Greschonei

En alti Uffnaam vù Greschonei, mit em Monte Rosa im Hindergrùnd

Greschonei (frz. Gressoney, frkprov. Gressonèi, ital. in dr Faschistezyd Gressonei) isch e Walserdoorf in dr idalieenische autonome Region Ougschtaalland (franz. Vallée d’Aoste, dt. Aostatal). Greschonei lyd im e Sydedaal vùm Ougschtaal, im Walleschu (franz. Vallée du Lys, ital. Valle del Lys, dt. Lystal), wù d Liisu (frz. Lys) dùùrefliesd.

Greschonei bschdood us zwoo sälbschdändige Gmaine, Gressoney-Saint-Jean ùn Gressoney-La-Trinité. Baidi hän e aigeni Chilche ùn e aigene Gmairood. Di greschoneititschä Name Greschonei-Sent Johann ùn Greschonei-Drifaltigkeit wääre aber sälde bruuchd. Normaalerwyys wääre die boode Gmaine im Dialäkt ùnderdaild in s Ooberteil, s Mittelteil ùn s Unterteil. S Ooberteil isch Gressoney-La-Trinité, s Mittelteil isch Gressoney-Saint-Jean vù dr Chilche s Daal ùfezues ùn s Unterteil isch vù Chilche s Daal aabezues bis Goabi. Bruuchd wääre au d Name Zer Chilchu fir Gressoney-Saint-Jean ùn en de Tache (dt. bei den Dächern) fir Gressoney-La-Trinité.

Di 74 Gmaine in dr autonoome Region Ougschtaalland sin in 8 Gmainschafde (ital. Unité de communes) zämegfasd. Greschonei ghèèrd zue dr Gmainschafd Unité des communes valdôtaines Walser (dt. Union der Aostataler Walsergemeinden). Dooderzue ghèère no Goabi ùn Eischeme.

Noochbergmaine vù Greschonei sin Im Land (Greschoneititschu: Laanja), Ayas (Greschoneititschu: Ajáts), Brusson (Greschoneititschu: Britse), Goabi (Greschoneititschu: Goobi), Rassa (Greschoneititschu: Ratsa), Riifu ùn Zermatt CH (Greschoneititschu: Zérmatt).

Wyyler

Wie vyyli Gmaine in dr Alpe bschdood Greschonei us vyyle chlaine Wyyler.

• Wyyler z Gressoney-Saint-Jean: Bielciucken, Bode, Chemonal, Dresal, Loomatten, Mettelteil, Mettien, Noversch, Obre Biel, Obre Champsil, Onderteil, Ondre Champsil
• Wyyler z Gressoney-La-Trinité: Anderbät, Bédémie, Biel, Collete Sann, Ejò, Engé, Fòhré, Gabiet, Gòver, Héché, Montery, Nétschò, Òber Bät, Òbre Eselbode, Òbrò Dejelò, Ònder Bät, Ònderemwoald, Òndre Eselbode, Òndro Dejolò, Òrsio, Rèfetsch, Sannmatto, Selbsteg, Stafal, Stéde, Stòtz, Tache, Tòlo, Tschaval, Tschòbéschhus, Tschòcke, Wòaldielé

Die Wyyler zien sich s Lysdaal ùfe vù dr Gmaigränz zue Goabi ùf 1190 m Hèèchi bis zem hegschde, midlerwyyli nùme no im Sùmer bewoonde Wyyler Tschòcke ùf 2010 m Hèèchi. D Zäntre vù dr baide Gmaine Saint Jean-Platz ùn La-Trinité-Tache liige ùf 1385 m bzw. 1630 m Hèèchi.

Gschiichd

Dr Grinder vùm Huus Savoyen, dr Humbert I. mid dr wyse Händ, hed ane 1025 s Ougschtal as Leeche griegd. Mid Uusnaame vùn e baar Joor (1691, 1704–1706, 1798–1814 zue Franggryych) hed s Ougschtal derno zem Huus Savoyen ghèèrd bis ane 1946, d. h. bis dr ledschd idalieenisch Cheenig abdanggd ghaa hed. Wù s idalieenisch Cheenigryych ane 1861 grinded wooren isch, isch s Ougschtal zue dr Provinz Turin chùù. Ane 1927 isch s derno e aigeschdändigi Provinz woore. Im Faschismus isch di franzeesisch Schbrooch verbode woore ùn s hed e schdaarchi Idalienisierigsbolitik gee. Noch em Zwaide Wäldchrieg hed s Ouschtal ane 1948 e autonome Sonderstatus griegd.

Greschonei isch s èèrschd Mool gnänd woore in ere Uurkund us em Joor 1211 zäme mid dr Noochbergmai Eischeme: in loco de Issima et Grassioneti.

Ane 1267 isch d Grùndhèrschafd ùfdaild woore im e Verdraag iber d Griichdsbarkaid: linggs vù dr Lys isch d Hèrschafd an d Hère vù Vallaise gange, räächds vù dr Lys an Groofe vù Chalant. Die Ùfdailifg blybd bis zem Änd vù dr Feudalhèrschfd, waarschyyns bis ane 1774.

La Trinité isch ane 1767 e sälbschdändigi Gmai woore.

Im Faschismus sin Zer Chilchu ùn en de Tache vù 1928 bis 1946 zue aire Gmai Gressonei zämegschlose gsii.

Walsersiidlig

D Walser hän sich im Bied vù Greschonei am Aafang vùm 13. Jh. niidergloo. Dr èèrschd Beleeg fir di dydsch Schbrooch z Greschonei isch us em Joor 1242. Im e Verdraag mid em Probscht Aymon vù Verres hed sich e „alamanus de gressonaio“ zuen ere Abgaab verbflichded.

D Walserforschig nimd hid aa, as es z Greschonei vor dr Aasiidlig vù dr Walser am Aafang vùm 13. Jh. kai romaanischschbroochigi Yywooner gee hed, im Geegesaz zue dr Noochbergmaine Goabi ùn Eischeme (Zürrer 1999).

S Chreemerdaal

Di italienische Siidwalsergmaine

D Greschoneier hän scho im 16. Jh. aagfange Handel mid Schwyzer Schded z dryybe. V. a. dùr dr Duechhandel in dr Schwyz ùn z Siiddydschland sin Greschoneier Händler ryych woore. Wääge däm hed mer s Lysdaal friejer au „s Chreemertal“ gnänd. Scho ane 1511 sin Greschoneier Händler z Bäärn noogwiise, dodervoor scho ane 1471 as Muurer z Friiburg im Üechtland. Mid dr Zyd sin d Greschoneier Duechhändler al wyder chùù, ùf Basel, Züri, Fryybùrg, Choschtez, sogar bis ùf Warschau. Dr Handelsbeziejige sin gange bis zem Èèrschde Wäldchrieg, derno hed dr Handel ùfghèèrd.

Wel d Mane vù Greschonei as Händler ùnderwägs gsii sin, isch d Landwirdschafd, v. a. Alpwirdschafd in dr Händ vù dr Fraue glääge.

Yywooner

Joor	1861	1871	1881	1901	1911	1921	1931	1936	1951	1961	1971	1981	1991	2001
Yywooner en de Tache	224	222	214	167	168	158	164	192	188	198	239	275	285	297
Yywooner zer Chilchu	882	873	909	949	1003	1010	725	730	732	742	727	733	763	789

Chilche

Zer Chilchu

Vù ane 1228 bis ane 1502 hed Greschonei zem Zeendebied vù dr Brobschdei Saint-Gilles vù Verrès (Greschoneytitsch: Veréz) ghèèrd. S èèrschd Mool as parrochia isch Greschonei belaid im e Verdraag vù 1310.

Greschonei isch bis 1502 e Dail vù dr Bfaargmai Eischeme gsii. Wù sich Greschonei vù Eischeme gleesd hed, hed au d Brobschdei Saint-Gilles vù Verres iiri Rächd verloore. D Zueghèèrigkaid zue Issime wägsled no e baar Mool, èèrschd ane 1660 wird Greschonei ändgildig loos gleesddùr dr Bischof vù Aosta.

Scho am Aafang vùm 15. Jh. (ane 1412) hän d Greschoneier Bschwäärde gfierd, wel si ne Bfaarer hän wele, wù Dydsch hed chene. Ane 1567 hän si sich bin ere Paschtoralvisite bschwäärd, as d Byychd bi me främdschbroochig Bfaarer mid eme Dolmätscher hed miese abglaid wääre. Ab däm Joor hän si sich derno dèrfe sälber dydschschbroochigi Bfaarer sueche.

Ane 1671 hed La Trinité e aigeni Kapälle griegd, ab 1689 isch s e aigeschdändigi Chilchegmai gsii.

Verwaldig

s Schlos Savoyen

Dr Sendeg (frz. syndic, ital. sindaco, dr Bùùrgemaischder) vù Zer Chilchu isch syder em 10. Mai 2005 dr Luigi Chiavenuto, dr Sendeg vù en de Tache isch dr Alessandro Girod vùn ere ùùabhängige Lischde (liste civique/lista civica) (syder em 09. Mai 2005).

Turismus

Syd em 19. Jh. isch Greschonei e Zäntrum vùm Turismus ùn em Alpinismus gsii. Sitt 1955 isch als Orientierigspunkt fǜr Alpiniste d'Statue Christus vùm Spìtze doodemìt verbunde.

Vù 1889 bis 1925 isch di idalieenisch Cheenigi Margarethe vù Savoyen reegelmääsige Gaschd z Greschonei gsii. Si hed si e aige Landhuus böue loo, hid d Villa Margherita, wù d Gmaiverwaldig din isch. Vù 1899 bis 1904 hed si sich z Greschonei e Schlos böue loo, s „Schlos Savoyen“.

Im 20. Jh. isch Greschonei ändgildig e Winderschbordzäntrum woore. D Geschd cheme v. a. us em iibrige Idaalie. Dr Erfolg vùm Turismus hed verhindered, as d Greschoneier hän miese abwandere, wän si Aarbed gsuechd hän, mid dr Turischte sin nèii Aarbedsmeeligkaide chùù, wie z. B. as Schyylèèrer oder in Gaschdhyyser ùn Hotel.

Museum

Roodhiirsch in dr Samlig vùm Alpefaunamuseum

Im Musée régional de la faune alpine – Museo regionale della fauna alpina – Alpenfaunamuseum „Beck-Peccoz“ sin in dr Samlig rùnd 2000 Jagdtrophäe, 90 antiki Waffe, Bilder ùn Biecher uusgschdeld.

S Museum isch grinded woore am 02. Augschde 1913 vù dr Cheenigi Margarethe vù Savoyen. Dr Johann Christoph Beck (1749-1818), wù as Händler vyyl ùmegraisd isch, hed die Samlig aagfange am Änd ùm 18. Jh. Syy Sùùn, dr Joseph Anton Beck (1808-1882), wù z Augschburg gwoond hed ùn vùm bayrische Cheenig Ludwig I. dr Adelstitel Baron iiberchùù hed, hed si derno wyder gfierd. D Familie Beck-Peccoz hed im Lauf vùm 19. Jh. d Hyyser im Wyyler Stafal ùfgchaufd ghaa ùn hed ane 1876 e groos Jaghuus böue loo. Dää renovierd Wyyler Stafal hed dr Cheenigi Margarethe esoo gued gfale, as Greschonei iire liebschde Woonsiz wooren isch.

Dr Änggel Louis Beck-Peccoz (1841-1894) hed sin syym Teschtamänt verfiegd ghaa, as die Samlig wider ùf Greschonei hed sole broochd wääre. Syyni Brieder Antoine ùn Charles Beck-Peccoz hän derno ane 1900 nääbe dr Villa Margherita e Museum derfir böue loo.

S Museum isch ane 1986 midsamd dr Samlig vù dr Region Ougschtalland ùfgchaufd woore. Hid wird s Museum vùm Ougschtaler Forschdamd glaided.

Schboord

Am 02. Juni 1995 isch Greschonei en de Tache s Zyyl vù der 20. Etappe vùm Giro d’Italia gsii. Dr ukrainisch Raadfaarer Sergej Utschakow hed die Etappe gwùne.

Am 10. ùn 11. Dezämber 2010 hed z Greschonei e Slalomräne vùm Alpine Skieuropacup vu dr Fraue schdadgfùnde, gwùne hän d Frida Hansdotter (Schweede) am 10. ùn d Therese Borssén (Schweede) am 11.

Dialekt

E Huus im Mittelteil

lueg dr Haubdartikel Greschoneititsch

Greschoneititsch isch dr hegschdalemanisch Dialäkt vù Greschonei. Au im Greschoneititsch finded mer d Mèèrgmool vù dr Walserdialäkt:

• Di ahd. vole Vokal sin au in ùùbetoonde Silbe no erhalde: machu (dt. machen).
• Endrùndig vù mhd. ü, ö, üe usw., z. B. Hiischär (dt. Häuser)
• Mhd. –rn erschyynd as –re, z. B. Goare (dt. Garn)
• Mhd. –hs erschyynd as –ks, z. B. Fuks (dt. Fuchs)
• German. s isch in vyyle Wèèrder palatalisierd zue sch, z. B. dschi (dt. sie), Eeschil (dt. Esel)
• Mhd. î, iu, û sin au im Hiatus ùn im Uuslud an Monophthong erhalde, z. B. drii (dt. drei), bue (dt. bauen)
• Im Geegesaz zue andere hegschtalemanische Dialäkt isch d Verbindig -nk nid verschoobe, z. B. tringgä (dt. trinken)
• Ebis Bsùnders isch, as im Greschoneititsch mhd. â broche isch zue oa, z. B. in Oabe (dt. Abend). Au mhd. a ùn mhd. ë sin vor Liquid broche zue oa bzw. eä, z. B. in oalt (dt. alt) oder geärbe (dt. gerben). Die Brächige gid s au im Eischemtöitschu.

Z Greschonei isch di lengschd Zyd di dydsch Schbrooch bruuchd woore. Wel d Greschoneier Handel driibe hän mid dr Schwyz ùn Siiddydschland, hän bis noch em Èèrschde Wäldchrieg vyyl Yywooner au Hoochdydsch chene. Noo im 19. Jh. isch z Greschonei Hoochdydsch gschriibe ùn Walsertitsch gschwäzd woore.

• Hochdydsch isch d Schbrooch in dr Schuel gsii. Èèrschd in dr zwoode Helfdi vùm 19. Joorhùnderd isch Idalieenisch in dr Schuel im Obre Champsil yygfierd woore.
• Dydsch isch d Schbrooch vù dr Chilche gsii. D Breedige, d Gebäd, d Byychd, d Lieder, dr Katechismus ùn dr Roosechranz sin ùf Dydsch gsii. Au d Biibel isch ùf Dydsch glääse woore.
• Dydsch isch d Schbrooch vù dr Chauflyd gsii. Iiri Chùnde sin dydschschbroochig gsii, ùn au d Gschäfdsbiecher, Rächnige, Gschäfdsbrief ùn Bschdelige sin ùf Dydsch gschriibe woore.
• Privaadi Brief vù dr Greschoneier sin ùf Dydsch gschriibe, Biecher, Kaländer ùf Dydsch glääse woore. Vyyl Lieder sin ùf Dydsch gsùnge woore.
• Au sùnschdigi Ùfzaichnige, z. B. s Kataschter vù dr Gmaine oder d Bfaarbiecher sin ùf Dydsch gschriibe woore, derzue au Huus- ùn Graabinschrifde.

Ab dr zwoode Helfdi vùm 19. Jh. hed sich des verschoobe. Zuem Walsertitsch sin s Piemontesich ùn s Idalieenisch as gschbrocheni Schbrooche derzue chùù ùn s Idalieenisch hed s Dydsch as Schrifdschbrooch verdrängd. Im Geegesaz zue Eischeme hed s Frankoprovenzalisch vùm iibrige Ougschtal z Greschonei nie ne Rol gschbiild ùn s Franzeesisch nùme chùùrz.

Ab 1883 isch d Chilche franzeesischschbroochig woore, wel s kaini dydschschbroochige Bfaarer me gee hed: 1883 mid em Bfaarer Ferdinand-Pierre Ballot Zer Chilchu, ab 1891 mid em Bfaarer Gilles-Joseph Berguet en de Tache, beedi sin us em Ougschtaal gsii. Ane 1927 isch derno Idalieenisch d Schbrooch in dr Chilche woore. Ab 1933 hed d Greschoneier wider chene ùf dydsch byychde bim Bfaarer Daniel Christillin, wù vù Eischeme chùù isch, des no bis in s Joor 1970.

Ab dr 1870er Joor isch Idalieenisch in dr Schuel as Främdschbrooch ùnderrichded woore, dervoor isch dr ganz Ùnderriichd nùme dydsch gsii. Derwyylschd ane 1876/77 no halb ùf Dydsch, halb ùf Idalieenisch ùnderriichded wooren isch, isch dr dydschdschbroochig Ùnderriichd ab 1883 ùf achd Wùcheschdùnde gchiirzd woore. Im Faschismus isch derno di dydsch Schbrooch ane 1925 verbode woore. Noch em Zwaide Wäldchrieg hed s z Greschonei wider Dydschùnderrichd gee, jez aber as Främdschbrooch, wù d Schieler kai Bezuug me drzue hän. Syder 1986 gid s in dr Schuel au Ùnderriichd in Greschoneititsch.

As Verwaldigsschbrooch ùf dr Gmai isch s Greschoneititsch no bis in d 1950er Joor bruuchd woore. Gschriibe woore isch aber au friejer scho Franzeesich, schbeeder Idalieenisch.

Dr Rùggang vùm Hoochdydsch z Greschonei hed in dr Haubdsach drèi Grind ghaa:

• Di ekonoomisch Krise, wù dr Duechhandel mid dr Schwyz am Aafang vùm 20. Jh. dryy grooden isch.
• Dr èèrschd Wäldchrieg ùn dr idalieenisch Faschismus.
• Dr Böu vùn ere Faarschdroos 1890–95 s Daal ùfe bis ùf Greschonei ùn doodermid dr dr Zuegang zue dr oberidalieenische Zändre fir d Greschoneier ùn dr frèi Wääg ùf Greschonei fir Turischde us em Siide.

Wievyyl vù dr Greschoneier chene no Greschoneititsch?

Dr Karl Bohnenberger (1913) gid fir s Joor 1901 noch ere idalieenische Volchszelig no ne Aadail vù 96 % dydschschbroochige Yywooner aa.

D Anna Giacalone Ramat hed ane 1976/77 Befroogige z Greschonei gmachd iber s Verhäldnis zwischen em Walserdialäkt ùn em Piemontesisch bzw. em Idalieenisch. Si hed dooderbyy uusegfùnde, as vù dr Yywooner, wù vor 1923 ùf d Wäld chùù sin, no 76,1 % hän chene Greschoneititsch schwäze, vù dääne, wù zwische 1923 ùn 1952 ùf d Wäld chùù sin, no 55,9 % ùn vù dääne, wù noo 1952 ùf d Wäld chùù sin, no 37,5 %.

Ane 1992 hed dr Peter Zürrer e Ùndersuechig gmachd bi 6–11-jèèrige Schieler z Greschonei. Dooderbyy hed er feschdgschdeld, as 14,6 % vù dr Schiler no hän chene Greschoneititsch schwäze („gued“ oder „e weng“). Verschdande hän vù dr Schieler s Greschoneititsch no 46,3 % („gued“ oder „e weng“). Zem Verglyych: z Eischeme hän no dr glyych Ùndersuechig 60,5 % vù dr Schieler no chene s Eischemetöitschu schwäze ùn no 76,9 % zmindeschd e weng verschdoo.

Ane 1982 isch s Walser Kulturzentrum grinded woore, wù s kulturäl Èèrb vù dr Walser wil erhalde. Nääbe Uusschdelige sin vùm Kulturzentrum v. a. Biecher uusegee woore. S wichdigschd dervu isch s Greschoneytitsch-Wèèrderbuech. Des Wèèrderbuech isch vùm Kulturzentrum zäme mid em Eischemtöitschu-Wèèrderbuech in ere Kassette uusegee woore, ùn baide sin zäme gratis an ali Huushald z Greschonei ùn z Eischeme verdaild woore.

D Hèèrkumft (Etimology) vom Oortsname

Vo woo de Name «Greschonei» chunt, wäiss me nöd sicher. Di früeschte, eltischte Beleeg sind: 1211 in loco Grassoneti, 1308 in valle gressoneti, 1310 iurisdictionem Vallesiae Grassoneti, 1418 iuris dictionem Grassoneti, 1436 homines De gressonei. Me händ aso e voortüütschi Grundlaag vor is, welewääg es Kolektyv uf -ētum. En alti, fantasyvoli Erchlèèrig isch Gresson-Äi, das häisst Äi vomene Vogel, wo sell Gresson ghäisse. Und dänn git s namaal en Etimologisierigsversuech, nämli dèè, das Gressoney e Verwältschig vom tüütsche Kressenau sell sy. Vo daa uus hät der äint oder ander dänn wele dem Oort de tüütsch Name «Kressenau» gèè, aber das isch en Fantasyname, wo d Lüüt im Doorff nie pruucht händ und wo sich au nördlich vo den Alpe nie duregsetzt hät.

Lyd

• Alys Barell (* 1920), Dialäktdichderi
• Franco Bieler (* 1950), Skirännlaifer
• Wanda Bieler (* 1959), Skirännlaiferi
• Ferdinand Castell (1830–1907), Dialäktdichder
• Caterina Castell Lettry (1859–1939), Dialäktdichderi
• Annalisa Ceresa (* 1978), Skirännlaiferi
• Anton Curta (1871–1956), Bergstiiger und Bergfiährer
• Valentin Curta (1861–1929), Kaüfmann, Sindaco, Hischtoriker un Fotopionier
• Vito Curtaz (1928–2009), Kunschtmoaler
• Davide David, Skirännlaifer
• Leonardo David (1960–1985), Skirännlaifer
• Bruno Favre (1914–1991), Dialäktdichder
• Maria Liscoz (1874–1929), Dialäktdichderi
• Erwin Monterin (1913–2006), Dialäktdichder
• Magherita (Grittle) Scaler (1895–1983), Dialäktdichderi
• Nelly Schmit (* 1923), Dialäktdichderi
• Attilio Squinobal (* 1921), Dialäktdichder
• Heinrich Welf (1912–2004), Ingenieur ùn Lexikograf
• Louis Zumstein (1805–1871), Dialäktdichder
• Humbert Monterin (1887–1940)

Bilder

Greschonei Oberteil

• 
  Chelcho
• 
  Walsermuseum
• 
  Fyyrwèèr
• 
  dr Monte Rosa vù Greschonei uus gsää

Literatur

• Karl Bohnenberger: Die Mundart der Deutschen Walliser im Heimattal und in den Aussenorten. Verlag Huber, Frauenfeld 1913 (Beiträge zur Schweizerdeutschen Grammatik 6).
• Ernesto Curta, Lino Guindani: Gressoney - un secolo di fotografie. Aosta 1978.
• Valentin Curta: Gressoney einst und jetzt. Aus alten Chroniken und Überlieferungen. Hrsg.: Centro Studi e Cultura Walser / Walser Kulturzentrum. 2. Auflage. Mailand 1994.
• Elisabetta Fazzini Giovannicci: Die alemannischen Dialekte im westlichen Norditalien. Ein Forschungsbericht. Franz Steiner Verlag, Wiesbaden 1978 (ZDL Beihefte 28).
• Greschoneytitsch. Vocabolario Italiano – Titsch. Gressoney St-Jean (Aosta). Walser Kulturzentrum, 1988.
• Greschoneytitsch. Wörterbuch Titsch – Deutsch – Italiano. Gressoney St-Jean (Aosta). Walser Kulturzentrum, 1998.
• Lino Guindani: Grüße aus Gressoney. Dai pionieri della fotografia alle cartoline d'epoca. Collezione Curta-Guindani. 2. Auflage. Gressoney 2010.
• Hans Kreis: Die Walser. Ein Stück Besiedlungsgeschichte der Zentralalpen. Francke Verlag, Bern 1958.
• Anna Ramat Giacalone: Lingua, Dialetto e Comportamento Linguistico; La Situazione Di Gressoney. Tipo-Offset Musumeci, Aosta 1979.
• Eugenio Squindo, Valeria Cyprian: Gressoney-Saint-Jean. Ónderteil – Mettelteil. Saint Christophe 2010.
• Giovanni Thumiger, Flaminia Montanari: 500 Jahre – 500 anni della chiesa di Gressoney-Saint-Jean. Tipografia Valdostana, Aosta 2016.
• Paul Zinsli: Walser Volkstum in der Schweiz, in Vorarlberg, Liechtenstein und Italien. Verlag Huber, Frauenfeld 1968.
• Paul Zinsli: Südwalser Namengut. Die deutschen Orts- und Flurnamen der ennetbirgischen Walsersiedlungen in Bosco-Gurin und im Piemont. Verlag Stämpfli & Cie AG, Bern 1984.
• Peter Zürrer: Wortfelder in der Mundart von Gressoney. Ein Beitrag zur Kenntnis der norditalienischen Walser-Mundarten. Frauenfeld 1975 (Beiträge zur schweizerdeutschen Mundartforschung 21).
• Peter Zürrer: Wörterbuch der Mundart von Gressoney. Mit einer Einführung in die Sprachsituation und einem grammatischen Abriss. Frauenfeld 1982. (Beiträge zur schweizerdeutschen Mundartforschung 24).
• Peter Zürrer: Deutscher Dialekt in mehrsprachiger Gemeinschaft. Die Sprachinselsituation von Gressoney (Valle d’Aosta, Italien). Franz Steiner Verlag, Wiesbaden/Stuttgart 1986 (ZDL Beihefte 53).
• Peter Zürrer: Sprachinseldialekte. Walserdeutsch im Aostatal. Aarau 1999 (Reihe Sprachlandschaften 23).
• Peter Zürrer: Sprachkontakt in Walser Dialekten. Gressoney und Issime im Aostatal (Italien). Franz Steiner Verlag, Wiesbaden/Stuttgart 2009 (ZDL Beihefte 137). ISBN 978-3-515-09358-3

Weblink

 Commons: Gwehnligi Simselilie – Sammlig vo Multimediadateie

• Internetufftritt vù dr baide Gmaine Gressoney-Saint-Jean ùn Gressoney-La-Trinité
• Il progetto DiWaC, nasce con lo scopo di realizzare un archivio digitale per la salvaguardia dell’eredità linguistica e culturale dei Walser.