Zum Inhalt springen

Chanderstäg

Us der alemannische Wikipedia, der freie Dialäkt-Enzyklopedy
Kandersteg
Wappe vo Kandersteg
Wappe vo Kandersteg
Basisdate
Staat: Schwiiz
Kanton: Bärn (BE)
Verwautigschreis: Frutige-Nidersimmetalw
BFS-Nr.: 0565i1f3f4
Poschtleitzahl: 3718
UN/LOCODE: CH KAN
Koordinate: 618124 / 149510Koordinate: 46° 29′ 48″ N, 7° 40′ 29″ O; CH1903: 618124 / 149510
Höchi: 1'174 m ü. M.
Flächi: 133.9 km²
Iiwohner: 1298 (31. Dezämber 2022)[1]
Website: www.3718.ch
Chanderstääg
Chanderstääg

Chanderstääg

Charte
Charte vo KanderstegBrienzerseeHinterstockenseeOberstockenseeOeschinenseeThunerseeKanton FreiburgKanton WallisBern-Mittelland (Verwaltungskreis)Verwaltungskreis Interlaken-OberhasliEmmental (Verwaltungskreis)Verwaltungskreis Obersimmental-SaanenThun (Verwaltungskreis)AdelbodenAeschi bei SpiezDärstettenDiemtigenErlenbach im SimmentalFrutigenKandergrundKanderstegKrattigenOberwil im SimmentalReichenbach im KandertalSpiezWimmis
Charte vo Kandersteg
w

Chanderstäg (amtlich Kandersteg) isch e Iwonergmaind im Verwaltigskrais Frutige-Nidersimmetal im Berner Oberland.

Chanderstääg ligt im obere Chandertal und isch flächemässig die viertgrösst Gmaind vom Kantoo Bern, devo sind aber 73% Alpezoone und drum nöd wertschaftlich nutzbar, je öppe 5% sind Kulturland und Wald, de Rest sind Alpe, wo s Vee gsömmeret werd.

Chanderstääg isch zum erschte Mol im Joor 1336 als de Kanderstege gnennt worde.

Bis zum 31. Dezember 2009 het d Gmaind zum Bezirk Frutige ghört.

Bi de Nationalrootswahle 2011 het s da Ergebnis ggää: BDP 32,1 %, CVP 0,7 %, EVP 1,1 %, FDP 6,6 %. GLP 4,3 %, GP 4,5 %, SP 11,7 %, SVP 34,9 %, Suschtigi 4,1 %.

Gmeindspresidäntin vo Chanderstääg isch d Barbara Jost-Schrepfer (Stand 2022).

S Woppe vom Chanderstäg zaigt de Frutigadler und drunter de Steg öber d Chander, em Fluss, wo em Dorf de Name ggee het.

Quälle: Bundesamt für Statistik 2005[2]

Joor 1910 1920 1930 1941 1950
Iiwooner 3554 727 837 835 913
Joor 1960 1970 1980 1990 2000
Iiwooner 937 957 959 1077 1137

Dr Uusländeraatail isch 2010 bi 17,9 % gläge.[3]

Vercheer & Tourismus

[ändere | Quälltäxt bearbeite]

Scho i de Römerzitt het e Söömerweg vo Chanderstäg öber de Lötschepass is Walliser Lötschetal gfüert. Doch het de Weg nie e bsundrigi Bidütiig ghaa. Sid em Middelalter goot en Saumwääg über d Gemmi uf Leukerbad. Erscht mit em Bau vo de Lötschbergbaan vo 1906 bis 1913 het Chanderstäg e gueti Verchersaabindig öberchoo und hüt findet no de Autoverlaad dör de Lötschbergtunnel z Chanderstäg statt.

Mit de Realisierig vo de NEAT hed sech der Durchgangsvercheer för Chanderstäg starch gänderet, well jetz d Schnällzüg und die meischte Güeterzüg dure neu Basisdunnel, wo vo Frutige uf Araro goot, töif under Chanderstäg dure faare. D Regionalzüg vo Spiez uf Brig nää no d Bärgschtrecki und halte z Chanderstäg.

Chanderstäg isch mid de Iisebaa und uf der Taalstross guet erraichbar und de Tourismus bildet nebet de Alpwertschaft e wichtige Wertschaftsfaktor. Bergbaane und Gondeli bringet Wanderer und Spaziergänger an Öschinesee oder uf d Allmenalp. Di stail 400 Meter hööchi Felswand bi de Allmebaan isch uusbaut för schwindelfraiji Chletterer mit Nepalsteg und Tyrolienne. Im Winter gits no Skipiste und e Schlittelbaan und ono e Schlittschuebaahn.

De Öschinesee ghört zum UNESCO Weltnaturerbe Jungfrau-Aletsch-Bietschhorn. De abgschlossni und alpini Charakter vo de Gmaind und e sanfte Turismus füered dezue, as Chanderstäg no en intakti Natuur het mit ere Alpeflora und Fauna und seltnigi Pflanze, wie verschidnig Enzioone, Alpereebe, Fraueschue oder Männertroi und Edelwiiss, und typischi Alpetier wie Murmeli, Gämschi, Staibock und Staiadler, Schneehuen oder d Chrützottere sind no i de Berge rund um Chanderstäg haimisch.

Tielekt & Bruuchtuum

[ändere | Quälltäxt bearbeite]

De Tielekt vo Chanderstääg oder ds Chanderstägertütsch zaigt gegenöber vom Berneroberländertielekt gwüssi Bsunderhaite uuf. S langi /a/ isch liecht verdumpft oder statt stüpfe haissts stupfe oder speat statt spaat, wi i de anderne Dörfer vo de Umgebig. De Tielekt ghöört zum Höchstalemannische, doch dringet immer mee hochalemannischi Forme in Tielekt, hets früener no Ããhe ghaisse, sait mer hüt Ankche, und treehe : trõõhe werd dör trinkche : trunkche verdrängt, statt gääre ghört mer au noi gärn. Aigehaite, wo au sus im Berner Oberland geltet, sind z. B. d Monophthongierig vo mhd./ei/, /ou/, /öu/ zu /e:/, /o:/, /ö:/, z. B. Geess statt Geiss und gloobe statt gloube und zwöö statt zwöi.

A Wienechte und am Noijoor züchet bis spoot i d Nacht ine d Pelzmartiga dör s Dorf und verschrecked d Lüüt. Denebet gis no Verain, wo de alti Bruuch vom Jodle pfleget.

Chanderstäg isch erst 1860 en aigni Chilegmaind wore. Doch isch scho ane 1510 e Chapeli baut wore, demit d Söömer öber d Gemmi und de Lötschepass vorem Uufbruch no chönet Bete. Zudem isch im Winter de Weg uf Frutige för di alte Mensche z schwer gsii. Wäred de Reformatioo hend d Chanderstäger d Bifell vo de Obrigkait nöd ganz bifolgt und drum isch da Chappeli und e Tail vo de Uusstattig erhalte blibe, denn d Reforamtore hend verlangt, as e Chile ooni aigne Pfarrer gschlosse werde müesst. Erst 1910 isch s Chappeli dör e Aabau und e Chileturn zunere rechte Chile uusbaut wore. Wege de katholische Churgäst und de Gastarbaiter isch denn 1927 di katholischi Maria-Chile baut wore. Sit wenige Joore lebt im eemoolige Hotel Waldrand zudem no e chliini buddhistischi Mönchsgmainschaft im Chloster Kloster Dhammapala.

75 % vo de Ywohner sind evangelisch-reformiert, 13,5 % si römisch-katholisch (Stand 2000).

Persone vo Chanderstäg

[ändere | Quälltäxt bearbeite]
  • Adolf Ogi, Altbundesroot (*1942)
  • zu de bikanntiste Mensche wo Chanderstäg bsuecht hend ghöred de Pfadi-Gründer Lord Baden Powell und de amerikanischi Schriftsteller Mark Twain, wo sini Wanderig öber d Gemmi im Buech A tramp abroad bischribe het
 Commons: Chanderstäg – Sammlig vo Multimediadateie
  1. Ständige Wohnbevölkerung nach Staatsangehörigkeitskategorie, Geschlecht und Gemeinde, definitive Jahresergebnisse, 2022. Bei späteren Gemeindefusionen Einwohnerzahlen aufgrund Stand 2022 zusammengefasst. Abruf am 5. September 2023
  2. Bundesamt für Statistik: Eidgenössische Volkszählung 2000: Bevölkerungsentwicklung der Gemeinden 1850–2000. Bern 2005 (Online uf bfs.admin.ch (Site cha nüme abgrüeft wärde; Suche im Webarchiv)[1] [2] Vorlage:Toter Link/www.bfs.admin.ch, Date im Aahang (Site cha nüme abgrüeft wärde; Suche im Webarchiv)[3] [4] Vorlage:Toter Link/www.bfs.admin.ch)
  3. Bundesamt für Statistik: Regionalporträts 2012: Kennzahlen aller Gemeinden (Site cha nüme abgrüeft wärde; Suche im Webarchiv)[5] [6] Vorlage:Toter Link/www.bfs.admin.ch, Mai 2012