Grimmelzofè
| Grimmelzofè Stadt Stüèlingè
| |
|---|---|
 | |
| Höhe: | 495 m |
| Flechi: | 630,666 ha |
| Iiwooner: | 303 (2001) |
| Iigmäindig: | 1. Januar 1973 |
| Postleitzahl: | 79780 |
Grimmelzofè (amtlich Grimmelshofen) isch im mittlerè Wuètèdal dè obberschte Ortsdeil vo dè Stadt Stüèlingè im Landchrais Waldshuèt z Badè-Württèbärg. Unterhalb vo Grimmelzofè chömmed diè zwei Stadtdeil Stüèlingè un Äberfingè sowiè dè Woon- un Induschtryblatz Wizä-Baanhof dèzuè.
Geography
[ändere | Quälltäxt bearbeite]
Grimmelzofè lyt im nördöschtlichè Albgau im Wuètèdal dirèkt am Übbergang vo dè Wuètèflüè is Wannèdal vo dè Wuètè mit èm ca. 200 m breitè, brèttebènè Dalboddè, S Dorf sèlber lyt a dèrrè Stell, wo dè linke Nebbèfluss Füètzèmer Müllibach i d Wuètè mündet. Sellèm Blatz sait mò d Wuètèbrugg, well dè Wäg durch s Wuètèdal sit annedubaki dört s Dal a dè linkè Dalwangè volõt, un dõmit è Brugg übber dè Fluss bruucht worrè isch, well d Dalschtrõõß a dè rächte Dalsitè vo Lauchringè hèr chunnt. Grimmelzofè lyt ca. 3 km nordöschtlich vo Wizä-Baanhof. 6 km ebbèso dalabsi lyt Stüèlingè im Wuètèdal. Blommegg lyt 3 km nördlich vo Grimmelzofè, dezwûschè lyt dè Wyler. Diè link Dalwangè vom Wuètèdal uèzuès übber dè! Wyler bis zum Wellblèchwäg nennt mò Grimmelzofer Flüè. D Zuèghörigkeit vom Wyler isch zwûschè dè Grimmelzofer un dè Blommegger umschtrittè, well dè Wyler nu ein Kilometer obberhalb vo Grimmelzofè lyt. Bim Zinkè Rychèbärg, dè ob dè linkè Dalwangè vom Wuètèdal lyt, isch sell eidütig zgunschtè vo Grimmelzofè klärt.
Südlich vom Rychèbärg volauft èn Bachdobèl, dèm mò Seldègrabbè sait. Dört volauft nit nu èn Bach, sondern au d Landesgränz zwûschè Dütschland un dè Schwiz, wegèm früèner umdrybigè chylnè Gränzvokeer im Seldègrabbè bezeichnèt mò desebb au als Schmugglerschlucht. Dirèkt nördlich vom Seldègrabbè, im Dal unnè, lyt dè Sportblatz vo Grimmelzofè.
Uffällig isch, dass bi Grimmelzofè zwei Nebbèfluss, dè Wylergrabbè un dè Müllibach, zu dè Wuètè chömmed, un d Wuètè dõmit è Stugg mächtiger wörd. È markanti Stell isch au dè Grimmelzofer Steibruch a dè linkè Sitè vom Müllibachdal, wo hüt (Stand: 2014) no betribbè wörd. Vo Bedütig für Grimmelzofè isch dè Grimmelzofer Bärg, e Hochflächi, wo vom Grimmelzofer Flüè un dè Stockhaaldè begränzt wörd. D Stockhaaldè isch diè rächti Dalflankè vom Müllibachdal, welli unnè bi Grimmelzofè vom Zitrosèbuck begränzt wörd,
D Sauschwänzlebaan schlycht sit 1890 vom Wuètèdal a dè rächte Sitè hèr a Grimmelzofè vorby, keert im Wyler um, un gòt a dè linkè Dalwangè durch s Grimmelzofer Gwann Pfaffèholz obberhalb vom Dorf nomòlls vorby, bevor d Umgehigsbaan mit èm Dunnel am Zitrosèbuck i d Stockhaaldè übbergòt, wo dè withy bekannte Sauschwänzledunnel, èn Spiraldunnel no uff Grimmelzofer Gebièt lyt.
I dè Umgebig vo Grimmelzofè liget d Dörfer Blommegg (2,5 km), Füètzè (3,5 km) sowiè im Dal vom Wylergrabbè Luussä (3 km).
Nammè
[ändere | Quälltäxt bearbeite]Dè Nammè Grimmelzofè chunnt vo Grimmwaltshofè.
Dialäkt
[ändere | Quälltäxt bearbeite]Grundsätzlich ghört dè Grimmelzofer Dialäkt no zum Hochalemannisch. S bsundere a sellèm Dialäkt isch allerdings, dass Grimmelzofè im Gränzgebièt vo drei Isoglossè lyt, nebbèm Sudschwärzwälder Hochalemannisch hört mò è bitzeli s Hochschwarzwälder Hochalemannisch usè, è wengelè au s Nidderalemanische vo dè Baarèmer hèr. Folgendi Byschpill sölled des vodütlichè:
- Südschwarzwälderisch : "Gömmer hüt Òbed gu Bonndorf ?"
- Hochschwarzwälderisch : "Gömmer hit Òbed gi Bõõdorf ?"
- Baaremeralemannisch: "È Zòanè voll Sòapfè d Lòatèrè uè schlòapfè."
Usserdèm hèt mò im Grimmelzofer Dialäkt spezièlli Uusdrügg paraat:
- Gääli Möllè, wörd bruucht als Nammè vo dè Grimmelzofer Narrè.
- Zitrosè, wörd bruucht für selli Bluèmè un dè Buck, wo si wachsèt, dè Zitrosèbuck. Isch übbrigens kei bsunderi Suèdfrucht, sondern heißt uff Hochdütsch Zeitrose.
Gschichtè
[ändere | Quälltäxt bearbeite]Ort
[ändere | Quälltäxt bearbeite]Èrschtmòls erwäänt worrè isch Grimmelzofè in èrè Urkundè vom Kloschter St. Gallè uss èm Johr 809, woby s Dorf dört no als Grimmelwaltshofen benamst worrè isch.
Grimmelzofè hèt nõch meererè Bsitzerwechsèl zum Amt Blommegg innerhalb vo dè Reichshèrrschaft Bõõdorf ghört, alles zämmè hèt im Kloschter St. Bläsy ghört.
Am 1. Januar 1973 hèt sich Grimmelzofè freiwillig i d Stadt Stüèlingè ygmaindè lõ. Hintergrund defür, d Eigèständigkeit uffzgää, isch d Gmaindsreform z Baddè-Württebärg gsi, wo am Aafang vo dè 1970er Johr schu aakündigt worrè un bis zum 1. Januar 1975 vollzogè worrè isch. Für è chlys Dorf wiè Grimmelzofè isch d Ygmaindig zwangsläufig gsi. Um sich wènnigschtens d Großgmaind uussuèchè z chönnè, hèt sich Grimmelzofè zwei Johr devor dè Stadt Stüèlingè aagschlossè. Adminischtryrt wörd Grimmelzofè sit 1975 vum Stüèlinger Stadtrõt , wo dè Grimmelzofer ein Sitz zuèschtòt, ußerdemm cha dè Grimmelzofer Ortschaftsrõt resp. dè Ortsvorschteher vo Grimmelzofè im Stadtrõt Vorschläg unterbreitè.
Kirchè
[ändere | Quälltäxt bearbeite]
D Kirchè vo Grimmelzofè lyt am Fuèss vom Pfaffèholz am Rand vo dè Dorfmitti un isch i dè zweitè Hälfti vom 17. Johrhundert baut worrè. Kirchèpatrôn isch dè Heilig Martin. Diè èrscht Grimmelzofer Kirchè hèt schu im Johr 973 Erwäänung gfundè.
Vokeer
[ändere | Quälltäxt bearbeite]Dè Vokeer isch z Grimmelzofè schu immer è wichtigè Sach gsi, well s Dorf am Übbergang (un èm Nòdelöör) vo zwei Schluchtè in è breits Dal lyt. D Wuètèbrugg zmitts in Grimmelzofè isch ebbèso wichtig für dè Strõßevokeer wiè dè Wäg i s Däli vom Müllibach, well dört d Wuètèdalschtrõß B 314 gu Füètzè durrègòt. Spõteschtens sit èm Bau vo de A 81 vo Stuègètt bis Donau hèt dè Schwèrvokeer in Richtig Hochrhy und i d Agglo vo Züri sowiè dè Alpètransit übber dè Gotthard massyv zuègnõ. Dè stark vozögerte Witerbau vo dè Hochrhyautobaan A 98 bis Waldshuèt bzw. Schaffhuusè hèt denn bi dè Grimmelzofer Bürger s Faß zum Übberlaufè brocht. Dè vo ynè gforderte Bau von èm Dunnel gegèübber vom Zitrosèbuck isch abber im Bundesvokeerswegeblaan so wit abgschtuèft worrè, dass mò sellèm Brojèkt mittelfrischtig kaum è Chance yrummt (Stand: November 2014). È gwissi lokali Bedütung hèt au d Landschtrõõß vom Wyler hèr, wo diè beidè Dörfer Luussä und Blommegg a d Chreisschtadt Waldshuèt-Düèngè aabindet.
Wi schu erwäänt, wörd Grimmelzofè meefach vo dè Trassè vo dè Sauschwänzlebaan tangyrt, so dass um Grimmelzofè ummè meefach èn Zwei-Baanè-Bligg (Uussicht uff zwei Abschnitt glychzitig) ergit. Grimmelzofè hèt als einzigschtè Ort a dè Streggi zwei Baanhöf, d Station Grimmelzofè vo 1890 bis 1923 sowiè dè Baanhof Luussä-Blommegg vo 1899 bis 1969. In Sachè Baanhof hèn d Grimmelzofer mit dè Scheichè abgschtimmt, sell heißt, für d Faartè gu Stüèlingè, Düèngè un Waldshuèt, hèt mò uusschlièßlich dè Baanhof im Wyler bruucht. Gründ dõdefür: dè eigèntlich Baanhof lyt 44 m höcher wiè s Dorf, ußerdèmm isch dè Faarbriis nõch dè gfaarènè Kilometer (+ 4 km bim Grimmelzofer Baanhof) taxyrt gsi.
Sit dè Uffnaam vom Betrièb vo de Museumsbaan ane 1977 vofüègt Grimmelzofè bis hüt übber èn Baanaaschluss. S berüümteschte Bauwärch vo dè Sauschwänzlebaan, dè Sauschwänzledunnel, lyt uff dè Gemarkig vu Grimmelzofè a dè Stockhaaldè.
Grimmelzofè lyt dirèkt am Radwäg durchs Wuètèdal, sellè übberquert d B 314 bi dè Wuètèbrugg un füürt bim Grimmelzofer Sportblatz über è Velo-Passerèllè am südlichè Dorfrand übber d Wuètè. Nördlich vo Grimmelzofè cha mò s Dorf per Velo entwedder übber s Müllibachdal odder mit Mountainbikes au übber dè mittlere Wanderwäg i dè Grimmelzofer Flüè. Dè obbere Wäg i dè Flüè isch Deil vo dè èrschtè Etappè vum Schluchtèschteig.
Weblingg
[ändere | Quälltäxt bearbeite]
Commons: Grimmelshofen (Stühlingen) – Sammlig vo Multimediadateie