Die Schwizerischi Zentraalbaan

S Rümlingen-Viadukt, wo d SCB baut het S Rümlingen-Viadukt, wo d SCB baut het
Spurwyti:	nein mm
Schwizerischi Zentraalbaan 1861–1872
Legende 0,00 Baasel Zentraalbaanhoof Hauestäidunnell 50,77 Wöschnau bi Aarau 39,29 39,29 Olte 43,01 Aarburg 66,80 Herzoogebuchsee 80,29 Soledurn 95,09 Luzärn 99,37 Biel Roti Brugg (Aare) 106,13 97,18 Bärn 88,20 Thöörishuus bi Bärn 137,59 Scherzligen bei Thun Ooni Zwüschestazioone und ooni Aaschlussbaane. D Kilometeraagoobe si 1877 iigfüertt worde Dr Nullpunkt isch im Baasel Zentraalbaanhoof
E Zuug faart us em erste Luzärner Baanhoof. E Zuug faart us em erste Luzärner Baanhoof.
Spurwyti:	nein mm

Die Schwizerischi Zentraalbaan (Dütsch Schweizerische Centralbahn, abkürzt SCB oder S.C.B.) isch äini vo de fümf groosse brivaate Iisebaangsellschafte vo dr Schwiz gsi. 1902 isch d SCB mit ere Streckilengi vo 332 Kilometer in die Schwizerische Bundesbaane (SBB) integriert worde.

Gschicht

Dr Ufbau vom Iisebaanchrüz

D Jakob Speiser-Gedänkdaafele im Baanhoof Olte

Zitgenössischi Daarstellig vom Hauestäidunnell, Holzstich

S Stäirölief im Baanhoof Olte mit dr Zaal 0 und em Schwizerchrüz markiert dr siinerzitig Nullpunkt vo dr Vermässig vo de Baanlinie.

D SCB isch am 4. Februar 1853 dur e Johann Jakob Speiser, Achilles Bischoff und Karl Geigy gründet worde und het iire Sitz z Baasel ghaa. D Aktie häi sich vor allem im Bsitz vo Bariiser Bankhüüser befunde. Aber au Baasler Banke und d Kantöön Baasel-Stadt und Baaselland häi Akyie ghaa. En Akziekapitaal vo 36 Millioone und 12 Millioone Franke Aaleije isch vorgsee gsi. Es het aber an dr Börse vo Bariis Spekulazioonsverchöif gee und es isch zum ene Kurssturz cho, so dass dr Wärt vo de SCB-Akzie vo 500 auf 200 Franke gfalle isch und s Akziekapitaal schliesslig nume no 14,5 Millioone Franke grooss gsi isch, D Kantöön Luzäärn und Bäärn und Bäärner Gmäinde häi s Undernääme mit Stützigschöif und Subwenzioone in dr Hööchi vo im Ganze 6 Millioone Franke grettet.

D SCB het vorghaa, e schwizerischn Iisebaanchrüz ufzbaue, wo dr Middelpunkt von em Olte isch, und das so schnnäll wie mööglig, bevor dr Blaan vo de Zürcher über Turgi–Waldshuet uf em rächte baadische Rhii­uufer Züüri mit Baasel z verbinde, cha umgsetzt wärde. Dr Kanton Soledurn het am Aafang nume Konzessioon für d Hauestäistrecki bis Olte welle gee. und eso e diräkti Linie Olte–Soledurn–Biel duurezsetze statt dr Zwiiglinie Herzoogebuchsi–Soledurn.

Au im Aargau het mä wäge de Konzessioone ghändlet, wil dört dr Kampf zwüsche Baasel und Züüri stattgfunde het. Züüri het mit Nöijeburg e Konkurränz zur Zentraalbaan blaant, nämlig e Verbindig über Les Verrières uf Frankriich. Dr Kantoon Baaselland het d Konzessioon für e Bötzbäärgbaan verwäigeret, was d Aargauer möff gmacht het. D SCB het schliesslig d Konzessioon für d Streckiabschnitt Olte–Murgede und Aarburg–Zofige doch üüberchoo. S Däilstück vo Aarau bis zur Kantoonsgränze bi Wöschnau isch aber an d Nordostbaan (NOB) gange.

Bsundrigs schwiirig si d Brobleem im Jura zwüsche Sissech und Olte gsi mit Stiigige bis 26 Promill und em 2,5 Kilometer lange Hauestäidunnell vo Löifelfinge uf Trimbach, wo dennzumol dr lengst Dunnell in dr Schwiz gsi isch. D Chöste si vil hööcher gsi as blaant und dr Bau het sich mee as e Joor verzöögeret. Eso isch d SCB am Rand vom Ruin gstande und erst en Investizioonshilf vom Bund vo 4 Millioone Franke und e 12 Millioone Franke Aaleih vo Baasler und Stuttgarter Banke häi 1857 die witeri Finanzierig gsicheret.

D SCB het vo Baasel us d Linie über Liestel–Olte uf Bäärn, Aarau, Thun, Biel und Luzäärn chönne baue. 1858 si bi Aarau d Gläis vo dr SCB mit deene vo dr NOB verbunde worde, wo d Schanzdunnell fertig baut gsi isch. 1860 isch s Netz vo dr SCB an dr Kantoonsgränze bi Bääärn mit em Chemin de fer Lausanne–Fribourg–Berne und am Bielersee mit dr Ostwestbaan verbunde worde. Im gliiche Joor isch z Baasel die Franzöösischi Ostbaan mit dr Zentraalbaan verbunde worde, und eso isch die diräkt ans internazionaale Baannetz aagschlosse gsii.

Im Baanhoof Olte befindet sich e Stäirölief, wo dr Nullpunkt vo dr Distanzmässig vo de Baanlinie dokumentiert, wie si vom Bund vorgschriibe gsi si. Vom Usgangspunkt z Olte het d SCB d Strecke in Wäägstunde (1 Wäägstund si 4800 Meeter gsi) gmässe. Dä Stäi het aber nie dr Kilometer 0 aagee. Wo 1877 die alte Längimass dur e Meter abglööst worde si, het d Zentraalbaan d Distanzbezäichnig vo iire Baanlinie gänderet. Sit denn foot d Kilometrierig vo dr (ehemoolige) SCB-Strecki z Baasel aa.

No di noo si die mäiste Akzie in d Händ vo usländische Banke gfalle. 1891 het e Konsorzium vo Banke em Bund en Akziemeerhäit an dr SCB aabote, aber gegen dä Chauf isch s Referendum ergriffe worde und s Stimmvolk het s Gschäft abgleent, wil s eso düür gsi isch. Zur Verstaatligung vo dr SCB isch s erst 1898 choo, wo s Zruggchaufgsetz beschlosse worde isch. D Zentraalbaan isch 1902 in Bsitz vom Bund übergange und Däil vo de Schwizerische Bundesbaane (SBB) worde.

Kwelle

Dr Ardikel «Schweizerische Centralbahn» uf dr dütsche Wikipedia

Liddratuur

• Placid Weissenbach: Das Eisenbahnwesen der Schweiz. Erster Teil: Geschichte des Eisenbahnwesens. (PDF 14,8 MB) 1913, abgruefen am 1. Februar 2014. 
• Hans-Peter Bärtschi: Schweizerische Centralbahn (SCB). In: Historisches Lexikon vo dr Schwiiz. 27. Oktober 2011.
• Schweizerische Centralbahn. In: bahndaten.ch. Daten zu den Schweizer Eisenbahnen 1847–1920. Thomas Frey und Hans-Ulrich Schiedt, ViaStoria, abgruefen am 1. Februar 2014. 
• Hermann Dietler: Schweizerische Zentralbahn. In: Röll (Hrsg.): Enzyklopädie des Eisenbahnwesens. Band 8, 1917, S. 462–463 (zeno.org [abgerufen am 1. Februar 2014]). 
• Hans G. Wägli: Schienennetz Schweiz und Bahnprofil Schweiz CH+. AS Verlag, Zürich 2010, ISBN 978-3-909111-74-9. (Text deutsch und französisch).

Weblingg

 Commons: Schweizerische Centralbahn – Sammlig vo Multimediadateie

 Commons: In der SCB-Werkstätte Olten hergestellte Lokomotiven – Sammlig vo Multimediadateie