Tier i der Bibel

Dialäkt: Bärndütsch

D Schlange us Bronze, wo der Mose uf nes Chrütz gsetzt het. Es Foto vom ene Chilefeischter ir Pfarrchile z Andelsbuech im Breagezerwald.

I der Bibel chöme e ganzi Reihe vo Tier vor. Es git wohl sälte es Buech wo so vil Tier z finde sy. Insgesammt sölle 130 Tierarte i der Bibel erwähnt sy. D Namensgäbig entspricht aber nid em ne Zoologischesystem. Ds zoologische System isch erscht später cho. U d Lüt damals sy no nid i der Lag gsi gwüssi Tier eire Tierart zuezordne. Zum Bispil der Wanderhöigümper. D Wanderhöigümper hei füf Nymphe- oder Larvestadie. Nach em Schlupf gseht der Wanderhöigümper aber nid wi ne Höigümper us, sondern ehner wi ne Wurm. Das änderet sech nach der erschte Hüteg. Aber das wurmartige Insekt als Höigümper z identifiziere isch de Lüt wo d Bibel gschribe hei no nid müglech gsi.

De sy sech di verschidene Bibelübersetzige nid immer ganz einig was für nes Tier erwähnt isch. Das cha me ganz guet im Hiob gseh. Dert wärde zwöi Tier beschribe. D Luther- u d Einheitsübersetzig redt vom ne Rinozeross u em ne Krokodil, wäret d Elberfelder vom Leviatan u em Heremoth redt. Der Grund für dä Underschid im Hiob lyt da dranne das d Elberfelder sehr naach am Herbräische u Griechische Text isch übersetzt worde, wäret däm d Luther- u d Einheitsübersetzig sech gwüssi Freiheite erloubt hei damit me besser versteit was me lisst.

D Huustier

Ds Huustier wi das z Europa u vor allem i de weschtleche Länder bekannt isch, het d Bibel so eigentlech nid kennt. E Beziehig zu mene Tier isch i der Bibel eher d Usnahm. Als Huustier sy vor allem Chüe, Schaf, Geisse, Esle und was süsch no zum ne Hof het ghört, agluegt worde. Der Esel isch zum Transport da gsi, da es Ross für der eifach Mönsch unerschwinglech isch gsi. Wie wichtig der Esel für Israel isch gsi, gseht me vor allem im 2Mose 13 ELB. Der Israelit het alli männlechi Erschtgeburt Gott sölle opfere (abgäh). Nur i zwee Fäll het der Israelit d Möglechkeit gha, mit em ne fählerlose Ersatztier di betroffeni Erschtgeburt uszlöse. Zum einte het är das bi sym erschtgeborene Sohn müesse mache u zum andere het är’s bim erschtgeborene Esel chönne mache. Wenn e Israelit nid i der Lag isch gsi, der Esel uszlöse so het är ihm ds Gnick broche. Söi het’s z Israel ou gä u grad im Neue Teschtamänt touche abuzue Söihirte uf. Da d Sou allerdings kei Widerchöier isch, het das Tier vor allem im Alte Teschtamänt als unrain gulte.

D Opfertier

D Opfertier näh i der Bibel e höche Stellewärt y. Si diene vor allem zur Versöhnig mit Gott. So wird am Versöhnigstag e Geissbock als Brandopfer gmetzget u verbrönnt um ds Volk vo de Sünde z befreie. D Tuube isch das Opfertier gsi wo sech eigentlech jede irgendwie het chönne leischte. Drum chame das ou als Armenopfer aluege. Me het Grundsätzlech nur reini Tier gopferet. Drum isch es Söili als Opfertier gar nid ersch i frag cho. Zudäm het es Opfertier müesse Fähler frei sy. So het’s zum Byspil nid dörfe kastriert sy. Öp es Tier rein isch u Fähler frei, het der Prieschter müesse überprüefe. Di erschti Tämpelzerstörig u em Exil, het du derzue gfüehrt, das der Opferndi, ds Tier nümm het dörfe sälber mitbringe, sondern im Tämpel het müesse choufe. So het me welle verhindere, das es Tier mit Fähler gopferet wird. D Folg isch aber gsi, das e Arme e Tuube hätti müesse choufe u we dä ds Gäld derzue nid het gha, de het är nümm chönne opfere. Es isch bemerkenswärt, das bi der Tämpelreinigung d Tuubehändler di einzige Händler sy wo mit bezug uf ds Tier wo si verchoufe erwähnig finde.

Lischte vo de Tier i der Bibel

Bi jedem Tier isch ei Bibelstell als Nachwys agä. Das heisst allerdings nid das das di einzigi Stell isch, wo me das Tier cha finde.

Huus- u Nutztier

• D Chue (3Mose 1,2 ELB) isch i der Bibel es reins Tier u ghört zu de Opfertier. Me het’s so wohl als Brandopfer als ou für ds Fridensopfer u für ds Weiheopfer bruucht. Gopferet het me der Muni, ds Chalb u d Chue. Der Ochs het me nid gopferet. Dä isch für d Fäldarbeit ygsetzt worde, zum Byspil weme isch ga z Acher fahre. D Chue isch natürlech ou gässe worde, isch aber ou liferant für Milch gsi. Wäret em Uszug us Ägypte het der Aaron uf bitt vom Volk es gossnigs Chalb gmacht, wo d Israelite als Gott abättet hei.
• Der Esel (2Mose 13,13 ELB) isch es Tier wo me nid het dörfe ässe u zwar wil är kei Widerchöier isch u keiner gspalteni Huf hei. Nur wäret ere Hungersnot isch usnahmswys e Esel gässe worde wi der 2Chön. 6,25 ELB verzellt. Är isch ou nid als Opfertier agluegt worde. Es isch aber ds einzige Tier, wo mit em ne Schaf het chönne usglöst wärde. Der Esel isch vor allem als Laschte- u Rytttier bruucht worde. Grad der eifach Mönsch het sech es Ross nid chönne leischte. Da der Hirt oft e Esel het derby gha, het das Tier ou zum Herdeschutz bytreit. Was hüt ou öppe mal wider gmacht wird. I der Bibel wärde so wohl der Hängst also ou d Stute u ds Füli erwänt. Jesus isch bim Yzug z Jerusalem uf em ne Eselfüli grytte.
• D Geiss (3Mose 1,10 ELB) wird i der Bibel nur sälte diräckt erwähnt. Wil a dene Stelle, wo i der dütsche u der alemannische Bibel der Begriff Schaf u Geiss steit, im hebräische Text der Begriff Chlyveh bruucht wird, was beides yschliesst. Bi der Geiss wo i der Bibel erwähnt wird, dörfti sech um d Geiss handle wo z Paläschtina beheimatet isch. Es isch es reins Tier gsi u het dörfe gässe wärde. Es isch ou es Opfertier gsi. So isch es als Brandopfer u ou als Fridensopfer bruucht worde. Als Passalamm het me bim Passafescht anstatt em ne Schafslamm ou es Gizi chönne Metzge. Für e Bou vom Begägnigszält (Stiftshütte) Het me underanderem Geissehaar bruucht.
• Ds Kamel (3 Mose 11,4 ) isch scho i der Bibel es Nutztier. Es isch zum träge vo Laschte u zum Rytte bruucht worde. Der Josef zum Byspil chund uf Kamel nach Ägypte. U der Jakob het e grossi Herde mit Kamel woner zrügg zu sym Brüetsch chunnt. Es Kamel het sech aber nid jede chönne leischte. Drum isch der Esel als Laschtetier genau so wichtig gsi. Ässe het me es Kamel aber nid dörfe. Der grund isch gsi das ds Kamel chöiet zwar wider isch aber schinbar nid komplet düre gspalteni Huf het. Wüsseschaftlech gseh isch es grad umgekert. Ds Kamel isch nämlech kein Widerchöier sonder en Paarhufer.
• Ds Ross (2 Mose 15,1 ) isch vorallem für Rychi zur verfüegig gstande. Es toucht zum Byspil bim Uszug us Ägypten uf. Der Pharao schickt d Strytwäge de Israelite hindernache u die versinge när im Schilfmeer. Es isch also ou zum Rytte bruch worde. Der David het ou Ross gha. Es git soger e Stell vo der David e grösseri Azahl a Ross lat la läme. Berüemt isch ou d Bibelstell wo der Poulus der Zoum vom ne Ross beschribt.

• Ds Schaf (3Mose 1,10 ELB) isch i der Bibel eis vo de meischt erwähnte Opfertier. Es het bim Brandopfer genau so ne rolle gspilt wi bim Fridensopfer. Es isch es reins Tier gsi u het drum ou dörfe gässe wärde. Ds Passalamm wo me bim Passafescht gmetzget het isch entweder es Schaf oder e Geiss gsi. D Prophete hei oft uf ds Bild vo nere Schafherde zrugggriffe um em Volk öppis ds erchläre u ds glyche het ou Jesus gmacht.

Vögel

E Turteltuube im öschtleche Teutoburger Wald.

• Der Aasgeier (3 Mose 11,18 ) bezeichnet im biblische Verständnis nume no e eigeti Geierart. Da dermit dörfte aber wohl mehreri Geierarte gmeint gsi si. Nämlech alli die wo Aas frässe. Der Aasgeier het als unrein gulte u het nid dörfe gässe wärde.
• Der Adler (3 Mose 11,13 ) isch e sehr e wichtige Vogel gsi. Är findet sech i vilne Erzählige bis i d Offebarig inne wider. Bi be Jude isch der Adler aber es unrens Tier gsi u het nid dörfe gässe wärde.
• Der Bartgeier (3 Mose 11,13 ) wird i der Bibel meischtens als Lämmergeier bezeichnet. Es isch es unreins Tier gsi u het nid dörfe gässe wärde.
• D Chräje u Raabe (1Mose 8,7 ELB) isch der erschti Vogel wo der Noah lat la flüge isch e Chräje. Dä Vogel chunnt relativ neutral wäg, wil är nur hin u här flügt da är kei Zweig findet woner cha abhöckle. U wo der Prophet Elia wäret ere Hungersnot ohni Ässe da steit, sys Raabe wo ne mit Läbesmittel versorge. D Chräje u d Raabe hei als unreini Tier gulte u sy nid als Opfertier oder als Läbesmittel i frag cho. Um so bemerkenswärter isch es das es Rabe sy gsi wo em Elia ds Ässe bracht hei.
• Der Chuuz (3 Mose 11,17 ) chunnt in ganz Palästina vor u isch dört beschtens bekannt gsi. Ässe het me ne nid dörfe. Wil är es unreins Tier isch gsi.
• Der Falke (3 Mose 11,16 ) isch es unreins Tier gsi. Me het's nid dörfe gässe wärde.
• Der Fischreier (3 Mose 11,19 ) hei d Israeilite warschinlech vo Ägypte nache kennt. Wil bis nach Paläschtina chunnt der Fischreier nämlech nid. Är het als unrein gulte u het nid dörfe gässe wärde.
• D Fischüle (3 Mose 11,17 ) chunnt vorallem z Afrika vor. D Fischüle isch es unreins Tier gsi u het nid dörfe gässe wärde.
• Der Habicht (3 Mose 11,16 ) chunnt hür nimm bis nach Paläschtina abe. Er chunnt dert eigentlech nümm vor. Trotzdäm wird är i der Bibel erwähnt. Er isch es unreins Tier gsi u het nid dörfe gässe wärde.
• Der Ibis (3 Mose 11,17 ) gilt i der Bibel als unreins Tier u het drum nid dörfe gässe wärde.
• Der Mönchsgeier (3 Mose 11,13 ) chunnt nur im ne ganz chline Bereich vo Paleschtina vor. Der Vogel überwinteret i däm Gebiet. Es isch es unreins Tier gsi u het nid dörfe gässe wärde.
• Der Omanchuuz (3 Mose 11,18 ) wird i der Bibel meischtens als Wüeschtechuuz bezeichnet. Er ghört zu de Ächt Üle. Är chunnt in Paläschtina u uf der ganze Arabische Halbinsle vor. I der Bibel gilt das Tier als unrein u het nid dörfe gässe wärde.
• Der Rotmilan (3 Mose 11,14 ) wird i der Bibel meischtens als Gabl- u Chönigsweihe bezeichnet. Es isch es unreins Tier gsi wo nid het dörfe gässe wärde.
• D Schleierüle (3 Mose 11,18 ) chunnt in ganz Paläschtina vor. Es isch e nachtaktive Vogel. I der Bibel het si als unreins Tier gulte u het weder dörfe gässe no gopferet wärde.
• D Seemöwe (3 Mose 11,16 ) isch warschinlech e Möwe art wo uf de Seeä vo Paläschtina sy underwägs gsi. Weli Möweart dermit chönnti gmeint sy isch unklar. Si het als unreins Tier gulte u het weder gopferet no dörfe gässe wärde.
• Der Storch (3 Mose 11,19 ) chunnt eigentlech fasch uf der ganze Wält vor. Es handlet sech um ne Zugvogel. Der Storch gilt i der Bibel als unrein u het nid dörfe gässe wärde.
• Der Struss (3 Mose 11,16 ) isch e Vogel wo ou z Arabie isch vor cho. Di Arabischi Strusseart isch aber usgstorbe. Es isch es unreins Tier u het nid dörfe gässe wärde.
• D Tuube (3Mose 1,14 ELB) chunnt di der Bibel immer mal wider vor. So erschynt der Geischt Gottes y Form vo nere Tuube bi der jüdische Toufi vo Jesus. D Tuube isch es reins Tier gsi. Da si relativ erschwinglech isch gsi, me het se ja nur müesse yfah, isch si ds Opfertier für di Arme gsi. Die hei sech i der Regel weder e Muni no es Schaf oder e Geiss chönne leischte. D Tuube het bim Brandopfer ysatz gfunde u ou bim schliesse vom ne Bund, wi der Bund mit em Abraham, het si ysatz gfunde.
• D Turteltuube (3Mose 1,14 ELB) toucht scho bim Bundesschluss mit em Abraham uf. Es handlet sech um ne eigeti Art. Im Herbsch sammle sech d Turteltuube zu mene Schwarm u flügen i ihres Überwinterigsgebiet südlech vo der Sahara. We si wider zrügg nach Europa chunnt, faht si nid sofort mit Brüete a. Meischtens zieht sy zäme mit ihrem Partner oder ou allei über mehreri Wuche eifach so i der gägen desume. Brüete duet si ersch zwüsche Mai u Ouguscht. Si findet i der Bibel wyt weniger Erwähnig als di normali Tuube.
• Der Widehopf (3 Mose 11,19 ) chunnt in Paläschtina ganzjährig wi ou als riene Bruetvogel vor. Är het nid dörfe gässe wärde, wil är es unreins Tier isch gsi.

Reptilie

• Ds Chamäleon (3 Mose 11,30 ) isch es Reptiel wo d Frabe cha wächsle. Si chöme z Europa, z Asie u z Afrika vor. D Israelite hei das Reptiel ou kennt. Es isch aber es unreins Tier gsi u het nid dörfe gässe wärde.
• D Chatzenattere (Apg. 28,1-6 ELB) wird i de meischte Biblene wird nid Namendlech erwähnt sondern nur als Giftschlange oder Nattere bezeichnet. Entscheident zur Bestimmig vo der Chatzenattere als di erwänti Giftschlange isch nid di guete Beschrybig vom verhalte vo der Schlange, sondern d Region. Der Poulus befindet sech i däm Momänt uf Malta. Z Malta git’s nur ei einzigi Giftschlange u das isch d Chatzenattere. Es isch e Trugnattere. Das heisst das sech d Giftzähng ganz wyt hinde im Muul befindet. Ohni das d Schlange ds Gift aktif i ds Opfer inne chätschet isch e Vergiftig nid mügliech. Zudäm isch ds Gift sehr schwach u das e Mönsch sech derby ärnschthaft Vergiftet isch sehr sälte, chunnt aber vor.
• Ds Eidechsli (3 Mose 11,29 ) isch i der Bibel als Bodebewohner agluegt worde. Der Begriff Reptil het's denn no garnid gä. Si hei zu de unreine Tier zeillt. Ds Eidechsli dörftis i underschidleche grössine u farbe gä ha.

Söigetier

Der Arabisch Wolf wo ou ds Paläschtina vorcho isch.

• Der Asiatisch Löi (1Mose 49,9 ELB) gilt als es sehr starchs Tier. Drum wird är oft i ne Säge y bunde. I der Bibel toucht ds Mändli ds Wybli u ds Jungtier uf. Der Asiatisch Löi chunnt i Teile vo Afrika vor so wi ou ds Israel. Sälbscht z Indie chunnt die Löienart vor. Es handlet sech um e sehr alti Underart vom Löi.
• Der Arabisch Wolf (1Mose 49,27 ELB) wird aktuell zum Eurasische Wolf zelt. Är gilt als Sozial. Das merkt me scho am Säge wo der Jakob über sy Sohn Benjamin usspricht. Es spricht aber ou für di gueti Beobachtigsgab vo de Lüt wo denn gläbt hei. Da vili Lüt i der Bibel Hirte sy kenne die der Arabisch Wolf sehr guet. Der Wolf läbt im Rudel u nur ds Alpha Wybli u ds Alpha Mändli bechöme Wälpe. Der Arabisch Wolf gseht e chly andersch us als me’s vom Eurasische Wolf kennt. Är het zum Bispil vil weniger Fäll.
• D Flädermuus (3 Mose 11,19 ) isch es speziels Tier i der Bibel. Si wird immer wider mal ufgfüehrt u wird vil i der Bildsprach bruucht. Si gilt i der Bibel ganz klar nid als Landtier sondern als Vogel. Es isch es unreins Tier gsi u het nid dörfe gässe wärde.

• Der Has (3 Mose 11,6 ) isch ou de Israelite bekannt gsi. Är het als unreins Tier gulte. Der grund isch gsi das der Has keini Huf het u aber us der Sicht vo de Lüt denzumal isch er e Widerchöier gsi. Me het ne nid dörfe ässe.

• Der Hirsch (1Mose 49,21 ELB) het me in ganz Paläschtina kennt. Es isch es edels Tier gsi. Drum het me der Hirsch oft ou als Verglycht häre zoge. D Bibel erwähnt d Hirschchue u der Hirsch.
• Der Klippschliifer (3 Mose 11,5 ) i der Bibel oft als Klippdachs bezeichnet, chunnt am Südleche egge vo Paläschtina vor. U natürlech ou im ne grosse Teil vo Afrika. Lut der Bibel chout der Klippschliifer wider. Da är aber kei gsplteni Huf het, geschwige de überhout Huf het das Tier als unrein Gulte u het nid dörfe gässe wäred. Är isch ou als Opfertier nid i frag cho.
• Der Leopard (Jer 13,23 ) chunnt vorallem z Afrika u z Asie vor. Kennt het me ne aber bestimmt ou im Gebiet Paläschtina. I der hie erwähnte Bibelstell wird das Tier zum verglych häre zoge u zwar wäg syne Fläcke. Es sich guet müglech, das d Lüt den nid gwüsst hei, das es ou schwarzi Leoparde git.
• Der Muulwurf (3 Mose 11,29 ) louft i der Bibel under de chrüchende Tier oder ou gärn mal under em Begriff gwimmel. Der Muulwurf het me nid dörfe ässe da er isch unrein gsi.
• D Spitzmuus (3 Mose 11,29 ) louft äbefalls als gwimmel. Der Bodebewohner isch z Europa vorallem daderfür bekannt das d Chatz die Muus nid frisst. D Spitzmuus het als unrein gulte.

Amphibie

• Der Frosch (2Mose 7,29 ELB) isch dür d Bibel extrem bekannt worden u zwar dür di zwöiti Plag z Ägypte. Was das für Frösche sy gsi weiss me leider nid. Was me aber weiss isch, das es z Ägypte der Seefrosch het gä. Dä isch sogar ässbar gsi. Zudäm git’s e Ägyptischi Göttin u e Ägyptische Gott wo e Frosch als Chopf hei. Der Frosch het me in ganz Paläschtina kennt. Är isch allerdings nur zu der Rägezyt uftoucht.

Insekte

• Der Heugümper (2Mose 10,19 ELB) chunnt i eire vo de 10 Plage vor. I de meischte Fäll isch e Wanderheugümper oder e Wüeschteheugümper gmeint. Der Wüeschteheugümper zelt nämlech ou zu de Wandeheugümper. Der Heugümper cha ohni Wind übrigens nid flüge. D Bibel bruucht öppe 10 underschidlechi Näme für e Heugümper underanderem bruucht si ou der Name Abfrässer. (Joel 1,4 ELB) Es isch im übrige es reins Tier gsi u het dörfe gässe wärde.

• D Mugge (2Mose 8,12-15 ELB) sy äbefalls dür ne Plag z Ägypte bekannt worde. I der Bibel isch es di dritti Plag. Ägypte het wäg syne zahlriche Seeä u Teiche u der Nilüberschwemmig hervorragendi bedingige für Muggelarfe botte. Ds Paläschtina het me d Mugge äbefalls kennt.

Unbekannti Tier

• D Anaka (3 Mose 11,30 ) isch e unbekannti Tierart wo me vilfach em Gecko zueschrybt. Es muess e Bodebewohner sy. D Anaka gilt als unrein.
  • Was die Verschidene Übersetzige a Stell vo Arbe übersetzt heit:
    • Gecko (3 Mose 11,30 ), (3 Mose 11,30 ), (3 Mose 11,30 )
• D Arbe (3 Mose 11,22 ) isch es Tier wo me nur weis das mes warschinlech cha de Insekte zueordne. Es het dörfe gässe wärde u isch es reins Tier gsi.
  • Was di verschidene Übersetzige a Stell vo Arbe übersetzt hei:
    • Wanderhöigümper (3 Mose 11,22 ) (3 Mose 11,22 )
    • Höigümper (3 Mose 11,22 ), (3 Mose 11,22 )
• Der Chomet (3 Mose 11,30 ) isch e unbekannti Tierart wo warschindlech im Wasser läbt. Es ghört warschinlech zu de Ampfibie. Sicher isch das aber nid. Wil me weis nid was es genau isch. Es isch es unreins Tier gsi wo me nid het dörfe ässe.
  • Was di verschidene Übersetzige a Stell vom Chomet übersetzt hei:
    • Blindschliche (3 Mose 11,30 )
    • Salamander (3 Mose 11,30 )
    • Molch (3 Mose 11,30 )
• Der Hargol (3 Mose 11,22 ) isch äbefalls es Tier wo nid cha zuegortnet wärde. Müglecherwys isch es es Inseckt oder öppis anders. Es isch aber es reins Tier gsi wome het chönne ässe.
  • Was di verschidene Übersetzige a Stell vom Hargol übersetzt hei:
    • Loubhöigümper (3 Mose 11,22 )
    • Höigümper (3 Mose 11,22 )
• Der Hagab (3 Mose 11,22 ) isch e unbekannti Tierart wo uf em Bode underwägs isch. Es isch es reins Tier gsi wo me het dörfe ässe.
  • Was di verschidene Übersetzige a Stell vom Hagab übersetzt hei:
    • Gumphöigümper (3 Mose 11,22 )
    • Höigümper (3 Mose 11,22 )
• Der Koach (3 Mose 11,30 ) isch warschinlech irgend e Echsenart. Was es geinau isch weiss me nid. Me het das Tier uf jedefall nid dörfe ässe wils isch unrein gsi.
  • Was di verschidene Übersetzige a Stell vom Koach übersetzt hei:
    • Waran (3 Mose 11,30 )
• Der Letaah (3 Mose 11,30 ) isch warschinlech ou e Echsenart. Was es aber genau isch weis me nid. Das Tier ghört zu de unreine Tier hei dörfe gopferet no gässe wärd.
  • Was di verschidene Übersetzige a Stell vom Letaah übersetzt hei:
    • Eidechsli (3 Mose 11,30 )
• Der Solam (3 Mose 11,22 ) isch äbefalls es Tier wo me nid genau weiss was es söll sy. O das därfti de Insekte zue zordne sy. Es het als reins Tier gulte u het dörfe gässe wärde.
  • Was di verschidene Übersetzige a Stell vom Solam übersetzt hei:
    • Fäldhöigümper (3 Mose 11,22 )
    • Höigümper (3 Mose 11,22 )

Literatur

• Christoph Dohmen: Das große Sachbuch zu Welt und Umwelt der Bibel. Überarb. Neuaufl. in neuer Rechtschreibung. Verl. Kath. Bibelwerk, Stuttgart 2005.
• Bernd Janowski, U. Neumann-Gorsolke, U. Gleßmer (Hrsg.): Gefährten und Feinde des Menschen. Das Tier in der Lebenswelt des alten Israel. Neukirchen-Vluyn 1993.
• Marion Keuchen, Helga Kuhlmann, Harald Schroeter-Wittke (Hrsg.): Die besten Nebenrollen. 50 Porträts biblischer Randfiguren. Leipzig 2006 (Artikel zur Schlange/Genesis 3, zum Kamel/Genesis 24, zu Bileams Eselin / Numeri 22, zum Leviathan / Psalm 74. 104, zur Ameise / Sprüche 6, zum Hahn / Matthäus 26, zum Ochsen / Deuteronomium 25/1. Korintherbrief 9).
• Immanuel Löw: Fauna und Mineralien der Juden. Hrsg. u. mit e. Vorw. u. Anm. vers. von Alexander Scheiber. G. Olms Verlag, Hildesheim 1969.
• Peter Riede: Im Spiegel der Tiere. Studien zum Verhältnis von Mensch und Tier im alten Israel. Universitätsverlag, Freiburg im Üechtland / Vandenhoeck & Ruprecht, Göttingen 2003, ISBN 3-7278-1407-1 (Universitätsverlag) und ISBN 3-525-53044-7 (Vandenhoeck und Ruprecht).
• Fritz Rienecker, Gerhard Maier, Alexander Schick und Ulrich Wendel: Lexikon zur Bibel. SCM R. Brockhaus, 2. Auflage, Witten 2015, ISBN 978-3-417-26550-7.
• Silvia Schroer: Die Tiere in der Bibel. Bibel versehen. Dörfler Verlag GmbH, Erggolsheim, 2013, ISBN 978-3-95666-171-6.
• Matthias Stubhann (Hrsg.): Die Bibel von A-Z. Karl Müller Verlag, Lizenzausgabe o. J.

Weblink

• Tiere in der Bibel, de Katalog zu de Uusstellig über d Tier i de Bible, wo im Zoologische Museum z Züri im Johr 2000 gsi isch
• Tiersymbolik in Bibel und christlicher Tradition, en Uuflistig vo religiöse Tiersymbol dur de Theolog Karl Veitschegger, Graz
• Tiere, e Kategorii im Bibel-Lexikon uf bibelkommentare.de
• Die Tiere der Bibel, en Film über d Symbolik vo de biblische Tier (mit eme Begleitheft vom Jürgen Kramke)