Rhy-Roone-Kanaal

dr Kanaal mit ere Brugg zum ufezie

Dr Rhy-Roone-Kanaal isch e Kanaal z Frankrych für d Schiff, wo zwüschem Rhy und de Soone dur s Elsass und d Freigrafschaft (uf franzöösisch: Franche-Comté) fahre. Dr Kanaal isch i dr Zyt vo 1784 bis 1833 hauptsächlech under dr Leitig vom Ingeniör Joseph Liard (1747–1832) bout worde. Vo Weschte bis uf Milhuuse isch er ane 1830 fertig gsi, und vom Rhy bis zu dr Roone isch dr Wääg uf em Wasser sid 1832 offe.

Dr Name

Dr offiziell Name vom Kanaal heisst uf Französisch, andersch als im Dütsche, Canal du Rhône au Rhin. Dä künschtlech Wasserwäg isch dozmol stückwys vo Südweschte här, vom middlere Frankrych und em Yzugsgebiet vo dr Roone is Rhytaal übere, bout worde, und d Vermässer hend denn au d Lengi vo Weschte gäge Oschte abgsteckt.

dr modärn Kontrolldurm vo dr zwöite Schlüsse bi Niffer und Chems

Geografy

Dr Kanaal isch hüt 237 Kilometer lang und goot us em Taal vo der Soone über dä nidrig und breit Saddel zwüschem Jura und de Vogese, wo der Name Burgundische Pfort het und won e kontinäntali Wasserscheidi druff lyt, bis is Piet vom Oberrhy bi Milhuuse und Chems übere. Är lyt uf der Südweschtsyte i vier französische Verwaltigsgebiet: de Departemänt Côte-d’Or, Jura, Doubs und Territoire de Belfort, und im Nordoschte im Departemänt Haut-Rhin.

Ufem ganze Wääg vom Rhy bis a d Soone het der Kanaal zämegrächnet e Höheunderschiid vo 280 Meter; 170 Meter sind s uf der Weschtsyte vo dr Soone bis uf d Wasserscheidi und zu dr Scheitelhaltig, wo uf 354 Meter lyt und föifehalb Kilometer läng isch. Uf dere Syte sind zwöi Dunäll und 75 Schlüüse. 110 Meter isch d Stygig uf der Syte vom Rhy, und do bruucht’s 40 Schlüüse. Die sind für zwo Sache nötig: die einte glyche für d Schiff s Gfäll zwüsche de Staustuefen us, und die andere sind Sperrbouwärch (uf französisch: écluse de garde), wo me drmit bi höchem Wasser i de Flüss d Kanaalabschnitt und d Dunäll undedra tuet pschlüsse.

Zum en Vercheerswäg vom Middelmeer dur s Taal vo der Roone zu de Induschtrylandschafte am Niderrhy und a der Nordsee ufztue und au zum neui Wasserchraftwärch yzrichte, sind die grosse Flüss sälber au als Schiffkanääl usbout worde. Das het me a der Roone, der Soone (französisch: Saône) und em Rhy so gmacht. Em Rhy noo fahre d Fracht- und d Passagierschiff vo Saint-Louis bi Basel bis uf Briisach im Sytekanaal vom Rhy (französisch: Grand Canal d Alsace).

Hüt het der Rhy-Roone-Kanaal für d Wirtschaft no uf em Abschnidd vom Rhysytekanaal uf Milhuuse en grösseri Bedütig als Vercheerswääg. Grossi Laschtschiff fahre vo de beide Schleuse bi Chems und Niffer bis zum Hafe vo Milhuuse. Uf de übrige Strekene isch stellewys nume no wenig Fuervercheer möglech und dure ganz Kanaal cha me überhaupt högschtens mit Schiff vo dr Kategory Freycenet-Péniche fahre. Das isch di chlinschti Gruppe vo de Binneschiff, wo grad no i d Schlüüse und dur die änge Stelle vom Kanaal passe.

Middlerwyl mache jetz vor allem Sport- und Freizytboot d Reis ufem Wasser dur die schöni Kultuurlandschaft im Südoschte vo Frankrych. Em Kanaal no goot für d Welo en internazionali Route mid der Numere 6 vom Wägnetz EuroVelo.

Dr alt Kanaal im Elsass

e Schlüüse im Elsass

Im Elsass het der Kanaal zerscht wyt im Norde am Rhy bi Stroßburg ufghört. Vo Milhuuse und Illze us isch er ganz grad dure Hardtwald zu der Feschtig Neu-Brysach gange und vo dört wyter uf Colmer und denn uf Stroßburg. Bim Hafe vo Illze isch am Afang no der Sytekanaal vo Milhuuse gäge Südweschte bis uf Saint Louis abzweigt, der alt Hüninge-Kanaal. Wo der Sytekanaal vom Rhy im 20. Joorhundert für d Schiff es besseri Strooss brocht het, isch der Kanaal vo Illze uf Neu-Brysech abe und au der Zweigkanaal vo Chems uf Hünige abgschnitte worde. Drfür het me dr Kanaldeil vo Chems-Niffer zum Milhuuser Hafe bi Illze für grossi Rhyschiff usbout.

Ane 2013 het dr französische Staat mit dr Region Elsass und der staatliche Kanaalverwaltig Voies Navigables de France VNF s Projäkt publiziert, dr alt Kanaal sell bi Aarze wider so zwäggmacht wärde, ass me mit de Schiff wider durecha.

Vom Rhy bis uf Illze

Wil me uf Dütsch däm Wasserwäg also ebe, umgcheert als bim französische Name, Rhy-Roone-Kanaal seit, isch do jetz dä alt Vercheerswääg vo der Oschtsyte här beschribe, also vom Rhy aa. Eigentlech isch s nume der Wasserwäg bis a d Soone übere, ohni der Abschnitt no wyter uf dr Soone, wo öppe drühundert Kilometer wyter unde i d Roone mündet.

Vom Sytekanaal vom Rhy zwygt zwüsche de elsässische Gmeinde Chems und Niffer der Rhy-Roone-Kanaal ab. Är foot dört mit ere doplete Schlüüse a. Bi der alte Schlüüse stoot en modärne Kontrolldurm mit emene Stüürhuus vom Schwiizer Architekt Le Corbusier. Für die grösseri Rhyschiff isch drnäbe ane 1995 e zwöiti Schlüüse mit eme schöne nöie Kontrollhuus bout worde. Vo Chems us goot der Kanaal zerscht nach Nordweschte, under der Brugg vo der Strooss vo Habse uf Landai dure, bim Schloss Homburg verby und denn gäge Weschte dure gross Hardtwald und am Fabrigggländ vo de Peugeot-Citrôen verby. Im Wald chöme d Brugg vo der Strooss vo Rixe uf Otmersche, die vo der Autobahn A35 / E 25 und z Rixe d Brugg vo dr Ysebaan, wo vo Milhuuse zu dr Verzweigig vo de Linie z Banzene goot, übere Kanaal.

Dr Kanaal bi Milhuuse

z Milhuuse

Bim Gwärbgebiet vo Illze, also dört wo früener der Kanaal durs s Elsass z’duruf vo Stroßburg acho isch, lyt der Hafe vo Milhuuse, wo d Adrässe Rotterdamstrooss het. Dört het’s zwo Brugge übere Kanaal. Der Hafe Milhuuse-Rhy isch der drittgröscht Binnehafe vo Frankrych, und do derzue ghöre drü Hafeplätz, emol s Hafeareaal Ile Napoleon z Milhuuse sälber mit 9 Stade zum d Schiff amache, den der Hafe vo Otmersche mit 15 Alegestelle und dä vo Hünige mit sächs Plätz. Zu de Häfe ghöre zwei Konteinertörminal und alli drü Häfe sind mit em Ysebaannetz und mit de Autobaane verbunde.

Bim Hafe z Illze macht der Wasserwääg en Rank gäge linggs, also uf Südweschte, und goot schnuergrad föif Kilometer wyt zum Stadtchärn vo Milhuuse und dört zwüschem Stadtzäntrum und em Baanhof dure. A dere Stell, wo di alti Baselstrooss vo Milhuusa an Kanaal chunt, sind wider zwoo Schlüüse. Im ganze chame uf em Stadtpiet mit 11 Brugge übere Kanaal goo. Die vier lange Uferstroosse uf beide Syte vom Kanaal z Milhüüsa sind der Almastade, der Algierstade, der Islystade und der Oranstade. Die Näme verwyse uf historischi Hindergründ. Si chöme us em 19. Johrhundert und erinnere a die militärischi Ussepolitik vo Frankrych vo dozmol. Bi der Eroberig vo Algeerie hend d Franzose d Stadt Algier ane 1830 ignoo und d Stadt Oran im 1831i. Bi der Ortschaft Isly im Weschtalgerische hends 1844 en Schlacht gäge Marokko gunne. Und Alma isch der neu französisch Name, wo die algerischi Stadt Boudouaou übercho het, wo die allierte Truppe im Chrieg vo der Krim ane 1854 am Fluss Alma uf der Krimhalbinsle über d Russe de Siig drvotreit hend.

Bim Baanhof vo Milhuuse heisst der Uferwääg wäge der nöiere Gschicht es Stück wyt neuerdings General Leclerc-Strooss, und grad vor em Baanhof het d Stadt der Kanaal uf eme Abschnitt zuetekt und druff der General de Gaulle-Platz gmacht. S Stadtpiet vo Milhuuse goot vo dört a no bis oben a d Schlüüse südlech vom Giessereiquartier a der Seilerstrooss (rue des cordiers). Bi der ehemolige Giesserei vom André Koechlin isch näbem Kanaal i der erschte Helfti vom 19. Johrhundert es eigets Hafebeki für d Fabrigg gsi.

Vo Milhuuse dure Sundgau uf d Wasserscheidi bi Minschtraal

d Kanalbrugg z Wolferschdorf

Vo Milhuuse a obsi lyt der Kanal zerscht grad näbem Fluss Ell, und in däm sym Taal het er wägem Höhenunderschiid es baar Schlüüse übercho. Bi Zìlsa laufe der Kanaal und der Fluss es Stück wyt im glyche Kanalbett. Vo Illfert a goot der Kanaal vom Ell wägg und im Sundgau wyter dr Larg noo, wo en Näbefluss vom Ell isch. Denn chunt er uf Hagebach und Dammerkilch ufe, won er bim Stade vo Wolferschdorf uf ere Kanaalbrugg mit föif Böge über de Fluss Larg goot; die sälteni Brugg isch ane 1835 bout worde.

Oben a Ratzwiller bruucht der Kanaal en ganzi Kaskade vo Schlüüse, so steil isch s Gländ dört uf Alt-Minschtraal ufe. Es isch e ganzi Schlüüseschtäge mit 12 Becki bis uf Grüene-Lüütre. Dört isch ufem Saddel vo Grüene die kontinentali Wasserscheidi zwüsche de Yzugsgebiet vom Rhy und vo der Roone. D Ysebaan vo Milhuuse uf Belfort überkweert bi Grüene dr Kanaal näbe dr oberschte Schlüüse vo dr Oschtsyte. D Scheitelhaltig, der högscht Abschnitt vom Kanal, lyt uf der Höchi vo 345 Meter über em Meer. I dä oberschti Kanaaldeil bi Alt-Minschtraal und Jung-Minschtraal chunt s Wasser vo de chlyne Bech vo der Umgäbig zäme zum die Strecki und d Schlüüse uf beide Syte immer wider gnueg chönne z fülle. Wo me dr Kanal bout het, isch s Netz vo de Gwässer bi Minschtraal mit de Bech Suarcine, le Reppe und Saint Nicolas starch veränderet worde. Die erschte beide Bech sind ganz zum Kanaal umgleitet worde. Grad näbem Kanal und zwüsche de Dörfer Alt- und Jung-Minschtraal sind grossi Weier, wo s Wasser samle und au für trocheni Zyte gnueg gross sind zum dr Wasserstand im Kanal z reguliere. Es git do näben enand s alte Kanalbett und dr nöi Kanal. D Usglychsbecki, d Ried und d Auewälder vo Minschtraal sind gueti Biotoop für d Wasservögel und anderi Dier worde; si zelle zu de wärtvolle füechte Gebiet vom Oberelsass.

Im Verglych do derzue säge d Biolooge, dr Kanal sälber sig als Läbensrumm nid bsunders intressant und er heig sogar e schädlechi Würkig uf d Natur, wil er en grossi Bariere kwer dur s Land bildet. Und dr Wasserwääg hilft sogar de unerwünschte ygwanderete Fisch wie öpe dr Schwarzmuulgrundle, wo us em Schwarze Meer cho isch, sech vom Rhy uus wyter uszbreite. D Kanalabschnidd im Elsass sind deils scho ganz versüücht vo dene Dier.

Vo Minschtraal bis uf Bisanz

Der Kanaal goot vo dr Ebeni vo Minschtraal über d Gränze vom Departmänt Haut-Rhin is Departemänt Territoire de Belfort und zerscht is Gebiet vo dr Nochbergmeind Burg-Münschterol. Denn chunt er dur vili Schlüüse über s Land abe und bi Bourogne under dr Autobaan und dr Baanlinie vo Belfort in Kanton Jura dure.

Zwüsche Bourogne und Morvillars chunt dr Kanaal vo rächts i d Allaine, dr Jurafluss, wo us em Elsgau im Kanton Jura abeflüsst. A dr glyche Stell mündet au dr Sytebach Bourbeuse id Allaine und spyst dr Kanaal. Bi Morvillars isch a dr Allaine sid em 18. Joorhundert s Ysewärch vo dr VMS, eme füerende Produzänt vo Fischerhöögge, und im Gwärbgebiet zwüsche dr Allaine und em Rhy-Rhone-Kanaal sind verschideni Fabrigge mit Stade für Frachtschiff am Kanaalufer.

Es Stück wyt lyt dr Kanaal jetz uf dr Gränze vom Gebiet vo Belfort zum Departemänt Doubs. Denn verloot er dr Fluss wider, wo jetzt, im Departemänt Doubs, dr Name änderet und Allan heisst, und lauft zum Induschtrygebiet vo Étupes.

Südlech vom Dorf Allenjoie isch d Abzweigig vom Rhy-Rhone-Kanaal in alt Mömpelgard-Hochsoone-Kanaal, wo Frankrych ane 1882 het afo boue und denn aber gar nie ganz fertig gmacht het; bi Ronchamp hepme d Arbete aproche. Der Sytekanaal het wenigschtens d Stadt Belfort mit em Hauptkanaal verbunde und isch denn ane 2013 aber vo dr VNF stillgleit worde. Er dient nume no derzue, em grosse Kanaal Wasser zuezleite.

Bi der Stadt Sochaux, eme Vorort vo Mömpelgard, mündet d Savoureuse in Fluss Allan. I de 1980er Joore het dr Staat wäge dr Erwyterig vo de Peugeot-Fabrigge dä Fluss umgleitet und a dere Stell mit em Kanaal zämegleit, wo denn au grad erwyteret worden isch und en nöji Kanaalbrugg übere Fluss Allan übercho het.

Underhalb vo dr Fabrigg und zwüsche dr grosse Brugg vo dr Autobaan A 36 und dr Ysebaanbrugg vo dr Baanstrecki, wo vo Mömpelgard uf Dole goot, zwygt dr Kanaal wider vom Fluss ab und chunt zum grosse Mömpelgarder Stade a dr Rue du port, wo Platz für drissg Schiff het. Wyters goot er bi Voujeaucourt mit Hilf vo zwene Schlüüse und eme Stauweer, wo derby au no e Müli isch, kweer dure Fluss Doubs, wo us em schwiizerische Kanton Jura oben abe chunt. Dr Uferwääg het e Brugg übere Doubs. Derno goot dr Kanaal lang em Doubs sym lingge Ufer noo. Zimli wyt isch dört näbedra no der alt Linpfad oder Reckwäg (chemin de halage) i guetem Zuestand. Wo me früener druf d Schiff zoge het, isch jetz en schöne Welowäg.

Vo L’Isle-sur-le-Doubs a isch der Kanaal uf eme lange Abschnitt deilwys wider mid em Flussbett vom Doubs zämegleit und nume uf churze Strekene jewyls im ene eigete Kanalbett zum d Schlaufe vom Fluss abzschnyde und zum s Gfäll mit Schlüüse uszglyche. A däne Stelle isch denn im Fluss jewyls es Stauweer, wo macht ass im Kanaal s Wasser gnueg töif isch. Das goot aber nid immer. Es chunt ab und zu vor, ass dr Doubs weniger Wasser us em Jura abebringt als für d Schiff nötig wäär.

Im glyche Taal lyt d Ysebaanlinie vo Mömpelgard über Baume-les-Dames uf Bisanz (französisch Besançon), und d Baan isch deils grad näb em Kanaal bout und goot es baar Mol übere Doubs und au übere Kanaal drüber.

s Dunäll vo Bisanz

Bi Besançon het der Kanaal zwöi Fahrwääg: dr elter goot dr grosse Kurve vom Doubs um d Halbinsle noo und dr zwöit goot dur nes Kanaldunäll under der Zitadälle dure. Scho i de erschte Plään vom Kanaal het me en underirdischi Passasche dure Felse vorgschlage, das het aber s Militäär wäge dr Sicherheit vo dr Feschtig denn nid zuegloo und so isch zerscht die eifacheri Lösig em Flussufer noo usgfüert worde. S Dunäll isch erscht öppe füfzg Joor spööter entstande. Es isch 394 Meter lang und het näben em Wasserwääg au e breite Wääg für Fuessgänger und für d Welo. Mit däm grade Kanaalabschnitt dure Chalchfelse het me dr gross Boge vom Fluss um d Altstadt ume abgschnitte und dr Kanaal um öppe drü Kilometer verchürzt. Im Juli 1887 het d Boufirma vom Jacques Troglia vo Lausanne agfange mit de Sprängarbete im Bärg. Im Merze ane 1881 isch dr Durchschtiich gsi, und wil d Ussesyte vom Felse schlächt sind, het me d Portaal müesse mit Muurwärch verchleide. Am 30. April 1882 isch s Dunäll ygweit worde.

Wägem Gfell vo dr Flussstrecki um d Stadt ume isch s Wasser uf dr Weschtsyte so wyt unde, ass dört am Ändi vom Dunäll im Kwartier Tarragnoz grad no e dopleti Schlüsse mit eme Stauweer im Fluss het müesse gmacht wärde; näbem Doubs isch d écluse no 51 de Tarragnoz, won als Boudänkmol klassifiziert isch. Si het e Fallhöchi vo 1,9 Meter und isch scho vo 1827 bis 1832 vom Boumeischter Etienne Boussard vo Froidefontaine bout worden, also i dr Bouzyt vom Kanaal um d Halbinsle umme. Wäge de grössere Schiff und em Dunäll isch d Schlüüse vo 1878 bis 1882 verlengeret worde, und drnäbe isch grad vor em Dunäll drzue d Schlüüse 51 bout worde. Die het d Fallhöchi vo 2,1 Meter. Wil dr Platz knapp isch, lyt d Schlüüse zum gröschte Deil scho underem Bärg im Dunäll, was bi so Aalage suscht ganz sälte dr Fall isch. D Schlüüse 51 het ane 1964 dr elektrisch Atriib übercho und wird sid 1992 automatisch gstüüret.

Me cha mid de Schiff no immer em Doubs noo im grosse Boge um d Stadt ume fahre. Uf dr Nordsyte chunt men am linggen Ufer wider in en Kanaalabschnidd, wo nomol e Schlüüse und dr Stade für privati Boot het. Näbedra isch s Bürohuus vo dr Kanaalverwaltig, dr VNF.

s Portaal vom Dunäll vo Thoraise

vo Bisanz ad Soone

dr Kanal z Dole

dr Kanaal bi dr Chemyfabrigg vo dr Solvay z Tavaux

s Ändi vom Kanaal bi Sankt Sümforian a dr Soone, mit em wysse Ussichtsdurm vom Kunschtwärch
Dr Jekyll & Mr Hyde

Bi Montferrand-le-Château und Thoraise muess der Kanaal im ene zwöite Kanaaldunäll, wo 185 Meter läng isch, under emene Bärgvorsprung dure, wo druff s Dorf Thoraise lyt. Das Dunäll isch 1810 bout worde, und dr schmal Fuesswäg isch au für d Welofahrer offe. Über em Oschtportal isch e Statue vo dr Maria vo Lourdes ufgstellt. Ane 2008 het me s renoviert, und denn isch bi de beide Portal als künschtlerische Schmuck je en Wasserfall und im Dunäll innen e Liechtinstallazion ygrichtet worde. Das isch es Wärch vom dänische Künschtler Jeppe Hein und vom Architekt Olivier Vadrot vo dr Kunschthochschuel vo Besançon, es heisst Canal de Monsieur und erinneret as erschte Kanalprojekt i dere Region im 18. Joorhundert.

Bi Fraisans chunt der Kanaal is Departemänt Jura, vo Rochefort-sur-Nenon us goot er über s Land diräkt zu dr Stadt Dole, won er en Hafe am Quai Pasteur und e Sytekanaal bim alte Spital het. D Bouwärch am Stadtkanaal vo Dole ghöre zu de eltischte vom ganze Wasserwääg und chöme deils no us der Afangszyt vom Projäkt im 18. Joorhundert. Dr alt Kanaal Charles quint verbindet dr Stade oben a dr Stadt mit em Doubs. Vom Staden us chunt me mit ere Schlüüse im Südweschte wider in Doubs abe.

Unden a dr Stadt Dole verloot dr Kanaal der kurverych Louf vom Doubs grad wider und goot am Flugplatz vo Dole, em Induschtryareaal mit de Chemyfabrigge vo dr Solvay bi Tavaux und am Fabriggstade verby gäge Weschte wyter. D Solvay het do sid 1928 es Wärch, wo mit Salz us de nooche Saline vo Arc-et-Senans und Salins-les-Bains chemischi Produkt macht. Am Kanaal ligge grossi Depotflechine für d Schtoff, wo d Fabrigg bruucht.

Dr Rhy-Rhone-Kanaal chunt zletscht is Departemänt Côte-d’Or übere und isch noch eme churze Wääg a dr Soone. Bim Dörfli Sankt Sümforian isch er mit drü Schlüüse, wo zu Fluss abe schtyge, fertig. Näbe dr Schlüüse 73 stoot e Wassermüli, wo bis vor churzem mit Wasser vom Kanaal aatribe worden isch. Vor em Dorf lauft en Bach mit ere Rööre under em Kanaal dure. Am Dorfrand het’s am Kanaal en chlyne Stade für privati Schiff und mit ere Wärchstatt, und grad näbedra isch d Schlüüse 74. Am Ufer vo dr Soone isch no d Schlüüse mit dr Numere 75, wo drby sid 2008 es grosses, sächs Meter hööchs Kunschtwärch mit ere Uussichtskabyne stoot, wo dr Künschtler Didier Fiuza Faustino gmacht het. Das uffellige Bouwärch zeigt dr Ygang vo dr Soone us in Kanaal aa.. Sankt Sümforian lyt 175 Meter höch überem Meer.

Literatur

• David Edwards-May: Binnengewässer Frankreichs, 5. Auflage, Hamburg 1997.
• Isabelle Dumielle: Sur les canaux d'Alsace. 2015. ISBN 9-782737-358760
• Guide no 09 – Canal du Rhône au Rhin. Rhein-Rhone-Kanal, Embranchement de Belfort, Canal de Huningue. 2006. ISBN 2-913120-44-0
• Pierre Clerget: Etude économique dur trafic possible du canal du Rhône au rhin. In: Les Etudes rhodaniennes, 1926, S. 186–193.
• Philippe Bertrand: Précis de l’affaire concernant le canal proposé sous la citadelle de Besançon, pour la jonction du Rhône au rhin. Besançon 1803.

Weblink

 Commons: Rhy-Rone-Kanaal – Sammlig vo Multimediadateie

• Informazione zum Kanaal uf projetbabel.org
• Vercheersvorschrifte für d Fahrt uf em Kanaal
• e Samlig Bilder vom Kanaal uf binnenvaartinbeeld.com