Aostatal
| Aostatal | |
|---|---|
|
|
| Basisdate | |
| Hauptstadt: | Aosta |
| Amtssproche: | Italienisch un Franzeesch |
| Provinze: | abgschafft |
| Flechi: | 3.263,22 km² (20.) |
| Iiwohner: | 125.979 (2007) |
| Bevölkerigsdichti: | 38,6 Iiwohner/km² |
| Website: | www.regione.vda.it |
| ISO 3166-2: | IT-23 |
| Presidänt: | Augusto Rollandin |
| Charte | |
| |
| Dialäkt: Unter-Elsässisch |
S Aostatal (eischemtöitschu Augschtalann, greschuneititsch Ougstalland, italianisch Valle d’Aosta, frànzeesch Vallée d’Aoste; Frankoprovenzalisch: Val d’Outa; hochditsch friehr Augsttal) ésch e Autonomi Region mét Sonderstatut ze Italie. De Region het e Flächi vun 3.262 km² un rund 125.000 Inwohner. Se ésch de kleinscht Region vun Italie, flächi- un bevölkerungsmässi. De Höiptort ésch Aosta (frz. Aoste).
S Aostatal granzt nördlich àn d Schwiz (Kanton Wallis), ém Weschte àn Frànkrich (Region Rhône-Alpes), em Süde un Oschte àn de italienisch Region Piemont (Provinze Turin, Biella und Vercelli).
Geografii
[ändere | Quälltäxt bearbeite]S Aostatal liejt én de Weschtalpe un ésch eini vun de extremschti Làndschafte vun Europa: s ésch ringsuem vun 4.000er uemstellt. Ém Weschte fàngts glich mét’m Mont Blanc (it.: Monte Bianco – heechscht Beri vun Frànkrich, Italie, de Alpe un’m weschtliche Europa) àn, ém Norde ésch de Alpehöiptkett mét de gross Beri vun de Wallisr Àlpe un ém Süde s Massiv vum Gran Paradiso. Ém Nordoschte wurd s Tàl vum Massiv vum Monte Rosa (d heechscht Beri vun dr Schwiz) àbgsperrt. Numme ém Südoschte effnet sich s Tàl zuer Po-Ebeni.
Sprooch
[ändere | Quälltäxt bearbeite]De Region Aoschta gheert zuem frànkoprovenzalisch odr arpitanisch Sproochruum, wie öi noch éwwr fàscht de gànz Weschtschwiz (Romandie), Savoye un s Rhonelànd fàscht bis Lyon un noch én Frànkrich de Dauphiné én de provenzalisch Alpe geht. Etwa analog zuer Schwiz – àwwr àndrscht àls Savoye – hets emol Frànzeesch offiziell àls Amtssproch gwählt. Àls e Bsitz vun de spätere Künnije vun Italie éschs àwwr mét’r Grindung vum italianisch Nationalstaat e Teil devun wore. So éschs hit offiziell e mehrsproochig Region.
Amtssprooche sin Italienisch un Franzeesch – offiziell glichgstellt. Diss ésch selbsch én de italienisch Verfassung mét de doppelsproochigi Version Valle d’Aosta/Vallée d’Aoste vrànkert. Alli effentlichi Ämter, öi bim Gericht, muen de Zweisproochigkeit reschpektire. Én d Schuel hàn Italienisch un Frànzeesch de namligi Wart. So müen de Schélr bim Bac ém Aoschtatal e Italienisch- un e Franzeesch-Examin màche. – Diss ésch de Theorii.
E Sondage (Uemfröj) vun de Fondation Emile Chanoux mét dr Fröj nooch dr Muedrsprooch, het àwwr gezeigt, ass de italienisch Sprooch dominéert un numme noch e Teil vun d Bevelkerung zuer tràditionell Volikssprooch, de valdostanisch Form (Dialekte) vum Arpitànische (öi frànzeesch patois gnennt), steht. Franzeesch wurd drgeje umgangssproochli küm brüücht.
Én dr Region lewe àwwr nit numme Romane – s Aoschtatal gheert öi zue de alemànnischsproochigi Gejende. Ém eschtlichschte Sittetàl, ’m Lystal, gits e pààr Derfr mét Walser-Bevelikerung (wii én Noochberstälr ém Piemont): Greschonei un Eischeme, bis in dr erscht Hälft vum 20. Johrhundert öi Goabi. F’r dii klein Sproochgmeinschaft ésch én däm Tal Ditsch ko-offiziell. De alemànnisch-Valdostanr heissi ihri Sproch Tiitsch (Greschonei) oder Töitschu (Eischeme).
Untr’m Faschismus untr’m Benito Mussolini sin àlli Gemeindenàmme italianiséert wore, àwwr nooch’m Waltkriej sin se wédr én’r àlt frànzeesch Form reoffizialiséert wore. De italienische „Iwwrsetzunge“ sin, anderscht àls ze Südtirol, àbgschafft wore. Numme d Hoiptstàdt tràjt newwe’m-e frànzeesche öi de italienisch Nàmme.
Weblink
[ändere | Quälltäxt bearbeite]
Commons: Aostatal – Sammlig vo Multimediadateie- Alexis Bétemps: Aostatal In: Historisches Lexikon vo dr Schwiiz.
