Huus Liachtaschtaa

• 
  Stammwoobe vu dr Liachtaschtaaner: dailt vu Gold un Root
• 
  Hitige Woobe vum fiirschtlige Huus Liachtaschtaa

S Huus Liachtaschtaa zellt zue dr eltschte Aadelsfamilie z Europa un stellt hite s Staatsooberhaupt vum Fiirschteduum Liachtaschtaa. Um 1136 wird mit em Hugo vu Liachtaschtaa zum eerschte Mool e Dreeger mit däm Name gnännt. S Huus het iiber hundert Mitgliider, wu nume ne Dail dervu z Liachtaschtaa läbt.

Härchumft

Burg Liechtenstein z Niidereeschtryych, siidli vu Wien, dr Stammsitz vu dr Familie dr Name gee het

Dr Name Liachtaschtaa stammt allwäg vu dr Burg Liechtenstein z Maria Enzersdorf siidli vu Wien. In dr Geegnig vu däre Stammburg un an dr Nordoschtgränze vu Niidereeschtryych hän di friejere Liachtaschtaaner Grundbsitz ghaa.

Im Herzogduum Eeschtryych isch s em beemische Cheenigssuun un speetere Cheenig Ottokar II. Přemysl, wun ne Babenbergeri ghyroote het, noch em Uusstäärbe vu dr Babenberger im Mannestamm anne 1246 glunge, d Macht z ibernee. D Aaneraie vu dr eeschtryychische Aadelsfamilie Liachtaschtaa, wu mer cha noowyyse, fangt aa mit em Heinrich I. vu Liachtaschtaa († 1265), wu 1249 d Heerschaft Nikolsburg z Siidmääre vum Ottokar II. as frei Aigeduum gschänkt kriegt het, wun er bolitisch unterstitzt het,.

Die Schänkig isch fir d Gschiicht vu dr Liachtaschtaaner arg wiichtig gsii, wel d Familie dooderdur näbe ire Bsitzige z Eeschtryych e naamhafte Bsitz im Biet vu dr beemische Länder iberchuu het, wu eerscht anne 1526 an d Habsburger gange sin.

Em Heinrich I. sy Suun Heinrich II. het si aber, wu dr dytsch Cheenig Rudolf vu Habsburg d Legitimiteet vu s Ottokars II. Heerschaft z Eeschtryych abgstritte het, uf d Syte vum Habsburger gstellt, wu anne 1278 in dr Schlacht uf em Marchfeld zwische Dürnkrut un Jedenspeigen gsiigt het. Doodruf sin d Liachtaschtaaner bis anne 1918 zmaischt dreii Verbindeti vu dr Habsburger gsii un hän fir iri Loyaliteet au ire Loon kriegt.

Gschiicht

Schloss Feldsberg, Tschechie, bis 1938 Hauptresidänz vu dr Fiirschte, 1946 entaignet

Schloss Eisgrub, Tschechie, 1946 entaignet

Gaartepalais Liechtenstein in dr Wiener Vorstadt Rossau, hite im 9. Bezirk, um 1759 / 1760 vum Canaletto gmoolt

Stadtpalais Liechtenstein z Wien, 1. Bezirk

Schloss Wilfersdorf, Landsitz vum Fiirscht z Niidereeschtryych

Schloss Vaduz, Fiirschteduum Liachtaschtaa, syter 1938 offiziälli Residänz vu dr Fiirschte

13. bis 16. Joorhundert

Wie wiichtig d Heerschaft Nikolsburg gsii isch, het si anne 1394 zaigt, wu dr Johann I. vu Liachtaschtaa (Hans vu Liachtaschtaa), wu fascht 30 Joor lang as Hoofmaischter d Regierigsgschäft vum Herzoog Albrecht III. vu Eeschtryych gfiert ghaa het, in Uugnaad gfallen um zäme mit syre Familie zwunge gsii isch, uf e Dail vu ire Bsitz z verziichte, vor allem uf sälli im Siide vu dr Donau. In dr Joorzeent druf het si d Familie ;iei gee, dr niidereeschtryychisch Bsitz dur Neierwäärbige z feschtige; au isch bsundersch s (hite siidmäärisch Dominium um Feldsberg wyter uusböue woore.

Im 13. Joorhundert het si d Familie dailt in di Liachtaschtaanisch, d Rohrauer un d Petroneller Linie. Di boode letschtgnännt Linie sin aber scho in dr negschte Generazioin im Mannestamm uusgstoorbe. Iri Erbine hän in anderi Familie yyghyroote ghaa; vyl wäärtvolle Familiebsitz isch doderdur dr Liachtaschtaaner verloore gange.

E wyteri Dailig het s aafangs 16. Joorhundert gee, wu si mit em Familieverdraag vu 1504 e Steyregger, e Feldsberger un e Nikolsburger Linie bildet ghaa hän. Vu dääne het si aber nume d Feldsberger Linie fuurtgsetzt. Familiegsetz hän ab doo derfiir gsoorgt, ass dr Bsitz vu Linie, wu uusgstoorbe sin, an d Linie, wu iberläbt hän, iibergange sin.

16. un 17. Joorhundert

Um d Wändi vum 16. zum 17. Joorhundert sin s di drie Brieder Karl, Maximilian un Gundakar gsii, wu ne neii Periood vu dr Familiegschiicht yyglaitet hän. Aadel un Bevelkerig z Eeschtryych, z Ungarn unz Beeme sin in dr Reformazioonszyt vum 16. Joorhundert zum grooße Dail zum Proteschtantismus iibergange, di drei brieder sin aber zum räächte Zytpuntk vor e, Uusbruch vum Dryssigjeerige Chrieg zum kadoolische Glaube retuur konvertiert, wu d Habsburger alliwyl bhalte ghaa hän un wu bis 1806 fascht di ganz Zyt dr reemisch-dytsch Chaiser gstellt hän.

• 
  Fiirscht Karl I., eerschte Fiirscht, Viizecheenig vu Beeme
• 
  Fiirschtegruft z Wranau bi Brünn, Siidmääre

Dr Karl het anne 1606 vum Chaiser Rudolf II. dr grooß Pfalzgroofebrief iberchuu, 1608 di eerbli Fiirschtewiird. Anne 1613 het em dr Chaiser Matthias dr Titel Herzoog vu Troppa un Jägerndorf verliie, wu syterhär e jeede regiered Fiirscht drait. Dur s Yygryfe vum Karl un em Maximilian, zum Fäldmarschall gruefe, het dr Chaiser Ferdinand II. 1620 dr entschaidend Siig iber di beemische Rebelle chenne erringe. Dr Maximilian un dr Gundakar sin wäg däm 1623 vun em au in eerblige Ryychsfiirschtestand glupft woore. Dr Maximilian un sy Frau hän anne 1633 z Wranau ne Chlooschter vu dr Paulaner gstiftet, wu mer au d Graableegi vum Huus Liachtaschtaa aaglait het. Dr hitig Böu uf dr Terrasse unterhalb vu dr Chilche isch 1812–1815 im Empirestil böue woore. Fascht alli Fiirschte us em Huus Liachtaschtaa sin deert vergraabe woore. Eerscht 1960 isch bi dr Kathedraal St. Florin z Vaduz e neii Gruft fir di fiirschtli Familie ufgriichtet woore.

Dr drei Brieder isch s glunge, dr liachtaschtaanisch Bsitz um e Meefachs greeßer z mache, vor allem syter ass dr Karl 1622 Statthalter un Viizecheenig vu Beeme wooren isch. As soonige het en dr Chaiser legitimiert, fir s Zaale vu dr Kreditschulde, wun er bim Fiirscht ghaa het, sognännti Rebellegieter z annektiere. Des sin Ländereie gsii vu dr zmaischt proteschtantische aadlige Grundbsitzer, wu syt Uusbruch vum Ständufstand vu 1618 gflichtet gsii sin. Dr Statthalter het die im Name vum Chaiser entaignet un zue ginschtige Bryys an si sälber verchauft, was sy Grundbsitz aarg greeßer gmacht het. Dr Gundakar het anne 1625 vum Chaiser d Heerschaft Ostroh mit dr Gieter Kunowitz un Hluk un derzue ne baar Oortschafte iberchuu, wu bis 1945 im Bsitz vu dr Familie bliibe sin.

Scho 1606 hän di drei Brieder e neie Familieverdraag gschlosse ghaa, wu dr gmainsam Bsitz in e Fideikommiss yybroocht wooren isch. Därjeenig vu dr eltschte Linie, wu zeerscht uf d Wält chuu isch, het dodermit s Aaräächt ghaa uf di eerblige Titel, het as Ooberhaupt vum Huus s Gschläächt no usse verdrätte un het s Familievermeege verwaltet, wu jetz nimi iim perseenli gheert het un wu s Lääbe vu allne Familiemitgliider drus finanziert wooren isch.

D Bstimmige vu däm Verdraag un anderi Bstimmige sin 1993 im neie Liachtaschtaanische Huusgsetz (no hitigem juristische Verständnis e Familieverdraag, wu bi re regierede Dinaschty au staatsräächtligi Wiirkige cha haa) zämegfasst woore, wu d Grundlaag fir s Droonfolgräächt bildet, wu hite im Fiirschteduum giltet.

D Fiirschtefamilie het näbe Feldsberg au im Noochberoort Eisgrub e Residänz ghaa un het die baide Schlesser dur ee zmaischt schnuurgraadi Allee verbunde.

17. bis 19. Joorhundert

Syter ass es d Ryychsfiirschtewiird ghaa het, het s Huus Liachtaschtaa versuecht, e ryychsuumittelbaar Territorium z chaufe. Si hän deert, im Unterschiid zue ire bishäärige Bsitzige, nume dr Habsburger as Chaiser welle unterstoo un nit au dr Habsburger as Landesfiirscht un doodermit gegeniiber dr andere Landesfiirschte vum Ryych glyychrangig ufdrätte z chenne.

S het aber fascht hundert Joor bruucht, bis sich em Änkel vum Karl, em Fiirscht Hans Adam I. (1657–1712), d Gläägehait bote het, 1699 un 1712 d Bsitzige Schellabärg un Vadoz z chaufe. Noch em Uusstäärbe vz syre Linie isch anne 1712 dr Anton Florian, e Noochuu vum Gundakar, regierede Fiirscht woore. Alli Familiemitgliid, wu hit lääbe, vum Fiirscht Johann I. Josef, 1760–1836, ab.

Mit chaiserlige Diploom vum Karl VI., dem Vater vu dr Maria Theresia, vum 23. Jänner 1719 sin Schellabärg un Vadoz verainigt un zum Ryychsfiirschtedum Liachtaschtaa im Hailige Reemische Ryych glupft woore.

Mit em Verlesche vm Ryych anne 1806 sich s Fiirschteduum Liachtaschtaa souverän gsii un isch in däm Staatus vum Wiener Kongress 1814/1815 anerkännt woore. In dr Infrastruktuur het mer si uf Eeschtryych gstitzt: D Baanstrecki z Liachtaschtaa isch wie au s Boschtwääse im Ufdraag vum Fiirschteduum vu dr staatlige Inschtituzioone vu Eeschtryych bedriibe woore; im Griichtswääse het s änig Kooperazioon gee un di eeschtryychisch Chroone isch gsetzli Zaaligsmittel gsii.

As ais vu drei souveräne Fiirschtediimer het s Huus Liachtaschtaa im 19. Joorhundert un bis 1918 e eerblige Sitz im Heerehuus, em Ooberhuus vum eeschtryychische Ryychsroot ghalte. Liachtaschtaaner sin vu dr habsburgische Chaiser alli Ränn in hoochi bolitischi Posizioone vu dr Habsburgische Eerbland, em 1804 grindete Chaiserduum Eeschtryych bzw. dr 1867 gschaffene eeschtryychisch-ungarische Monarchy gruefe woore. Wiichtig sin do unter andere:

• Hans Adam I. (1657–1712), Berooter vu dr Chaiser, Böuheer an baide Liechtenstein-Palais z Wien
• Johann I. Josef (1760–1836), eeschtryychische Fäldmarschall in dr Napoleonische Chrieg
• Moritz vu Liachtaschtaa (1775–1819), eeschtryychische Fäldmarschallleutnant in dr Napoleonische Chrieg
• Friedrich vu Liachtaschtaa (1807–1885), Generaal, Gubernator vu Siibebuurge un em Banaat
• Rudolf vu Liachtaschtaa (1838–1908), Generaal un Ooberschthoofmaischter vum Chaiser Franz Joseph I.
• Aloys vu Liachtaschtaa (1846–1920), chrischtlisoziaale Bolitiker, Ryychsrootsabgoordnete, Landmarschall (= Landdaags- un Landesuusschussvorsitzer) vum Eerzherzogduum Eeschtryych unter dr Enns (Niidereeschtryych) 1906–1918

• 
  Hans Adam I.
• 
  Johann I. Josef (1760–1836), letschte Ryychsfiirscht im Hailige Reemische Ryych, eerschte souveräner Fiirscht syter 1806
• 
  Johann II. (1840–1929), het no 1918 Liachtaschtaa an d Schwyz aagläänt
• 
  Franz Josef II. (1906–1989) het in dr Zyt vum Zweete Wältchrieg d Neitralideet gaumt

20. un 21. Joorhundert

Ire aige Fiirschteduum het d Liachtaschtaaner Dinaschty langi Zyt nit inträssiert; vyl Familiemitgliider hän s Fiirschteduum nie chännegleert. Des het si gänderet, wu z Eeschtryych d Monarchy anne 1918 zum Änd chuu isch un dr Fiirscht Johann II. sy Land an d Schwyz aagneecheret het, wu 1924 e Zollunioon mit gschlosse wooren isch. Ainewääg het d Familie als zum grooße Dail syter 1919 im määrische un doodermit tschechoslowaakische Feldsberg un z Wien residiert.

Mit em Aaschluss vu Eeschtyych an s Dytsch Ryych un em Münchner Abchuu, 1938, wu au Feldsberg un Eisgrub zue Dail vum Ryych gmacht het, isch aber s Fiirschteduum Mittelpunkt vu dr Familie woore: Dr Fiirscht Franz Josef II. (1906–1989) het ane 1938 sy ständige Woonsitz uf Vadoz verlait; sy Land ischim Zweete Wältchrieg mit dr Schwyz neitraal bliibe. Dr Verluscht vu dr Bsitzige in dr Tschechoslowakei 1945 – dr Edvard Beneš het d Liachtaschtaaner wie d Dytsche entaignet – thet derzue byydrait, ass jetz s aige Fiirschteduum Hauptwoonsitz vu dr fiirschtlige Familie wooren isch, wänn au vyl Familiemitgliider bis hite z Eeschtryych woone un d Liachtaschtaaner uf ire Bsitzige z Eeschtryych wiirtschafte, dodrunter s Schloss Wilfersdorf un d Gieter Riegersburg, Waldstein un Hollenegg, wu verschiidene Sytenäscht gheere.

Mit em speziäll syt dr 2000er Joor zaigte Engaschmänt vu dr Fiirschtefamilie z Wien (2004 isch s Liechtenstein-Museum im Gartenpalais ufgmacht woore, 2013 wyteri Dail vu dr Sammlige im Stadtpalais Liechtenstein) wird s Inträssi vu dr Liachtaschtaaner an Wien bzw. an Eeschtryych, wie scho syt Joorhundert, fuurtgsetzt.

Syt dr entschäädigungsloose Entaignung vum Huus Liachtaschtaa in dr Tschechoslowakei dur d Beneš-Dekreet ane 1946 sin di eemoolige määrische Bsitzige im Aigeduum vum zeerscht tschechoslowaakische, speeter vum tschechische Staat bliibe. Alli bolitische un griichtlige Mieje vum Fiirscht Hans Adam II. – noch em Änd vu dr kommunistische Diktatuur 1990 – um Ruggaab vum entaignete Bsitz (näb dr Schlesser Feldsberg, Eisgrub un Groß Ullersdorf no 14 anderi Schlesser, 1'600 Quadraatkilemeeter Land – rund 2 % vu dr gsamte Flechi vu Tschechie un s Zeefach vu dr Flechi vu Liachtaschtaa – un verschiidene Induschtrybedriib) sin am Wiiderstand vu dr tschechische Regierig gschyteret, wu em Fiirschteduum Liachtaschtaa sogaar di diplomaatisch Anerkännig as Staat versait het, go d Räächtsposizioon vum Beneš byybhalte z chenne.

Di fiirschtli Familie hite

dr Fiirscht Hans-Adam II., Ooberhaupt vujm Huus

Dr Fiirscht isch s Ooberhaupt vum Fiirschteduum Liachtaschtaa un vum Fiirschtlige Hus un wacht noch em Huusgsetzt iber däm sy «Ansehen, Ehre und Wohlfahrt». Noch em Dood vum Fiirscht Franz Josefs II. am 13. Novämber 1989 isch dr Hans-Adam II. Fiirscht woore, d Regierig het er aber sco rund fimf Joor dervoor ibernuu, wun er vu sym Vater zum Regänt ernännt wooren isch. Är isch e guete Gschäftsmann un het di soliid wiirtschaftli Grundlaag vum uus wider häärgstellt, wu dur d Entaignige vu 1946 eso staark glitte ghaa het, ass au di beriemt Chunschtsammlig zytwyys as «Nootgrosche» het mieße häärhalte. Des isch em vor allem dur d Grindig un internazionaal Uusriichtig vu dr Privaatbank LGT Group glunge. Syterhäär het er au d Chunschtsammlig zue Zuechaif wider chenne ergänze, wun er anne 2004 im Liechtenstein Museum z Wien dr Effetligkait zuegängli gmacht het, derzue in reegelmääßige Sunderuusstellige im Chusnchtmuseum Liachtaschtaa z Vadoz. Syter 2004 nimmt dr Eerbbrinz Alois as Stellverdrätter vum Fiirscht sällem sy Ufgaabe as Staatsooberhaupt woor.

Di Fiirschtli Familie weelt alli fimf Joor e Familieroot, wu vor allem as Beruefigsinschtanz fir Entschaid im Rame vum Huusgsetz wiirkt.

Dr Fiirscht Hans-Adam II. un d Fiirschti Marie hän vier Chinder:

• Eerbbrinz Alois, uf d Wält chuu am 11. Juni 1968 ∞ Sophie Herzogin in Bayern
• Brinz Maximilian, uf d Wält chuu am 16. Mai 1969 ∞ Angela Brown
• Brinz Constantin, uf d Wält chuu am 15. Meerz 1972 ∞ Marie Kálnoky von Kőröspatak
• Brinzässi Tatjana, uf d Wält chuu am 10. April 1973 ∞ Philipp von Lattorff

Bsitzige vu Nääbelinie

Dr Fiirscht Johann I. Josef het verschiideni Heerschafte in dr Steiermark un z Kärnten gchauft, wun er syne jingere Siin as Sekundogenitur- un Tertiogenitur-Fideikommiß gstiftet het un wu bis hite im Bsitz vu jingere Linie vum Huus Liachtaschatt sin: 1820 Schloss Hollenegg un Schloss Frauental mit dr zuegheerige Grundheerschafte fir dr Suun Franz de Paula, 1823 fir dr Brinz Karl Johann Anton d Burg Neulengbach (1920 verchauft) un 1831 fir dr Brinz Friedrich s Schloss Rosegg z Kärnten. Derzue het er 1822 d Riegersburg gchauft. Di 1821 gchaufte Schlesser Kornberg un Kirchberg an der Raab sin speeter wider verchauft woore. Anne 1912 isch Schloss Waldstein gchauft woore. D Brinzässi Clothilde het 1986 s Schloss Altabärg im schweebische Sirgeschtoi gchauft.

• 
  Schloss Hollenegg
• 
  Schloss Frauental
• 
  Riegersburg
• 
  Schloss Rosegg
• 
  Schloss Waldstein

Glyychnamigi Aadelsgschläächter

In dr Steiermark het s e yyflussryych Minischterialegschläächt gee, wu si no sym Stammsitz gnännt ghaa het, dr Buurg Liechtenstein siideschtli vu Judenburg (hit e Ruine, syte 1814 im Bsitz vum Fiirschtehuus). Des Gschläächt isch mit em htige Fiirschtehuus nit verwandt, s stammt vu dr eedelfreie Heere vu Traisen un Reidling ab. Zue däne steirische Liechtensteiner hän gheert:

• Ulrich vu Liechtenstein, Diichter un Minnesänger, Marschall vu dr Steiermark (ca. 1200–1275)
• Ulrich vu Liechtenstein, Landeshauptmann z Kärnten 1381–1384
• Rudolf vu Liechtenstein, Landeshauptmann z Kärnten 1407

En ander Aadelsgschläächt Liechtenstein-Kastelkorn het s z Siidtirool gee (glyychnamigi Stammbuurg z Leifers bi Bozen) un speeter z Mähre, ne Gschläächt Lichtenstein z Franke un ais vu dr schweebische Burg Alt-Lichtenstein.

Literatuur

• Heinz Dopsch, Arthur Stögmann: Liechtenstein, von. In: Historischs Lexikon vom Förschtatum Liachtastaa.
• Constantin von Wurzbach: Liechtenstein, das Fürstenhaus, Genealogie. In: Biographisches Lexikon des Kaiserthums Oesterreich.  Bd 15. Verlag L. C. Zamarski, Wien 1856–1891, S. 112 (uf Wikisource).
• Constantin von Wurzbach: Liechtenstein, Burg und das heutige Besitzthum der. In: Biographisches Lexikon des Kaiserthums Oesterreich.  Bd 15. Verlag L. C. Zamarski, Wien 1856–1891, S. 136 (uf Wikisource).
• Constantin von Wurzbach: Liechtenstein, Gallerie, Bibliothek, andere Sammlungen der. In: Biographisches Lexikon des Kaiserthums Oesterreich.  Bd 15. Verlag L. C. Zamarski, Wien 1856–1891, S. 137 (uf Wikisource).
• Constantin von Wurzbach: Liechtenstein, Familiengruft der. In: Biographisches Lexikon des Kaiserthums Oesterreich.  Bd 15. Verlag L. C. Zamarski, Wien 1856–1891, S. 138 (uf Wikisource).
• Constantin von Wurzbach: Liechtenstein, Wappen der. In: Biographisches Lexikon des Kaiserthums Oesterreich.  Bd 15. Verlag L. C. Zamarski, Wien 1856–1891, S. 138 (uf Wikisource).
• Rupert Ritter: Kurze Geschichte und Stammbaum des fürstlichen Hauses Liechtenstein. In: Jahrbuch des Historischen Vereins für das Fürstentum Liechtenstein, 43. Band. Vaduz 1943, S. 43–70 (Digitalisat).

Weblink

 Commons: Huus Liachtaschtaa – Sammlig vo Multimediadateie

• Auf den Spuren der Liechtensteiner in Südmähren und Niederösterreich
• Offiziälle Websyte vum Huus Liachtaschtaa
• Die Fürstenfamilie Liechtenstein ORF 2 (15. Augschte 2017)

Fueßnote

Dä Artikel basiert uff ere fräie Übersetzig vu dere Version vum Artikel „Haus_Liechtenstein“ vu de dütsche Wikipedia. E Liste vu de Autore un Versione isch do z finde.