Wiisedal

Dä Artikel bhandlet s Tal im Südschwarzwald. Für wyteri Bedütige vo „Wiesental“, lueg doo

S`Wiisedal isch e Tal im Südschwarzwald un erstreckt sich vom Feldberg öbbe in südweschdlicher Richtig bis uf Basel. De Name hets vom glichnamige Fluss, dr Wiise.

Geografii

Geografischi Lag

Wiisedal mit Iizugsgebiit vu dr Wiise im Schwarzwald

S Wiisedal ghert mit Uusnahm vo dr bode Schwyzer Gmeine Rieche un Basel an dr Mindig ganz zum Landchreis Löörech. S goht iber 55 Kilometer in ere sidweschtlige Richtig vom Fäldbärg (wo d Wiise uf rund 1.200 Meter i. M. entspringt) bis uf Basel (244 M. i.M.). Derzue git s no s Chlei Wiisedal, s Dal vo dr „Chleine Wiise“, em greschte Zuefluss vo dr Wiise. Di Groß un di Chlei Wiise fließe eppe in dr Mitti vom Dal zämme hinter vo Schopfe.

Di greschte Stedt vom Wiisedal sin Löörech mit rund 48.000 Yywohner un Schopfe mit rund 19.000.

Geologii

Im hintere Deil vom Dal findet mer vor allem Gneis un Granit. Uugfähr bi Zell änderet sich des aber, vo dert s Dal duruus het s uf dr rächte Syte vor allem Sandstei, uf dr linke Syte ender Chalchstei (lueg z. B. Dinkelberg, Eichener See).

Ortschafte

Im Wiisetal liege folgende Ortschafte, agfange am Füess vom Feldberg:

Fahl un Brandeberg, ä Ortsteil vo Dodtnau
d'Stadt Dodtnau
Schlechtnau, ä Ortsteil vo Dodtnau
Gschwend, ä Ortsteil vo Dodtnau
Utzefeld, ä eigeständigi G'meind
d'Stadt Schännau im Wiisedal (de Heimetort vum dytsche Fuessballbundestrainer Joachim Löw)
Wembach, ä eigeständigi G'meind
Kastel, ä Ortteil vo de Verwaltigsgmei Fröhnd
Mambach, ä Ortsteil vo Zell im Wiisedal
Atzebach, ä Ortsteil vo Zell im Wiisedal
d'Stadt Zell im Wiisedal
Huuse im Wiisedal (de Heimetort vom Johann Peter Hebel)
Fahrnau, ä Ortsteil vo Schopfe
d'Stadt Schopfe
Gündehuuse, ä Ortsteil vo Schopfe
Muulburg
Höllstei
Steine
Bromech, ä Ortsteil vo Lörrach
Hauge, ä Ortsteil vo Lörrach`
Haage, ä Ortsteil vo Lörrach un Standort vo de Burg Röttle
d'Stadt Lörrach, (de Heimetort vum Fuessballtrainer Ottmar Hitzfeld)
Stette, ä Ortsteil vo Lörrach
Rieche
Basel

Verchehr

Stroose

Durchs ganze Wiisetal vo Basel bis an Feldberg zieht sich d'B317, d'Schopfe zweigt d'B518 in Richtig Hochrhi ab. Z'Lörrach quert A98 s'Tal und verbindet di dütschi A5 bi Rhyfälde mit de schwyzerische A3, sytdem 2006 d'Brug über de Rhi fertig baut isch.

Isebahn

Vom Badische Bahnhof z'Basel bis uf Zell verlauft d'Wiisetalbahn, wobi z'Lörrach Aschluss herrscht uf Wiil. Dr Fahrbetriib uf beide Streckene wird sit 2003 vo dr SBB betriibe, wo si in ere Usschribig gege d'DB-Regio gwunne het. S'Streckenetz selber isch degege witterhi im Besitz vu dr Dütsche Bahn.

Frihner het no zwei anderi Bahne geh:

Des eine isch d'Schmalspurbahn vo Zell uf Todtnau gsi, wo vo 1889 bis 1967 in Betrib gsi isch un under Todtnauerli bekannt gsi isch. Di Strecki isch numme vo Dampf- und spöter Diesellokene befahre worde, ä Oberleitig hets nit geh. Uf dr Strecki hets zwüsche Mambach un Kastel ä Tunnel gä, un ab Schönau ischs arg dr Buckel nuf gange, wege dem hän d'Lüt, wo mitgfahre sin, ammig müese schiebe. Nooch dr Stillegig het mer us de gsamte Strecki ä allerdings yberwigend nit asphaltierte Radwäg gmacht, wo dorum rennradutauglich isch.

S'andere isch d'Wehratalbahn gsi, wo vo Schopfe us durch dr guet drei Kilometer lang Tunnel zwüsche Fahrnau un Hasel uf Wehr un dann wiiter ins Rhital verlaufe isch. Selli Strecki isch 1971 stillglegt worde. Im Tunnel, einer vorem Bau vu dr ICE-Streckene vu dr längste Isebahntunnel z'Dütschland, sin in de spoote 1980er un 1990er Johr Brandversuech fer d'ICE-Nöibaustreckene durchgfüehrt worde, wo zue einige Proteste vo Naturschützer gführt het, wells dört ä großi Flädermuuskolonie het. Dur die Brandversuech isch au e Wiiderinbetriibnahm vu dr Strecki ohni erheblichi Investitione nimmi möglich, wil dr Tunnel dur des arg beschädigt worre isch.

Industri

Früyer

D'Industriegschicht im Wiisetal isch arg vo de Isebahn prägt worde. Vorem Bau hets im vordere un mittlere Wiisetal ä huufe Webereie geh, un im hindere Teil sin ä huufe Bürschdemachereie gsi. Z'Utzefeld isch ä Bergwerk gsi, wo si hauptsächlich Flusspat abbaut hän. Sell Bergwerk cha mer hüt als Museumsbergwerk älüege.

S' Wiisetal isch aber au scho devor eini vo de am früeschte industrialisierte Regione vo ganz Dütschland gsi. Des isch vor allem an de Wiise gläge; Die hätt nämlich ä ziemlich starkes Gfäll und ä relativ konstante Wasserstand, un wege dem hätt mer ihri Wasserchraft ziemlich guet nutze chönne.

Die großi Bedütig vo de Wiisetäler Wirtschaft (vor allem Textilindustrie) zeigt sich au im Badner Lied, wo's in einere Strophe heißt:

Im Wiesental Fabriken stehn,
wie Schlösser klar und hell,
Rauchfahnen aus Kaminen wehn,
von Lörrach bis nach Zell.

Hüt

Hützütag gits im ganze Tal hochmoderne Maschinebaufirme, un nit wenige sin wichtig ufem Weltmärt. Tegschtilindustrie het sich zum gröschde Deil uf Lörrach zruggzoge.

Gschicht

Di eltiste Spure vu mänschliger Bsidlig chömme us de Römerzit un sin z Muulburg un z Brombach in de Nöchi gfunde wore. De Ort mit de friehste Erwähnig isch Brombach, wu 786 in ere Schänkigsurkunde gnännt wird, gfolgt vu Fahrnau (Schopfe) im Johr 800. Schopfe isch di eltisti Stadt un hät 1250 vu de Grafe vu Röttle s Märkträcht griegt. Ihne hät im Mittelalter s vorder Wisedal ghört, ihr Sitz isch s Röttler Schloss oberhalb vu Lörrach gsi. Wu ihri Linie am Aafang vum 14. Johrhundert usgstorben-n-isch, hänn d'Markgrafe vu Sauseberg ihr Bsitz griegt, vu wu us er an d'Markgrafe vu Bade un Bade-Durlach übbergange-n-isch.

S ober Wisedal hät ab em 14. Johrhundert zum Huus Habsburg (Vorderöstriich) ghört. Mit em Fride vu Prässburg vum 26. Dezämber 1805 isch es zum Großherzogtum Bade chuu. D'Gränze zwüsche Vorderöstriich un Bade-Durlach isch zwüsche Huuse un Zell, also öbbe de Mitti vum Dal lang, verloffe. Si hät d'Bevölcherig au in Bezug uff d'Religion drännt: Vorderöstriich isch katholisch blibe, Bade-Durlach hät degege zum Protestantismùs (zue de Lutheraner) gwechselt. Tendenziäll isch d'Verdeilig vu de Religione hütt all no eso.

S Wisedal hät au d'1848er-Revolution miterläbbt: De Georg Herwegh isch mit siner Dütsche Demokratische Legion duurezoge un am 27. April 1848 bi Dossebach gschla wore. Au de Friedrich Hecker isch e baar Wuche devor vorbiizoge mit em Ziil, sich mit siner Fräischar em Herwegh aazschließe. Z Utzefäld un in andere Gmeinde hänn sich Fräiwilligi aagschlosse. Im Septämber 1848 hät de Gustav Struve z Lörrach di Dütschi Republiik usgrüefe, sii Uffstand isch abber nidergschla wore.

Chlais Wiisedal

Ortschafte

Im Chlaine Wiisedal, wo si Name vo de Chlaine Wiise, de gröschdi Züefluss vo die Wiise, het, hets folgendi Ortschafte, agfange am Füess vom Belche:

Hinder-, Middel- und Vorderheubrunn
Neueweg
Bürchau
Elbeschwand
Tegernau
Wieslet
Enkestei, ä Ortsteil vo Schopfe
Langenau, ä Ortsteil vo Schopfe

D'Gmeinde vum Chlaine Wiisedal, sofern si nit schi zue Schopfe ghört hän, sin zum 1. Jänner 2009 de facto zwangsfusioniert worre, wil s'Land mit ere Chürzig vu finanzielle Middel droht het, wenn es nit zue eme Zämmeschluss chäm. Mit numme e baar Hundert Iwohner (im Fall vu Bürchau sogar wäniger wie hundert Lüt) je Gmei isch e trennti Verwaltig z'diir chumme. Scho vorher hän sich die einzelne Ortschafte zue dr Verwaltigsgmeinschaft Chlais Wiisedal zämmegschlosse gha, wo deno nooch em Zämmeschluss vu dr Gmeinde au dr Namme vu dr neji Gsamtgmei worre isch.

Persönlichkeite

Zahlriiche berüehmti Persönlichkeite stamme ussem Wiisedal, so dr Johann Peter Hebel. Bekannti Fuessballtrainer ussem Wiisedal sin dr Joachim Löw un dr Ottmar Hitzfeld.

Literatur

Theodor Humpert: Das Wiesental. Eine heimatliche Wirtschaftskunde. Bühl 1920.
Theodor Humpert: Der Amtsbezirk Schönau im Wiesental. Schönau 1920.

Weblink

Commons: Wiese – Sammlig vo Multimediadateie