Schwiizerfranke

Schwiizerfranke
Land/Länder	Schweiz Schwiz Liechtenstein Liechteschtei
Underdeilig	100 Rappe
Abchürzig	Fr., SFr.
Abchürzig (ISO-4217)	CHF
Wechselkurs (17. April 2024)	EUR 1.– = CHF 0,9693 CHF 1.– = EUR 1,0317 CHF 1.– = GBP 0,881 CHF 1.– = JPY 169,75 CHF 1.– = USD 1,0975
Im Umlauf	sit 1850
Chleinsti Münze	5 Rappe
Gröschte Schyn	1000 Franke

Dr Schwiizerfranke isch d Wärig vo de Schwiiz un vo Liechtestei (sit 1924). Er wird i hundert Rappe iiteilt.

Dr Franke wird au in de Exklave Campione (Italie) und Büesinge (Dytschland) pruucht, au wenn die offizielli Wäärig deet dr Euro isch.

Gschicht[ändere | Quälltäxt bearbeite]

Im Staatebund vo der Alte Edgenosseschaft het es kä äinhäitlichs Gäld ge. Verschidnigi Stedt und Landeshäre händ es Münzrächt gha. Won 1798 di hütigi Schwiiz vo de Franzose bsetzt worden isch und die di Helvetischi Republik uusgruefe händ, e Zentralstaat wien Frankriich, isch au e äinhäitlichi Währig für die neui Republik iigfüert worde. Säb Gäld häd wien z Frankriich Franke ghäisse. Mit de neue Verfassig vo 1803, de Mediationsakte, händ d Kantön d Münzhohäit übercho und jede Kanton het sis äigete Gäld präägt.

Erscht nach emen Bürgerchrieg, em Sonderbundschrieg, isch 1848 di hütigi Schwiiz als Bundesstaat gründet worde. Sit dänn isch dr Bund au fürs Gäld zueständig. S erschti Münz isch im 1850i gschlage worde. Zerscht häts no en zimliche Schtriit im Parlamänt gee, öb mer Gäld nach em französische Sischtem mit eim Franke und hundert Rappe oder doch nöd lieber nach em tüütsche Gulde (1 Gulde = 2 Mark = 60 Chrüzer; 1½ Gulde = 1 Taler) söli iifüere. Bis hüt wird s Münz vo de Äidgenössische Münzstett z Bärn prägt. 1865 händ die Länder vo Europa, won es dezimals Gäldsischtem gha händ (verglichbar mit de Schwiiz: 1 Franke = 100 Rappe), en Vertrag abgschlosse, das s Gäld vo säbne Länder i alne Länder gültig segi. Das isch mögli gsi, wil zu säbere Ziit de Wächselkurs vom Gold- und vom Silberpriis abghanget isch und nöd vo de Wirtschaft. I däre Latinische Münzunion sind ussert de Schwiiz au Frankriich, Belgie, Italie und Griecheland gsi. Ali Gold- und Silbermünze sind gägesiitig anerchänt gsi (i de Schwiiz vom Füfzger aa ufwärts). 1927 isch di Latinischi Münzunion ufglöst worde. Ma cha säge, das isch en Vorläufer vom Euro gsi.

Nöötli sind zerscht nume en Art Quittige vo äinzelne Banke gsi, won äim gäge d Note (französisch note = Notiz) wider s Gäld (also d Münze) ggee händ. Wil setig Papiir hantlicher gsi sind, wien Seck voll Gäld, hät mer 1907 d Schwiizer Nationalbank als Zentralbank gründet, won ab 1909 als äinzigi Bank in der Schwiiz no Nöötli truckt. Scho di erschti Serie isch bi Orell Füessli truckt worde. D Nationalbank hät bis vor churzem für jedes Nöötli, won si truckt gha häd, de gliichi Wärt i Gold müesse iilagere, wil s Papiir ebe nume a Stell vom „richtige“ Gäld bruucht worde isch (au wän s Münz scho lang nüme us Gold und Silber isch).

1924 häd me de Schwiizerfranke au z Liechtestei iigfüert, won vorane öschtriichischi Chrone und Heller gha häd. En offizielle Wäärigsvertrag zwüschted de Schwiiz und em Fürschtetum gits aber erscht sit em 19. Juni 1980 („Währungsvertrag zwischen der Schweizerischen Eidgenossenschaft und dem Fürstentum Liechtenstein“, SR 0.951.951.4).

Münze[ändere | Quälltäxt bearbeite]

Hütigi Münze[ändere | Quälltäxt bearbeite]

Bitrag	Motiv	Metall	Durmesser	Dicki	Masse
5-Räppler («Föiferli»)	Avers: Chopf vo de Libertas ("Fraihait"); CONFŒDRATIO HELVETICA Revers: Wert 5 mit Reblaub Rand: glatt	92 % Cu, 6 % Al, 2 % Ni	17,15 mm	1,25 mm	1,8 g
10-Räppler («Batze», «Zäner», «Zähni»)	Avers: Chopf vo de Libertas ("Fraihait"); CONFŒDRATIO HELVETICA Revers: Wert 10 mit Aichelaub Rand: glatt	75 % Cu, 25 % Ni	19,15 mm	1,45 mm	3 g
20-Räppler («Zwänzger», «Zwänzgi»)	Avers: Chopf vo de Libertas ("Fraihait"); CONFŒDRATIO HELVETICA Revers: Wert 20 mit Alperööslilaub Rand: glatt	75 % Cu, 25 % Ni	21,05 mm	1,65 mm	4 g
½ Franke («Füfzgerli», «Füfzgi»)	Avers: d Helvetia; 23 Sternli Revers: Wert ½ Fr.; Chranz us Aiche (li.) und Alperöösli (re.) Rand: gripplet	75 % Cu, 25 % Ni	18,20 mm	1,25 mm	2,2 g
1-Fränkler (vulgo: «1 Stutz»)	Avers: d Helvetia; 23 Sternli Revers: Wert 1 Fr.; Chranz us Aiche (li.) und Alperöösli (re.) Rand: gripplet	75 % Cu, 25 % Ni	23,20 mm	1,55 mm	4,4 g
2-Fränkler (vulgo: «2 Stutz»)	Avers: d Helvetia; 23 Sternli Revers: Wert 2 Fr.; Chranz us Aiche (li.) und Alperöösli (re.) Rand: gripplet	75 % Cu, 25 % Ni	27,40 mm	2,15 mm	8,8 g
5-Liber («e Foifliber»; vulgo: «e Schnägg»)	Avers: Büste vomene Hirtebueb; CONFOEDERATIO HELVETICA Revers: Wert 5 FR.; Edelwiis (li.) und Alperöösli (re.) Rand: DOMUNVS PROVIDEBIT, 13 Sternli	75 % Cu, 25 % Ni	31,45 mm	2,35 mm	13,2 g

S Wort Föfliber chunt vom französische livre «Pfund». Die 23 Sternli stönd för di 23 Kantöö, di 13 Sternli hend kai tüfferi Bidüttig.

Einzigartigi Münze[ändere | Quälltäxt bearbeite]

Ehemaligi Münze, wo scho vor lengerer Zit abgschafft worde si, und nüme als Zaligsmittel akzeptiert bzw. iigsetzt werde:

1-Räppler (gültig bis Ändi 2006, het aber scho lang kei Bedütig me gha im tägliche Zahligsverchehr)
2-Räppler
10-, 20- und 100-Fränkler in Gold (die het mer au Goldvreneli gheiße.) Si sin siter 1937 nimmi as Zahligsmittel im Gebruuch, wel ihre Goldwärt bi Witem höcher isch aus ihre Nännwärt. Nota bene: nüme im Gebruuch, aber no immer gültigi Zahligsmittel!

Mi het sech im Johr 2006 ou mou überleit, dr Föifer abzschaffe, wüu d Produktion 6 Rappe choscht, abr s Echo us der Bevöukerig isch so gross gsi, dass me s het lo si.

Note[ändere | Quälltäxt bearbeite]

D Serie vo 1956[ändere | Quälltäxt bearbeite]

Für die Banknoote sind d Entwürf vom Hermann Eidenbenz und vom Pierre Gauchat choo.

D Serie vo 1995[ändere | Quälltäxt bearbeite]

10er-Note, Farb: gääl, Süsche: Charles Edouard Jeanneret (Le Corbusier), Architekt
20er-Note, Farb: rot, Süsche: Arthur Honegger, Komponischt (won e Tampfloki-Musig geschribe häd)
50er-Note, Farb: grüen, Süsche: Sophie Taeuber-Arp, Künschtleri us de Ziit vom Dadaismus
100er-Note, Farb: blau, Süsche: Alberto Giacometti, Plastiker
200er-Note, Farb: bruun, Süsche: Charles Ferdinand Ramuz, en wälsche Schriftsteller
1000er-Note, Farb: violett, Süsche: Jacob Burckhardt, Kulturhischtoriker

D Serie vo 2016[ändere | Quälltäxt bearbeite]

De Designwettbiwerb hät zwar de Manuel Krebs gune, aber di Zwäitplatziert, d Manuela Pfrunder, hät iren Entwurf terfe wyter usfüere.

Bitrag	Motiv	Format i Milimeter	wänn si useggää worden isch
Fr. 10	Zyt, di organisiert Schwyz	70 × 123	18. Oktober 2017
Fr. 20	Liecht, di kreativ Schwyz	70 × 130	17. Mai 2017
Fr. 50	Wind, di erläbnisrych Schwyz	70 × 137	12. April 2016
Fr. 100	Wasser, di humanitär Schwyz	70 × 144	12. Septämber 2019
Fr. 200	Materie, di wüsseschaftlich Schwyz	70 × 151	22. Augschte 2018
Fr. 1000	Sprach – di komunikativ Schwyz	70 × 158	13. März 2019