Muldä Sotgôt im undere Teil vo de Talschaft Surses, wo uf Dütsch Oberhalbstai haisst.

S Gmeindsgebiet hät en Uusschnitt vom Haupttaal zwüsched äm Piz Arblatsch (3203 m, höchschti Punkt vo dr Gmeind) im Südwewschtä und em Piz Mitgel (3159 m) im Nordoschtä umfasst.

Wie die drüü alte Chilä bezüüged, het s Dorf früener us merärä Chernä bestande: je eine am Fluss Julia, am flach aastigende, lingssiitige Hang und entlang vo dr rächtssiitig, höcher obe verlaufende Hauptstraas.

Di starch Bautätigkeit zwüsched 1965 und 1975 het d Lugge zwüsched dä Dorfteil gschlosse. Gliichziitig het sich au d Sidligsflächi uf dr rächte Taalsiite erheblich usgwiitet.

Im Jahr 1997 sind 32,7 % vo dr Gmeindsflächi landwirtschaftlich gnutzt wordä. Dä Wald hät damals 36,2 % vo dr Flächi igno, 3 % isch Sidligsgebiet gsi. Ganzi 28,2 % hend als unproduktiv gultä.

Folgendi Gmeinde sind Nachbaare vo Savognin gsii: Cunter, Tiefencastel, Filisur, Tinizong-Rona, Mulegns und Riom-Parsonz.

Gschicht

[ändere | Quälltäxt bearbeite]

Uf äm Hügel Padnal südlech vom Ort isch i dä Bronzezit ä bedütendi Sidlig gläge. I mehrere Grabigä sind diversi Fundschtück gfunde wordä, wo beleged, das es Dorfalagä us verschidene Epoche git (öpä zwüsched 1800 und 1000 v. Chr.). Echli höcher liit d Fundstät Rudnal womer äs prähistorischs Refugium vermuätet.

Wichtigi Transitruutänä füered mindeschtens sit dä Röömerziit über dä Julier- und dä Septimerpass. Im 13. Jahrhundert isch Savognin in Bsitz vom Bischtum Chur übergangä. Savognin het sich über d Ziit zum Hauptort und Landsgmeindplatz vom Oberhalbstei-Gricht entwicklät und isch drum äs Mitglied vom Gotteshuusbund wordä. 1552 het sich Savognin loskauft und so di volli Suveränität innerhalb vom Freistaat vo dä Drei Bünd übercho.

Viihwirtschaft und Passvercher bildet sit äm Mittelalter di wirtschaftlich Grundlaag. Nach Ufschwungsziitä – biispilswiis nach dr Sprängig vom Crap Ses im Jahr 1777 und derno em Usbou vo dr Julierstrass zwüsched 1820 und 1840 – sind immer wieder Rückschläg cho. Dä letschti Rückschlag isch d Eröffnig vo dr konkurierende Gotthardbahn im Jahr 1882 gsi. Dur das isch Savognin uf d Stufe vomäne Buuredorf zrugggworfä wordä und hät drum vorerscht dä Aaschluss a di turistischi Entwicklig verpasst. I dr Mitti vom 19. Jahrhundert sind ufgrund vom Gsetz zu dr Bekämpfig vo dr Heimatlosigkeit jenischi Familiä ibürgeret wordä. Erscht ab em Jahr 1960 het de Ufstiig zum Turischteort stattgfundä. Hotel, Feriäwonigä und Seilbahnä hend s Ortsbild nachhaltig verändert.

Wappä

[ändere | Quälltäxt bearbeite]
Savognin rächts vo dr Julia mit dr Chillä Son Mitgel und dr Juliabrugg Sot Curt usem Jahr 1682
Savognin links vo dr Julia mit dr Chillä Nossadonna und Son Martegn

Blasonierig: Rot, geteilt dur silberbordierts blaus Flussband, oben zwei, undä ei silberni Glogge.

S Wappä sümbolisiert d Lag am Fluss und di drüü Chillä im Dorf.

Bevölkerig

[ändere | Quälltäxt bearbeite]
Bevölkerigsentwicklig
Johr 1643 1802 1850 1900 1930 1950
Iiwohner 430 365 469 444 516 766
Johr 1980 1990 2000 2005 2010 2013
Iiwohner 852 877 882 982 960 1'009

Sprachä

[ändere | Quälltäxt bearbeite]

Di ursprünglichi Sprach vo dr Iiheimische isch s Surmeirisch. Surmeirisch isch s regional Idiom vom Rätoromanisch i Mittelbünde. D Schuelsproch aber isch s Rumantsch Grischun.

D Gmeind isch im Jahr 1880 mit 96,2 % sowie im Jahr 1910 mit 91,61 % Romanischredändä Iiwohner fascht einsprachig gsi. Nachher isch dä Wert bis is Jahr 1941 uf 81,1 % gsunkä. Sit denn verlüürt s romanischä wäg de Zuewanderig und sit 1980 wegem Sprachwandel immer meh a Bodä. Im Jahr 1970 hend no 66,59 % romanisch als Muettersprach aagee. Im Jaar 2000 hen no 53,1 % aagee, dass Romanisch die Spraach isch, wo si am beschte rede, un 70,1 % hen aagee, dass si regelmässig Romanisch rede. D Entwicklig vo dä letschtä paar Jahr zeigt folgendi Tabellä:

Sprachä in Savognin
Sprachä Volkszählig 1980 Volkszählig 1990 Volkszählig 2000
Aazahl Aateil Aazahl Aateil Aazahl Aateil
Dütsch 212 24,88 % 274 31,24 % 323 36,62 %
Rätoromanisch 562 65,96 % 546 62,26 % 468 53,06 %
Italienisch 42 4,93 % 25 2,85 % 32 3,63 %
Iinwohner 852 100 % 877 100 % 882 100 %

Rätoromanisch isch di einzig Behördesprach, d Schuel isch zweispraachig Dütsch-Romanisch.

Herkunft und Nationalität

[ändere | Quälltäxt bearbeite]

Vo dä 982 Bewohner am Ändi vom Jahr 2005 sind 854 (= 86,97 %) Schwiizer Staatsaghörigi gsi.

Wirtschaft

[ändere | Quälltäxt bearbeite]

Als Sitz vo dr Chreisverwaltig, em Chreisspital und dr Sekudarschuel bildet Savognin s Zentrum vom Tal. I dr Landwirtschaft sind 71 Personä am schaffe, im produzierende Gwärb sinds 122 und im Dienschtleischtigssektor 423.

Di wichtigschti Inahmequälle isch dr Turismus mit jährlich öpe 200'000 Logiernächt. Mehreri Seilbahne vo dr Savogniner Bergbahne erschlüssed s Schiigebiet am Piz Martegnas und im Val Nandro. Dr Lai Barnagn wird im Summer als Badesee ufem Parkplatz vo dr Seilbahn uufgstaut und erwärmt sich drum sehr schnäll uf agnähmi Badetemperaturä. Das isch dr Grund werum er als einä vo dr wärmschte Badeseeä vo dr Alpä isch. Savognin isch Durchgangs- und (sit 2013) Startort vom Gebirgslauf Swiss Irontrail.

Verchehr

[ändere | Quälltäxt bearbeite]

Savognin liit a dr Hauptstraas 3 vo Chur über d Lenzerheid und über dr Julierpass is Engadin. Uf däre Ruutä fahrt au ä Poschtautoliniä. Fascht alli Kürs änded in Bivio. Es paar wenigi fahred aber au bis nach St. Moritz. Vo Savognin us chunt mer mit em Poschtauto au uf Riom, Parsonz und Salouf.

Sehenswürdigkeitä

[ändere | Quälltäxt bearbeite]
Chille Son Martegn

Savognin het drei katholischi Chille us dr Barockziit.

  • D Pfarrchille Nossadonna (Maria Empfängnis) isch im Jahr 1643 gweiht worde. Di üsseri Erschiinig isch a gootischi Vorbilder aglähnt und d Uusmalig chunt usem Jahr 1663.[4]
  • D Chille Son Martegn isch en Neubau usem Jahr 1677. Dä Zentralbau mit chrüüzförmigem Grundriss hät es monumentals Deckegmälde usem Jahr 1681 vom Maaler Carlo Nuvolne us Mailand.[5]
  • D Chille Son Mitgel isch im Jahr 1663 neu bout wordä. Dä achteggig Zentralbau mit eltärem Turm hät im innäre Altär usem Jahr 1693/94.[6]
  • En moderne Sakralbau isch di reformierti Chille Savognin.
  • Es git au es paar stattlichi Bürgerhüüser, wie zum Biispil s Huus Peterelli a dr Hauptstraas,
  • s Huus Amilcar i dä nöchi vo dr Pfarrchille mit süddütsch beiflusstem Fachwerch[7] und
  • Das Wohnhaus (Museum),[8] äs Buurehuus usem 16. Jahrhundert. I dem Huus isch im Jahr 1982 es Regionalmuseum igrichtet wordä.
  • Hotel Cube, Architektä: Carlo Baumschlager, Dietmar Eberle[9]
  • D Juliabrugg im Dorfteil Sot Curt wo usem Jahr 1682 stammt.

Persönlichkeiten

[ändere | Quälltäxt bearbeite]
Äm Segantini sis Wohnhuus in Savognin

Dr Maler Giovanni Segantini het vo 1886 bis 1894 in Savognin gwohnt und het dört sin eigene Stiil entwicklet. Berüemt sind sini Bilder mit dä Bärge Piz Curvér und Piz Toissa im Hindergrund wordä. Es git ä mehrtägigi Wanderig "Senda Segantini". Die Wanderig verbindet Stationä usem Läbe vom Maler.[10]

Barbara Uffer (1873–1935), s Chindermeitli vo dr Familiä vom Maler. Si isch äm Maler Modell gstande und eini vo dr wichtigschte Persone i sim Läbe und schaffä gsi. Si isch in Savognin uf d Wält cho.

[ändere | Quälltäxt bearbeite]
 Commons: Savognin – Sammlig vo Multimediadateie

Fuessnote

[ändere | Quälltäxt bearbeite]
  1. ↑ Bilanz der ständigen Wohnbevölkerung nach Bezirken und Gemeinden uf bfs.admin.ch (Bundesamt för Statistik)
  2. ↑ Andrea Schorta: Wie der Berg zu seinem Namen kam Terra Grischuna Verlag, Chur 1999
  3. ↑ Andrea Schorta: Rätisches Namenbuch, Band II Etymologien (1985), S. 829
  4. ↑ Katholische Pfarrkirche Mariä Empfängnis
  5. ↑ Alte katholische Pfarrkirche St. Martin
  6. ↑ Katholische Kirche St. Michae
  7. ↑ Haus Amilcar
  8. ↑ Wohnhaus (Museum)
  9. ↑ Hotel Cube
  10. ↑ Wandern in der Schweiz auf den Spuren von Giovanni Segantini durch Savognin, Graubünden Archivlink (Memento vom 14. März 2015 im Internet Archive)



Dä Artikel basiert uff ere fräie Übersetzig vu dere Version vum Artikel „Savognin“ vu de dütsche Wikipedia. E Liste vu de Autore un Versione isch do z finde.
Vun "https://als.wikipedia.org/w/index.php?title=Savognin&oldid=1026514"