Obergoms
| Obergoms | |
|---|---|
 | |
| Basisdate | |
| Staat: | Schwiiz |
| Kanton: | Wallis (VS) |
| Bezirk: | Goms |
| BFS-Nr.: | 6076 |
| Poschtleitzahl: | 3988 Obergesteln 3988 Ulrichen 3999 Belvedere (Furka) 3999 Gletsch 3999 Grimsel Passhöhe 3999 Oberwald |
| Koordinate: | 669790 / 153749 |
| Höchi: | 1'366 m ü. M. |
| Flächi: | 155.60 km² |
| Iiwohner: | 640 (31. Dezämber 2022)[1] |
| Website: | www.obergoms.ch |
 Gletsch | |
| Charte | |
 | |
Obergoms isch e Munizipalgmeind im Bezirk Goms im Kanton Wallis.
D Gmeind isch ane 2009 entstande, wo di früenere Gmainde Ulriche, Obergeschtele und Oberwaald zämegleit worde sind. Das het d Bevölcherig eso am 25. November 2007 in Abschtimmige pschlosse. Im Taal ligt unden a Obergoms d Gmeind Goms.
Geografii
[ändere | Quälltäxt bearbeite]D Gmeind Obergoms liit im oberschte Deil vom Wallis im Taal vom Rottu. I dr Gmeind isch dr Afang vo de Bärgstroosse übere Furkapass uf Andermatt im Kanton Uri, über d Grimsle uf Meiringe im Kanton Bärn und übere Nufene uf Airolo im Tessiin.
Vo dr Nufenestrooss us goot e Wäg zum Griespass, wo nume z Fuess und als Soumpfad cha pruucht wärde. Dört drüber chunt me is Ryysstaal zu de Walserdörfer vom Pomatt.
Ganz zoberscht liit dr Rottugletscher im höche Bärgtaal zwüschem Massiv mid em Dammastock und em Rhonestock im Oschte und dr Bärgreie vom Tieralplistock im Weschte.
D Bärge im Norde vo Obergoms heisse Gärstehörner, Sidelehorn, Aargraat/Telleregraat und Geschinerstock.
D Bärge uf dr Oscht- und dr Südsite, deils uf dr Sproochgränze zum Iteliäänische, sind s Gross Furkahorn, s Chly Furkahorn, dr Blaubärg, d Muttehörner, d Saashörner, dr Wytewasserestock, dr Pizzo Rotondo, s Chüebodehorn, dr Poncione di Manio, dr Pizzo Nero, dr Pizzo Gallino, s Mittaghorn, s Galmihorn, dr Nufenestock, s Bättelmatthorn, dr Corno Cieco und d Merezebachschije.
Ortsteil
[ändere | Quälltäxt bearbeite]Oberwaald
[ändere | Quälltäxt bearbeite]Z Oberwaald chunt dr Rottu dur es steils Felsetobel i s flache Taal abe, wo d Dörfer vom Goms ligge. Bim Baanhof vo Oberrwaald foot d Bärgstreki vo dr Ysebaan a, wo uf Gletsch und zum Scheiteldunnel vo dr Furka ufe goot. Ane 1915 isch die Linie bout worde. Sid em 1982i faare d Züg vo dr Matterhorn-Gottert-Baan vo Oberwaald dur e Furkabaasisdunnel is Urseretaal dure. Es hed dört au Züg zum d Auto druf z verlade. Über Gletsch und dr ober Dunnel faare sid 2010 d Züg vo dr Furka-Dampfbaan uf Realp.[2]
Oberwald isch im ene Dokumänt vo 1386 s erschte Mool erwäänt mid dr Schrybwys «de superiore valde».
Ulriche
[ändere | Quälltäxt bearbeite]Bi Ulriche isch es ane 1211 zu m ene grosse Kampf zwüsche de Truppe vom Herzog vo Zääringe und de Walliser cho.
Z Ulriche zweige d Nufenestroos is Tessiin und dr Fuesswäg übere Griespass vom Rottutaal ab.
Obergeschtele
[ändere | Quälltäxt bearbeite]Das Dorf isch in ere Schrift vo 1322 mid dr Schrybwys «de castellione» s erschte Mool erwäänt.
Im 17. und 18. Joorhundert hend Lauine es baar Mol s Dorf preicht und vil Hüüser beschädiget. Ane 1868 sind di meischte Hüüser bim ene Grossbrand zerschtört worde. Für de Kanton hend derno dr Ingscheniöör Ernest von Stockealper (1838–1919) und dr Architäkt Joseph de Kalbermatten (1840–1920) s Dorf nöi plant.
Z Obergeschtele hed men e Boum gfunde, wo schynts dr eltischt vo dr Schwiiz isch. Es isch e Lärche, wo öppe 1500 Joor alt dörfd sy.[3]
Gletsch
[ändere | Quälltäxt bearbeite]Oberhalb vo Oberwaald liit dr Ort Gletsch, wo me zu de Ortsbilder von nationaler Bedüütig i dr Schwiiz zellt. D Hüüser sind a dr Chrüzig zu de Passstroosse uf d Grimsle und d Furka.
Im 19. Joorhundert isch dr gross Rottugletscher no fasch bis zu de Hüüser vo Gletsch abe cho.
Es het sid em 19. Joorhundert s grosse Hotäll Glacier du Rhône, wo dr Franz Seiler (1827–1865) i de 1850er Joore bout hed,[4] und noch derby isch dr Baanhof vo Gletsch. Höch obe n a dr Passstrooss uf d Furka isch bim Rottugletscher s Hotel Belvédère. Im Obergoms erinneret me sech no hüt an Psuech vo dr änglische Chönigin Victoria im Augschte ane 1868 z Gletsch.[5]
Iwoner
[ändere | Quälltäxt bearbeite]Quella: Bundesamt für Statistik 2005[6]
| Jaar | 1850 | 1860 | 1870 | 1880 | 1888 | 1900 | 1910 | 1920 |
| Ulrichen | 247 | 280 | 250 | 245 | 201 | 233 | 223 | 212 |
| Obergesteln | 249 | 265 | 253 | 272 | 247 | 242 | 222 | 204 |
| Oberwald | 280 | 326 | 273 | 321 | 265 | 240 | 208 | 217 |
| Jaar | 1930 | 1941 | 1950 | 1960 | 1970 | 1980 | 1990 | 2000 |
| Ulrichen | 203 | 242 | 248 | 217 | 226 | 198 | 219 | 221 |
| Obergesteln | 189 | 208 | 240 | 251 | 208 | 205 | 197 | 195 |
| Oberwald | 221 | 263 | 321 | 309 | 227 | 447 | 252 | 260 |
Dr Üsländeraateil ischt 2010 bi 11,8 % glägu.[7]
Religion
[ändere | Quälltäxt bearbeite]88,6 % vannu Iwonru sint im Jaar 2000 remisch-katholischi gsii, 3,6 % evangelisch-reformierti.[7]
Politik
[ändere | Quälltäxt bearbeite]Dr Ggmeindspresident va Obergoms ischt dr Christian Imsand (Stant Oktober 2017).
Spraach und Tialäkt
[ändere | Quälltäxt bearbeite]Bi dr Volchszellig 2000 heint vannu Iwonru 95,4 % Titsch als Höiptspraach aagigää, 0,3 % Franzeesisch, 0,7 % Talienisch und 3,6 % anneri Spraache.[7]
Dr heggschtalemannisch Tialäkt va Obergoms gcheert zen eschtlichu Tialäktu vam Wallisertiitsch.
Bilder vo Obergoms
[ändere | Quälltäxt bearbeite]-
s Hotäll Glacier du Rhône, um 1870 -
Am Rottugletscher vor hundert Joor -
Obergeschtele -
dr Tootesee uf dr Grimsle -
Ulriche
Architektur und anderi Kulturgüeter vo Obergoms
[ändere | Quälltäxt bearbeite]- d Alaage vo dr Dampfbaan Furka-Bärgstreki
- d Wandmoolereie im Beihuus z Obergeschtele
- d Chappele vo dr häilige Anna z Ulriche
- d Chappele vom Sankt Christof z Oberwaald
- d Heilig-Chüüz-Chile z Oberwaald
- d Niklaus-Chile z Ulriche
- d Seiler-Hotäll z Gletsch
- s Hotäll Belvedere
- d Windreeder bim Griessee
- d Stellig vo dr Feschtigsartillerii bi Galehütte
- dr Ladstäg, en Brugg im Eginetaal bi Ulriche
Literatur
[ändere | Quälltäxt bearbeite]- Walter Ruppen: Gletsch. In: Die Kunstdenkmäler der Schweiz, Bd. 64: Das Obergoms, Bd. 1. Basel 1976, Siite 151–155.
- Mark Andreas Seiler: Ein Gletscher – ein Hotel – eine Familie. Horizonte einer Walliser Hoteliersdynastie. Vischp 2012.
Weblink
[ändere | Quälltäxt bearbeite]
Commons: Obergoms – Sammlig vo Multimediadateie- Website vo dr Gmeind Obergoms
- Redaktion: Obergoms. In: Historisches Lexikon vo dr Schwiiz.
- Alois Grichting: Ulrichen. In: Historisches Lexikon vo dr Schwiiz.
- Robert Walpen: Obergesteln. In: Historisches Lexikon vo dr Schwiiz.
- Robert Walpen: Oberwald. In: Historisches Lexikon vo dr Schwiiz.
- Rachel Siggen-Bruttin: Gletsch. In: Historisches Lexikon vo dr Schwiiz.
Amerkige
[ändere | Quälltäxt bearbeite]- ↑ Ständige Wohnbevölkerung nach Staatsangehörigkeitskategorie, Geschlecht und Gemeinde, definitive Jahresergebnisse, 2022. Bei späteren Gemeindefusionen Einwohnerzahlen aufgrund Stand 2022 zusammengefasst. Abruf am 5. September 2023
- ↑ Bewahren > Geschichte uf de Website vom Veräin vo dr Dampfbaan über d Furka-Bärgstreggi
- ↑ ? (Site cha nüme abgrüeft wärde; Suche im Webarchiv) uf swissinfo.org vom 19. September 2007
- ↑ Geschichte uf de Website vom Hotäl Glacier du Rhône
- ↑ Peter Arengo-Jones: Queen Victoria in Switzerland. London 1995, Site 95.
- ↑ Bundesamt für Statistik: Eidgenössische Volkszählung 2000: Bevölkerungsentwicklung der Gemeinden 1850–2000. Bern 2005 (Online uf bfs.admin.ch (Site cha nüme abgrüeft wärde; Suche im Webarchiv) , Date im Aahang (Site cha nüme abgrüeft wärde; Suche im Webarchiv) )
- ↑ 7,0 7,1 7,2 Bundesamt für Statistik: Regionalporträts 2012: Kennzahlen aller Gemeinden (Site cha nüme abgrüeft wärde; Suche im Webarchiv) , Mai 2012
