D Burge vo Bellinzona

Tre Castelli*
UNESCO-Wälterb
S Castello di Montebello, s Castello di Sasso Corbaro (oobe) und Däil vo dr Murata
Staatsgebiet:	Schwiz
Typ:	Kultur
Kriterie:	(iv)
Referänz-Nr.:	884
Region: ª	Öiropa
Gschicht vo dr Iischriibig
Iischriibig:	2000  (Sitzung 24)
* Dr Naame stoot uf dr Wälterb-Liste. ª D Region isch vo dr UNESCO klassifiziert.

Die drei Burge vo Bellinzona (italienisch Castelli di Bellinzona) si e Weeraalaag us dr früeje Nöizit z Bellinzona, em Hauptort vom Kanton Tessin in dr Schwiz. D Aalaag wie si hüte isch, isch hauptsächlig im 15. Joorhundert as e Letzi (Daalsperri) baut worde und zum d Wääg zu de Alpebäss z kontrolliere. Si bestoot us de drei Burge Castelgrande, Castello di Montebello und Castello di Sasso Corbaro und us dr Stadtmuure und dr Murata-Weermuure. Sit 2000 si d Burge zämme mit dr Murata under em Naame Feschtig vo Bellinzona e Wälterb vo dr UNESCO.

Strategischi Bedütig

D Burge si am ene strategisch üsserst günstige Blatz baut. In dr Daalängi vom Ticino chömme meereri wichdigi Bassstroosse zämme. In dr modärne Zit si daas dr Gotthard, dr San Bernardino, dr Lukmanier und dr Nufene, in früenere Joorhundert hets Wääg au über d Greina und dr San Jorio gee. E machdige Felse bis in d Flussebeni iine loot nume zwäi Durchgäng offe. Wääred s Castelgrande über dr Altstadt stoot, befinde sich Montebello und Sasso Corbaro uf dr östlige Site vom Daal uf Vorsprüng. Zämme mit dr Murata und dr Stadtmuure het mä s Daal vollständig chönne abriigle. Dr Mailänder Kommissar Azzo Visconti het 1475 die strategischi Laag beschriibe as dr Blatz, wo dr Schlüssel und s Door zu Italie sig (Questa terra è pur una giave e porta de Italia).

Gschicht

D Laag vo de drei Burge vo Bellinzona

Greeberfälder und äinzelni Bauräst si Beleeg drfür, ass d Gegend um Bellinzona sit em 4. Joorduusig v. d. Z. immer besiidlet gsi isch. Die urgschichtlige Fünd konzentriere sich uf e Burghügel vom Castelgrande. Wääred dr Herrschaftszit vom Kaiser Augustus häi d Römer in de Joor 16/15 v. d. Z. dr Alperuum im Raame vo de Augusteische Alpefäldzüüg eroberet und häi uf em Felsehügel vom Castelgrande e Kastell baut. Das häi si im Lauf vom 1. Joorhundert n. d. Z. ufgee und in dr Middi vom 4. Joorhundert wider ufbaut. Im Joor 457 häi si in dr Ebeni vo Arbedo witer im Norde en alemannischi Armee chönne abweere.

Noch em Kollaps vom Weströmische Riich häi d Ostgote vo öbbe 500 aa d Herrschaft über d Umgääbig vo Bellinzona übernoo, in dr Middi vom 6. Joorhundert het s Byzantinische Riich, wo wider sterker worde isch, dört gherscht, und vo 568/70 aa d Langobarde. Jede vo dene Noochfolgerstaate het s Castelgrande brucht as Middel, zum si Macht in dr Region z sterke. Dr Gregor vo Tours het vom ene fränkische Aagriff im Joor 590 brichdet, wo d Langobarde häi chönne abweere. 774 isch Bellinzona zum Fränkische Riich choo. Im früeje Middelalter isch s Castelgrande e milidärische Stützpunkt gsi, in Zite vo Chrieg au e Fluchtburg für d Bevölkerig vo dr Umgääbig. Dr Markgroof Arduin vo Ivrea het sich 1002 zum König vo Italie lo weele und het Bellinzona als Bsitz vom Bistum Como bestäätigt. Zwäi Joor spööter, wo dr Arduin verdriibe gsi isch, het dr dütsch König Heinrich II. die Bestätigung ernöieret.

D Äidgenosse vor Bellinzona; Daarstellig in dr Tschachtlanchronik

Bellinzona und die drei Burge in dr Topographia Germaniae, Chupferstich vom Caspar Merian (1654)

Wääred em Inwestiturstrit isch Bellinzona mit dr Burg under dr Kontrolle vo de Staufer gsi. 1180 het dr Kaiser Friedrich I. dr Bsitz dr Stadt Como gee. Am Aafang vom 13. Joorhundert isch dr Gotthardpass usbaut worde, und die strategischi Bedeutig vo Bellinzona isch gwaggse, und d Ghibelline und Guelfe si sich wägen em in d Hoor groote. Como het 1239 in s Laager vo de kaiserdröije Ghibelline gwäggslet. Doch scho 1242 isch s dr guelfische Stadt Mailand glunge, Bellinzona z eroobere. D Stadt het denn e baar Mol iire Bsitzer gwäggslet (1284, 1292, 1303). Im spoote 13. Joorhundert het die aadlig Familie Rusca us Como s Castello di Montebello lo baue. 1335 het Mailand Como erooberet und d Rusca häi sich uf Bellinzona zruggzooge. Im Joor 1340 isch au Bellinzona an d Visconti us Mailand gfalle.

Wo dr Gian Galeazzo Visconti gstorbe isch, si 1402 Unrueje im Herzogdum Mailand usbroche. D Frehere vo Sax us dr Daalschaft Misox näbedraa häi die unsicheri Laag usgnützt und Bellinzona im Joor 1403 in iire Bsitz brocht. 1419 häi si d Stadt und d Burge an die äidgenössische Ständ Uri und Obwalde verchauft, wo d Leventina häi afo übernee. D Mailänder hä druf en Aagebot gmacht Bellinzona zurugzchaufe, aber d Äidgenosse häi nit welle verchaufe und dorum häi d Mailänder im April 1422 Bellinzona wider erooberet und iire Bsitz am 30. Juni 1422 in dr Schlacht bi Arbedo verdäidigt. Vor dr Schlacht bi Giornico im Joor 1478 häi d Äidgenosse brobiert, d Stadt iiznee, was ene aber nid glunge isch. D Mailänder häi d Festigsaalaage versterkt, 1478/79 mit em Castello di Sasso Corbaro und 1486/87 mit em Nöibau vo dr Murata.

1499, wääred de italiänische Chrieg, si französischi Drubbe im Herzogdum Mailand iimarschiert. Dr König Louis XII. het versproche, er wurd Bellinzona de Äidgenosse überloo, für dass si iin mit iire Söldner wurde understütze. Das het er aber nid gmacht und d Festigswärk mit 1000 Maa bsetzt. Im Winter druf isch im Herzogdum Mailand en Ufstand usbroche, und z Bellinzona het d Bevölkerig die französische Bsatzer verdriibe. Noch em Verroot vo Novara, wo dr Herzog Ludovico Sforza gfangegnoo worde isch, häi d Iiwooner Angst vor de Franzose überchoo und sich am 14. April 1500 de Äidgenosse underworfe. Frankriich und Mailand häi 1503 im Friide vo Arona d Ort Uri, Schwyz und Nidwalde as die nöije Herrscher vo dr Vogtei Bellinzona bestäätigt.

D Burge häi vo denn aa kä milidärischi Bedütig ghaa, iiri Bsatzig isch minimal und mit veralteter Artillerii usgrüstet gsi. Mit dr Zit si si immer mee verfalle. 1803 si si in Bsitz vom nöi gründete Kanton Tessin choo. Vo 1900 aa het mä aagfange, d Bausubstanz vo de Burge und Befestigunge z konserwiere. Vo 1920 bis 1955 het mä sä umfassend renowiert, und no äinisch vo 1982 bis 2006. D UNESCO het am 2. Dezämber 2000 d Burgen vo Bellinzona (zämme mit dr Murata) zum Wälterb erkläärt, as usgezäichnets Bischbil vo spootmiddelalterlige Befestigungsaalaage am Zuegang zu wichdige Alpebäss. 2023 isch dr Naame vom Wälterb uf Feschtig vo Bellinzona (Fortezza di Bellinzona) ggänderet worde.

D Befestigungsaalaage

S Castelgrande

Castelgrande

Castello di Montebello

Castello di Sasso Corbaro

Murata

S Castelgrande 722242 / 11692846.192729.02218 bildet s Zentrum vo de Weeraalaage vo Bellinzona. D Burg umfasst e Flechi vo öbbe 150 mal 200 Meter. Im Norde isch si dur e Felsewand gschützt, iine chunnt mä vom Süde us. S Innere vo dr Burg isch witlöifig, was aber nid immer eso gsi isch. Es het immer no Fundamänt wo druf aanewiise, ass die hütige freie Flechene bebaut gsi si. Hüt cha mä no dr 27 Meter hoochi Torre Bianco gsee, s Ridotto und dr 28 Meter hoochi Torre Nera. E Däil vo de Rüüm im Süddrakt und im Züüghuus wird für Usstellige brucht.

Us dr prehistorische und römische Zit git s nume no archeologischi Spure. Bis ins spoote 13. Joorhundert het s nume uf däm Hügel Befestigungsaalaage gha. In dere Zit het mä vo dr Burg vo Bellinzona greedet, spööter het si Castello vecchio (alti Burg) ghäisse, vo 1506 aa Castello d’Uri (Schloss Uri), ab 1818 au Castello San Michele. D Geböid wo hüt no existiere, stamme us dr Zit zwüsche 1250 und 1500 und zum Däil us em 19. Joorhundert. Vo 1982 bis 2000 isch s ganze Bauwärk restauriert worde uf em ganze Hügel.

S Castello di Montebello

S Castello di Montebello 722580 / 11677746.19139.02651 isch im spoote 13. Joorhundert entstande. Au die Burg het meereri anderi Nääme gha, so im 14. und 15. Joorhundert Castello piccolo (chliini Burg), Castello nuovo (nöiji Burg), Castello di mezzo (middleri Burg), vo 1506 aa Castello di Svitto (Schloss Schwyz) und sit 1818 au Castello San Martino. Zum erste Mol isch d Burg 1313 erwäänt worde. Si lit uf eme Hüügel, wo nit bsundrigs gschützt isch, und dorum het mä no zuesätzlig diefi Grääbe usgrabt. Dr Grundriss isch e schiefi Raute. Hüt befindet sich im Hauptdurm s stedtische Museum (Museo Civico), wo hauptsächlig archeologischi Fünde us Bellinzona und dr Umgääbig zäigt.

S Castello di Sasso Corbaro

S Castello di Sasso Corbaro 722869 / 11643246.1881429.030161 isch as äinzigi nit mit de übrige Befestigungsaalaage verbunde, sondern stoot isoliert uf eme Felsespoore südöstlig vo dr Altstadt. Si isch vo 1479 bis 1482 entstande. Vo 1506 aa het si Castello di Unterwalden (Schloss Unterwalde) ghäisse, ab 1818 au Castello Santa Barbara. Zur Burg ghööre e Hauptdurm und e Wachdurm. Im Hauotdurm befinde sich Rüüm für Usstellige und e barocke Herrschaftssaal us em 17. Joorhundert.

D Murata

Westlig vom Castelgrande isch d Murata 721939 / 11693746.192859.01825, wo ursprünglig bis an d Bärgflanke am rächte Ufer vom Fluss Ticino ange isch. Es handlet sich bin ere um e mächdigi Dobbelmuure mit Zinne oobe druf. Zwüschen e lit e Gang mit eme Gwülb drüber, wo zwäi Meter bräit und vier bis fünf Meter hooch isch. D Murata het mä 1422 afo baue. Noch 1478 het mä sä abgrisse und 1486/87 dur e nöiji ersetzt. E Hoochwasser het 1515 s Däilstück näben em Fluss zerstöört, d Door si im 19. Joorhundert gschläift worde.

Litratuur

• Werner Meyer, Patricia Cavadini-Bielander: Die Burgen von Bellinzona. Hrsg.: Gesellschaft für Schweizerische Kunstgeschichte. Schweizerische Kunstführer GSK, Band 866/867. Bern 2010, ISBN 978-3-85782-866-9. 

Weblingg

 Commons: D Burge vo Bellinzona – Sammlig vo Multimediadateie

• Website vom Wältkulturerb
• Vorstellig uf dr UNESCO-Website (änglisch)

Fuessnoote

Dä Artikel basiert uff ere fräie Übersetzig vu dere Version vum Artikel „Burgen_von_Bellinzona“ vu de dütsche Wikipedia. E Liste vu de Autore un Versione isch do z finde.