D Baasler Isely

Dialäkt: Baseldütsch

Z Baasel het s zwäi Gschlächt gee, wo Isely ghäisse häi, s erste isch im 16. Joorhundert usgstorbe, s zwäite isch us em Württebärgische in d Stadt choo und het zum berüemte Baasler Daig ghöört.

S eltere Gschlächt

Die eltere Isely si en Achtburgergschlächt gsi. Dr Rudolf isch as erste Isely 1227 erwäänt worde und isch Offizier im Dienst vom Häilige Römische Riich gsi. Dr Heinrich, wo 1299 gstorbe isch, isch Pflääger vom Groosse Spiddaal gsi und dr Kuno (1380 gstorbe) het d Barfüesserkiirche gförderet. E Peter, wo 1437 erwäänt worde isch, het as Brueder vom Augustiner-Orde im Baasler Frauestift Klingedaal gläbt. Dr Heinrich (1439 bis 1490) isch e Rootsher und Oberzumftmäister gsi, dr Lienhart (1469–1521) Vogt uf Münchestäi und Obervogt uf Hombärg und dr Jakob (1472–1518) Obervogt uf Farnsburg.

Wo Baasel reformiert worde isch, het d Familie d Stadt verloo und het im Bischof afo diene: dr Wolfgang (gstorbe 1526) isch Vogt z Pfäffige gsi und Landvogt z L’Isle. Dr Hans Jakob isch Vogt uf Birsegg gsi und won er 1540 gstorbe isch, isch mit iim s eltere Gschlächt vo de Isely usgstorbe.

S jüngere Gschlächt

Die jüngere Isely si mit em eltere Achtburgergschlächt nit verwandt. Iiire Stammvater isch dr Heinrich Isely gsi. Er isch 1346 us em württebärgische Rosefäld uf Baasel cho und isch 1404 gestorbe. Si Soon Konrad (1377–1436), wo as Kornschriiber gschafft het, isch 1403 Baasler Bürger worde. Dr Johann Lukas (1486–1560), Würzkrämer und Mäister zu Safre isch au noch dr Reformazioon katholisch bliibe und isch 1529 us dr Regierig verstoosse worde. Vo 1542 aa isch er aber wider im Root gsässe. Im Johann Lukas sini Söön häi die vier Hauptline vo de Iselys begründet.

D Linie vom Jakob (1512–87) isch 1853 usgstorbe. Zu sine Noochkomme ghööre dr Johann Lukas (1567-1626), Mäister und Rootsher vo dr Zumft zu Schmiid, wo Diplomat gsi isch und verschidnigi Baasler Gsandtschafte gläitet het, dr Reinhard (1608–68), wo vo 1651 aa Brofässer für Ethik an dr Uni gsi isch, und dr Geometer und Kartograaf Andreas Isely (1654–1732).

Dr Johann Ulrich (1520-64), vo 1548 aa Brofässer für Jurischbrudänz an dr Uni Baasel, het die zwäiti Hauptlinie begründet, und die git s hüte no. Drzue ghööre dr Ludwig Isely, wo 1591 d Sammlige vo de Amerbachs gerbt het und 1599 Brofässer für Rächt worde isch; dr Posamänter Johannes (1563–1622), wo 1591 uf Biel züüglet isch, dr Alfred (1826–1904), wo z Niederschönthal e Schappespinnerei gründet het, und dr Hans (1878–1953), sit 1937 ordentlige Brofässer für Chirurgii an dr Uniwersidäät Baasel. Die mäiste Isely us dere Linie si Kauflüt, Pfärrer und Offizier gsi und si mit bedütende Basler Gschlächter (u. a. Alioth, Bernoulli, Forcart, Merian, Vischer) verschwöögeret gsi.

D Linie vom Hieronymus (1522–84) isch scho im 17. Joorhundert usgstorbe.

Dr jüngst Soon, dr Johann Lukas (1526–57) het die vierti Linie begründet, und die existiert au hüte no. 1557 het er dr Rosshoof kauft, wo bis 1781 in dr Familie bliibe isch. Zu sine Noochfolger häi under anderem dr Jakob Christoph (1645–1719) ghöört, wo zämme mit sim Brueder Johann Lukas (1649–1707) und em Franz Fatio z Baasel d Siidefabrik Fatio & Iselin gründet het. D Fabrikazioon vo Siidebänder isch bis ins 20. Joorhundert für d Familie vo Bedütig bliibe. Au dr Schriftsteller und Filosoof Isaak Isely ghöört zu dere Linie. Die mäiste von ene si vom 16. bis zum 20. Joorhundert Kauflüt, Juriste und Offizier gsi und häi zum Daig ghöört. Im 18. und 19. Joorhundert si e baar von ene usgwanderet. Dr Johann Lukas Iselin (1681–1747), isch Salzinspäkter im badische Müllheim worde, dr Johann Jakob (1768–1828), Kaufmaa z London und dr Isaak Bankiee in Nöi York.

Bekannti Isely

Andreas Merian-Iselin (1742–1811), e Baasler Politiker, Landammaa vo dr Schwiz 1806 und Gegerevoluzionäär
Anna Maria Preiswerk-Iselin (1758–1840), d Dochder vom Isaak Iselin
Heinrich Iselin (1888–1955), en Offizier
Isaak Iselin (1728–1782), e Gschichtsfilosoof und Ufkläärer
Isaak Iselin-Sarasin (1851–1930), e Jurist, Politiker und Offizier
Jakob Christoph Iselin (1681–1737), e Theoloog und Lexikograaf
Jakob Iselin (1896–1949), e Handelsmaa und Schisport-Pionier
Johann Rudolf Iselin (1705–1779), e Jurist und dr erst Herusgääber vom Tschudi sim Chronicon Helveticum

Kwelle

Thomas Schibler: Iselin (älteres Geschlecht). In: Historisches Lexikon vo dr Schwiiz.
Thomas Schibler: Iselin (jüngeres Geschlecht). In: Historisches Lexikon vo dr Schwiiz.