Savoye
.svg)
Savoye (franzöösisch Savoie, italienisch Savoia, frankoprovenzalisch Savouè) isch e Landschaft in de weschtliche Alpe. Es isch einisch e Grafschaft, spöter es Herzogtum gsi. Im weschtliche Alperuum het Savoye im Mittelalter e wichtigi Rolle gschpilt und witi Teile vom Welschland hei bis zu de Mitti vom 16. Johrhundert zu Savoye ghört.
Lag
[ändere | Quälltäxt bearbeite]D Landschaft Savoye ligt südlich vom Gänfersee und weschtlich vom Piemont, zum gröschte Teil in de hütige französische Departements Hochsavoyen (frz. Haute-Savoie) und Savoyen (frz. Savoie). Savoye isch di höchscht glegeni Landschaft vo Europa und umfasst d Savoyer Alpe und d Grajische Alpe.
Bevölkerig
[ändere | Quälltäxt bearbeite]Z Savoye läbet öppe 1'000'000 Mönsche (1999), wo hüt französisch redet. Teilwiis beherrscht d Bevölkerig noch di ursprünglichi Schprooch von de Gegend, s Arpitan, wo zu de frankoprovenzalische Sprooche ghört.
Gschicht
[ändere | Quälltäxt bearbeite]Savoye isch in de keltische Ziit vo de Allobroger bsidlet gsi. D Römer hei de Volksstamm im 121i vor Chrischtus unterworfe und s Gebiet mit Gallie zäme glegt. Im 443i hei d Römer derte d Burgunder aagsidlet, wil di nach de Niderlaag gäge d Hunne, irs Riich am Rhii hei müesse verlaa. Nöd emol 100 Johr schpäter, im 534i, hei d Franke s Gebiet eroberet.
Sit em 838 het Savoye zu Hochburgund ghört, ab 934 zum Königriich Burgund und isch sit em 1032 en Teil vom Heilige Römische Riich gsi. In dere Ziit het s Land Grafschaft Vienne gheisse und het im Erzbischof vo Vienne ghört. Der het vo sim Land zwei Lehe vergäh, s nördliche, zu dem s Chablais und en Teil vom hütige Wallis ghört het, em Humbert I. verlihe, wos an sin Sohn witergäh het. Syn Soo, der Otto, het 1046 d Adelaide ghürote, di eltischt Tochter vom Ulrich-Manfreds Markgraf vo Turin us de Familie vo de Arduine, un het ase s Piemont überchoo.
Ab em 1125i het sich di Familie „Grafe vo Savoye“ gnennt und es isch ihne glunge, d Oberhoheit vom Erzbischof abzschüttle. Wo si dann Pinerolo und Chambéry dezugwunne hei, hei si im 1232i Chambéry zu de Hauptstadt vo Savoye gmacht. In de Johr 1268/1269 het Savoye s Waadtland eroberet und isch in de hütige Weschtschwiiz en wichtiger Territorialherr worde.
Im 1310i/1313i isch Savoye vom Kaiser zum Riichsfürschtetum erhobe worde und öppe 50 Johr schpöter, im 1361i het s Königriich Burgund sin Iifluss z Savoye verlore und s Fürschtetum isch riichunmittelbar worde. Savoye het sis Gebiet könne erwitere, so isch im 1388i d Grafschaft Nizza derzu cho und im 1401 d Grafschaft Gänf, aber ohni d Schtadt sälber.
Im 16. Johrhundert isch es dann Schtück für Schtück retour gange. Frankriich hets Land vom 1536i bis ins 1559i bsetzt gha und nadisna sind Gebiet im Norde an d Eidgnosse verlore gange. Au im Weschte het Savoye Gebiet müsse an Frankriich abträte.
Besseri Ziite hets mim Fride vo Utrecht im 1713i gäh. Savoye-Piemont het Sizilie und Teili vom Herzogtum Mailand vo Schpanie übercho, de Aalass für d Herzög sich ab do König z nenne. Im 1720i hei d Savoyer Sizilie gäge Sardini iituschet und s Herzogtum Savoye mit Sardinie zum Königriich Sardinie (oder Sardinie-Piemont) zämeglegt. Nach de französische Revolution vo 1789 isch au Savoye – wii ganz Europa – ins Fadechrüüz vo Frankriich cho. Scho im September 1792 hei Revolutionstruppe s Land bsetzt. 1801, noch vor em Endi vom Heilige Römische Riich, isch Savoye us em Riich usgschide. Bim Wiiner Kongress vo 1815 isch Savoye wider zum Königriich Sardinie-Piemont cho. Sardinie het dann mit französischer Unterstützig e wichtigi Rolle bi de Bildig vo eme einige Königriich Italie gschpilt. S Herrscherhuus Savoye, wo jetz König vo Italie sind worde, hei zum Dank ihrs Schtammland und d Grafschaft Nizza am 24. März 1860 an Frankriich abträte.