Die Zwäiti Pfynschlacht
| Schlachte und Gfächt wääred em Franzoseniifall in die Alti Äidgenosseschaft (1798–1799) |
|---|
| Längnau – Gränche – Ruhsel – Col de la Croix – St. Niklaus – Fraubrunne – Nöienegg – Grauholz – Hägglinge – Wollerau – Stuckete-Chäppeli – Schindellegi – Rothedurm – Morgarte – 1. Pfynschlacht – Nidwalde – 2. Pfynschlacht |
In dr Zwäite Pfynschlacht häi franzöösischi und helvetischi Drubbe am 27. Mai 1799 ufständischi Ooberwalliser im Pfynwald gschlaage und em Ufstand im Wallis en Änd gmacht.
Vorgschicht
[ändere | Quälltäxt bearbeite]Im Früelig 1799 si die franzöösische Armeä im Alperuum vo de Ööstriicher und Russe bedrängt worde. Si häi im Merz zwar im Norde vo dr Schwiz Niiderlaage müesse iistecke, si aber im Engadin und im Tirol erfolgriich gsi. In Ooberitalie hets noch eme franzöösische Rückzuug usgsee und im Toggeburg und im Jura häi Unrueje d Bsatzigsdrubbe beschäfdiget. Im April häi sich d Ööstriicher östlig vom Schwarzwald duuregsetzt und im Suworow si Armee het d Franzoose us Ooberitalie gäge Weste verdrängt. Die franzöösischi Bsatzigsarmee isch drmit beschäfdigt gsi, d Alpestroosse abzsichere. Im Mai si d Franzoose vo ööstriichische, russische und Bündner Drubbe in d Zange gnoo worde und in dr Zentralschwiz si si eme bewaffnete Ufstand gegenübergstande. D Ooberwalliser, wo sich erhoobe häi, häi uf ööstriichischi und russischi Understützig ghofft, die isch aber nie choo.
Am 2. Mai, em Uffertsdaag, häi d Walliser helvetischi Regierigsdrubbe under em Kommando vom helvetische Kommissäär Buxtorf z Siders blötzlig bim Fiire aagriffe und die si überrascht worde und si gflüchdet. E Däil vo de Ufständische häi sä verfolgt, d Hauptarmee het sich aber in Pfynwald zruggzooge und dört Stellig bezooge. Am 4. Mai si si ooni Kampf z Sitte iimarschiert. Dr Buxtorf het d Underwalliser Milize häimgschiggt, wil er sich uf die nid het chönne verloo, het aber franzöösischi und helvetischi Drubbe us andere Kantöön gforderet. S helvetische Direktorium schiggt Drubbe und dr Chriegsminister General Schiner zum s Kommando z übernee. D Ooberwalliser häi sich in Pfynwald zruggzooge und d Regierigsdrubbe si über Sitte uf Siders marschiert, wo si am 7. Mai aachoo si. Si häi am nüünte non e Versterkig vo 400 Waadttländer bechoo und si öbbe 3600 Maa stark gsi.
D Regierigsdrubbe häi sich im Dorf Faru nid chönne festsetze und au en erste Aagriff uf e Pfynwald isch nid glunge. Am 10. Mai isch d Versterkig iidroffe und am 13. dr Schiner, wo s Kommando übernoo het. Iiri Akzioone si aber ooni Erfolg blibe und dr Buxtorf het gschetzt, ass er säggs bis siibe Duusig Ufständische gegenüberstoot, wo vo 70 ööstriichische Husare understützt wärde. Dr Schiner isch am 20. Mai vom franzöösische General Lollier as Kommandant abglööst worde. Bis am 23. Mai häi d Regierigsdrubbe mee as dreihundert Maa verloore, sig es Dooti, Verwundeti oder Desertöör. Am 26. het dr franzöösisch Generaal Xaintrailles e Versterkig vo drei Kompanie mit sich brocht und het sofort afo Blään mache.
Dr Kampf um e Pfynwald
[ändere | Quälltäxt bearbeite]D Oberwalliser häi am Morge vom 27. Mai d Stellige um Fare überfalle, zum die findlige Gschütz dört uszschalte. D Franzoose si in Richdig Salgesch und Siders gflüchdet. Denn si d Walliser aber zrugg in iiri Stellige im Pfynwald. D Drubbe vo dr Regierig häi e Nachtaagriff vorberäitet, wo nume Bajonett sölle iigsetzt wärde, zum d Ooberwalliser nid z alarmiere. Am Morge am äins isch dr Aagriff choo und die Ufständische, wo volländs überrascht worde sin, häi sich us em Wald zruggzooge. Dr lingg Flüügel vo de Franzoose isch über Fare an d Dala-Brugg vorgstoosse, und am Morge am vieri si si über Leigg häärgfalle, wo si blünderet und gmordet häi.
D Aagriifer häi au Vischp bsetzt und usblünderet und si am Fritig, em 31. Mai, z Brig iimarschiert.
Noch em Bricht vom Buxtorf an s helvetische Diräktorium häi die Ufständische 600 Dooti gha und 9 bis 10 Gschütz und es baar Faane verloore. Au d Verlust vo de Regierigsdrubbe si gross gsi, öbbe e Driddel vo de Offizier sige gfalle.
Kwelle
[ändere | Quälltäxt bearbeite]- Peter von Deschwanden: Die Schlacht im Pfynwald 1799 us: Blätter aus der Walliser Geschichte, Bd. 30, 1998, S. 11-48.