Europäischa Chàrta vu da Regionàl- oder Mìnderheitasprocha
| Dialäkt: Mìlhüüserisch |
D Europäischa Chàrta vu da Regionàl- oder Mìnderheitasprocha ìsch a europäischer Vertràg, wo àm 5. Novamber 1992 vum Europarot ààgnumma worra ìsch.
Es isch e Froog vo der Politik für die viile Forme vo dr Kultur bi de Völker und Gselschafte.
Ziel
[ändere | Quälltäxt bearbeite]S Ziel vu dr Chàrta ìsch, d Regionàl- oder Mìnderheitasprocha z'unterstìtza.
- regionàla Sprocha, oder Dialekta wo zu-n'ra fremda Sprochkültür gheera (zum Beispiel, ìm Frànkrich: Elsassisch, Bretonisch, Bàskisch, Korsisch). Bi dana gìtt's aui Sprocha wo nìt territoriàl gebunda sìn (zum Beispiel: Jiddisch, Romani).
- Mìnderheitasprocha, dàs heißt fremda Sprocha, wo gredt wara vu Litt wo ìn Mìnderheit ìn dam Stààt sìn (zum Beispiel: d ditscha Sproch ìn Dänemàrk).
Do gheera nìt derzüe:
- d Sprocha vu kìrzliga Migrànta (zum Beispiel, ìm Frànkrich: Polnisch, Italianisch, Àràwerisch).
- d Dialekta vu dr offiziella Sproch vum Stààt (zum Beispiel, ìn Ditschlànd: Àlemànnisch, Fränkisch).
- d offiziella Sprocha vu'ma Stààt (zum Beispiel, ìn Irlànd: d irischa Sproch, wo zwàr doch a Mìnderheitsproch ìsch).
Ìnhàlt
[ändere | Quälltäxt bearbeite]D Chàrta enthàltet 5 Hàuptteiler.
Teil I: Àllgemeina Bestìmmunga
[ändere | Quälltäxt bearbeite]S erschta Teil enthàltet a sehr breita Definition vum Thema. Do wìrd erklärt wella Àrt Sprocha fer d Unterstìtzung vorgsah sìn.
Teil II: Ziela un Grundsätza
[ändere | Quälltäxt bearbeite]S zweita Teil formuliart Zielsetzunga. D Stààta wo mìtmàcha, känna, fer a pààr Sprocha, a liichtera Unterstìtzung irìchta, numma mìt da Màßnàhma wo ìn dam zweita Teil vorgsah sìn.
Teil III: Màßnàhma
[ändere | Quälltäxt bearbeite]S drìtta Teil enthàltet a Katalog vu Màßnàhma ìn verschìedena Gebìeta: Bìldung, Racht, Verwàltung, Media, Kültür, Wìrtschàft. Fer àn dàs 3. Teil mìtz'màcha, müeß a Stààt mìndschens 35 vu da 98 Màßnàhma, wo dr Katalog vorschlààt, ìn Üswìrkung màcha.
Teil IV: Ààwandung vu dr Chàrta
[ändere | Quälltäxt bearbeite]S viarta Teil definiart d Berìchtspflìcht, fer d Stààta wo mìtmàcha.
Teil V: Schlussbestìmmunga
[ändere | Quälltäxt bearbeite]S fìmfta Teil enthàltet Regel fer s Unterschriiwa un fer s Ikràfttratta.
Àktiona wo vu dr Chàrta verlàngt wara
[ändere | Quälltäxt bearbeite]D Stààta wo d Chàrta unterschriiwa un ràtifiziara han Pflìchta:
- d Regionàla- oder Mìnderheitasprocha àls Üsdruck vum kültürella Riichtunm z'erkenna;
- s geogràphischa Gebìet vu jedera Regionàla- oder Mìnderheitasproch z'reschpektiara;
- dia Sprocha z'färdra;
- ìm äffentliga un ìm privàt Lawa a mìndliga un schrìftliga Verwandung vu dana Sprocha z'erliichtera un z'färdra;
- geeingneta Bìldungsmìttel zu Verfiagung stella;
- granzìwerschrìttender Hàndel z'färdra;
- ìrgend a Unterschìed, Diskriminiarung, Üsgranzung, Beschrankung oder Bevorzugung, wo ìn da Regionàla- oder Mìnderheitasprocha kännta schàda, z'verbiata;
- gegasittiga Verstandniss zwìscha àlla Sprochgruppa vum Lànd z'färdra.
Züestànd ìn da verschìedena Lander
[ändere | Quälltäxt bearbeite]| Stààt | Unterschriiwung | Ràtifikation | Ikràftsetzung |
|---|---|---|---|
 Albanie |
|||
 Andorra |
|||
 Armenie |
11. Mai 2001 | 25. Jan. 2002 | 1. Mai 2002 |
 Öschterriich |
5. Nov. 1992 | 28. Juni 2001 | 1. Okt. 2001 |
 Aserbaidschan |
21. Dez. 2001 | ||
 Belgie |
|||
 Bosnie un Herzegowina |
7. Sep. 2005 | 21. Sep. 2010 | 1. Jan. 2011 |
 Bulgarie |
|||
 Kroazie |
5. Nov. 1997 | 5. Nov. 1997 | 1. Mär. 1998 |
 Zypere |
12. Nov. 1992 | 26. Aug. 2002 | 1. Dez. 2002 |
 Tschechie |
9. Nov. 2000 | 15. Nov. 2006 | 1. Mär. 2007 |
 Dänemark |
5. Nov. 1992 | 8. Sep. 2000 | 1. Jan. 2001 |
 Eschtland |
|||
 Finnland |
5. Nov. 1992 | 9. Nov. 1994 | 1. Mär. 1998 |
 Frankriich |
7. Mai 1999 | ||
 Georgie |
|||
 Dytschland |
5. Nov. 1992 | 16. Sep. 1998 | 1. Jan. 1999 |
 Griecheland |
|||
 Ungarn |
5. Nov. 1992 | 26. Apr. 1995 | 1. Mär. 1998 |
 Island |
7. Mai 1999 | ||
 Irland |
|||
 Italie |
27. Juni 2000 | ||
 Lettland |
|||
 Liechteschtei |
5. Nov. 1992 | 18. Nov. 1997 | 1. Mär. 1998 |
 Litaue |
|||
 Luxeburg |
5. Nov. 1992 | 22. Juni 2005 | 1. Okt. 2005 |
 Malta |
5. Nov. 1992 | ||
 Moldawie |
11. Juli 2002 | ||
 Monaco |
|||
 Montenegro |
22. Mär. 2005 | 15. Feb. 2006 | 6. Juni 2006 |
 Niiderlande |
5. Nov. 1992 | 2. Mai 1996 | 1. Mär. 1998 |
 Norwege |
5. Nov. 1992 | 10. Nov. 1993 | 1. Mär. 1998 |
 Pole |
12. Mai 2003 | 12. Feb. 2009 | 1. Juni 2009 |
 Portugal |
|||
 Rumänie |
17. Juli 1995 | 29. Jan. 2008 | 1. Mai 2008 |
 Russland |
10. Mai 2001 | ||
 San Marino |
|||
 Serbie |
22. Mär. 2005 | 15. Feb. 2006 | 1. Juni 2006 |
 Slowakei |
20. Feb. 2001 | 5. Sep. 2001 | 1. Jan. 2002 |
 Slowenie |
3. Juli 1997 | 4. Okt. 2000 | 1. Jan. 2001 |
 Spanie |
5. Nov. 1992 | 9. Apr. 2001 | 1. Aug. 2001 |
 Schwede |
9. Feb. 2000 | 9. Feb. 2000 | 1. Juni 2000 |
 Schwiz |
8. Okt. 1993 | 23. Dez. 1997 | 1. Apr. 1998 |
 Nordmazedonie |
25. Juli 1996 | ||
 Türkei |
|||
 Ukraine |
2. Mai 1996 | 19. Sep. 2005 | 1. Jan. 2006 |
 Vereinigts Königriich |
2. Mär. 2000 | 27. Mär. 2001 | 1. Juli 2001 |
Dr Fàll vu teil Lander
[ändere | Quälltäxt bearbeite]- S Eeschtrich hàt folgenda Sprocha ànerkennt: Burgalàndkroatischa Sproch, Ungàrisch, Romani, Slowàkisch, Slowenisch, Tscheckisch un Ditsch.
- S Ditschlànd hàt folgenda Sprocha ànerkennt: Nìederditsch, Dänisch, Oschtfriesisch (Sàterfriesich), Nordfriesisch, Romani, obersorbischa Sproch un nìedersorbischa Sproch.
- S Frànkrìch hàt d Chàrta unterschrìewa, àm 28. Janner 2014 hàt d Assemblée Nationale ìhra Ràtifiziarung gwählt[3], àwer àm 27. Oktower 2015 hàt dr Sénat schliaßlig doch dergega gwählt[4]. (Noh dr frànzeescha Konstitution ìsch d frànzeescha Sproch d einzigschta wo àls Sproch vu dr Republik gìltet, àlso gìtt's a Konflikt zwìscha dr europäischa Chàrta un dr frànzeescha Konstitution.)
- Itàlia hàt d Chàrta unterschrìewa, àwer nìt ràtifiziart.
- D Schwitz hàt folgenda Sprocha ànerkennt: Italianisch, Rätoromanisch un Jenisch; und sid 2018 au s Frankoprovenzalisch.